(Ảnh: Shutterstock)
Các nhà ảo thuật thường tìm kiếm các điểm mù, biên duyên, lỗ hổng và giới hạn trong nhận thức của con người để từ đó tác động đến hành động của con người, khiến họ thậm chí không nhận ra là mình đang làm gì. Và đây cũng chính là cái mánh mà các nhà thiết kế sản phẩm sử dụng để đánh lừa tâm lý khách hàng. Họ lợi dụng sơ hở trong tâm lý (một cách hữu ý và vô ý) trong cuộc đua nhằm thu hút sự chú ý của bạn.
Tiếp theo phần trước, chúng ta cùng tìm hiểu thêm một số cách mà công nghệ thao túng tâm trí con người.
Một cách khác để thâu tóm người khác là khiến họ tiêu thụ mọi thứ, ngay cả khi họ không còn đói nữa.
Bằng cách nào? Rất dễ. Chỉ cần xem xét những thứ có giới hạn và hữu hạn, xóa đi điểm dừng của chúng, để biến chúng thành một dòng chảy vô hạn khiến bạn cứ thế xem tiếp.
Giáo sư Brian Wansink của Đại học Cornwell đã chứng minh điều này trong nghiên cứu của mình và cho thấy bạn có thể lừa mọi người tiếp tục ăn súp bằng cách cho họ một cái bát không đáy và tự động đầy lên trong khi họ ăn. Với những chiếc bát không đáy này, người ta sẽ ăn nhiều hơn 73% calo so với bình thường và đồng thời đánh giá lượng calo họ đã ăn vào thấp hơn so với thực tế 140 calo.
Các công ty công nghệ cũng khai thác chính nguyên tắc này. Các bản tin được thiết kế có mục đích để tự động tải thêm dữ liệu khiến bạn xem tiếp, từ đó khiến bạn không còn lý do nào để tạm dừng, xem xét lại hoặc rời đi.
Đó cũng là lý do tại sao các trang video và mạng xã hội như Netflix, YouTube hoặc Facebook tự động phát video tiếp theo sau khi đếm ngược thay vì chờ bạn thực hiện một lựa chọn có ý thức (trong trường hợp bạn không muốn). Một lượng lớn traffic trên những trang web này đến từ việc tự động mở nội dung tiếp theo.
Các công ty công nghệ thường tuyên bố rằng “chúng tôi chỉ giúp người dùng dễ xem video họ muốn xem hơn” trong khi thực ra là họ phục vụ lợi ích kinh doanh của họ. Còn bạn không thể đổ lỗi cho họ, bởi vì ta càng “dành nhiều thời gian” thì càng tăng số doanh thu cho họ.
Vậy thì giải pháp là gì? Các công ty công nghệ cần trao cho bạn quyền tìm kiếm và xem một cách có ý thức sao cho bạn “sử dụng thời gian một cách hiệu quả”. Không chỉ giới hạn thời gian bạn dành cho nó, mà còn phải đảm bảo hiệu quả của việc “sử dụng thời gian” của bạn.
Các công ty biết rằng những thông điệp khiến mọi người lập tức bị gián đoạn phải hấp dẫn hơn thì mới khiến họ hồi đáp nhanh hơn so với những thông điệp gửi không đồng bộ (như email hoặc hộp thư chờ).
Facebook Messenger (hay WhatsApp, WeChat hoặc SnapChat) đã thiết kế mặc định hệ thống nhắn tin để khiến người nhận bị lập tức ngừng việc khác lại (và hiển thị một hộp trò chuyện) thay vì giúp người dùng tôn trọng sự chú ý của nhau. Muốn không bị làm phiền, bạn phải tùy chỉnh lựa chọn trong Setting.
Nói cách khác, việc gián đoạn mọi người làm lợi cho hoạt động kinh doanh của họ.
Họ còn muốn nâng cao cảm giác cấp bách và tương tác xã hội. Ví dụ, Facebook tự động báo cho người gửi khi nào bạn “xem” thông điệp của họ, thay vì cho phép bạn tránh tiết lộ điều đó (“bây giờ bạn biết tôi đã nhìn thấy thông báo rồi, vậy là rõ ràng tôi có nhiệm vụ phải phản hồi”).
Ngược lại, Apple tôn trọng người dùng hơn khi cho phép người dùng bật hoặc tắt tính năng “nhận báo cáo đã đọc thông điệp”.
Vấn đề là, việc tối đa hóa sự gián đoạn dưới danh nghĩa kinh doanh đã gây ra thảm họa cho nhận thức chung, phá hoại sự tập trung của con người khắp thế giới và gây ra hàng tỷ lần gián đoạn không cần thiết mỗi ngày. Đây là một vấn đề rất lớn mà chúng ta cần phải khắc phục bằng các tiêu chuẩn thiết kế chung (để có thể đảm bảo thời gian sử dụng hiệu quả).
Xem thêm: Những căn hầm tận thế lưu giữ sự sống và tri thức của nhân loại
Các ứng dụng còn có một cách khác để đánh cắp thời gian của bạn là lợi dụng lý do của bạn khi truy cập vào ứng dụng (để thực hiện một việc nào đó) rồi khiến những lý do đó gắn liền với mục đích kinh doanh của ứng dụng (tăng tối đa thời gian bạn sử dụng ứng dụng đó một khi đã truy cập).
Lấy ví dụ các cửa hàng tạp hóa trong thực tế, lý do phổ biến nhất thứ 1 và thứ 2 khiến người ta tới là để mua thuốc và sữa. Nhưng các cửa hàng tạp hóa muốn khiến người mua mua nhiều hàng nhất nên họ đặt kệ thuốc và sữa ở phía sau cửa hàng.
Nói cách khác, họ khiến điều khách hàng muốn (sữa, dược phẩm) không thể tách rời với những gì doanh nghiệp muốn. Nếu người ta muốn sắp đặt sao cho cửa hàng thực sự có thể hỗ trợ khách hàng, họ sẽ đặt những mặt hàng chủ yếu nhất của cửa hàng ở phía trước.
Các công ty công nghệ thiết kế trang web của họ cũng làm theo cách này. Chẳng hạn, khi bạn muốn tìm kiếm sự kiện xảy ra tối nay trên Facebook (lý do của bạn) thì ứng dụng Facebook không cho bạn tiếp cận sự kiện đó trước khi lướt qua các tin tức khác (lý do của họ) và họ thực hiện điều đó có chủ ý. Facebook muốn chuyển đổi mọi lý do của bạn khi sử dụng Facebook thành lý do của họ nhằm lợi dụng tối đa thời gian của bạn cho họ.
Thay vào đó, hãy hình dung nếu …
Hãy hình dung một “dự luật về quyền” kỹ thuật số đưa ra các tiêu chuẩn thiết kế bắt buộc các sản phẩm mà hàng tỷ người sử dụng để họ hướng trực tiếp đến những gì họ muốn mà không cần phải qua những can thiệp có chủ ý.
Hãy hình dung xem các trình duyệt web có cho phép bạn hướng trực tiếp đến những gì bạn muốn – đặc biệt là các trang web cố tình đánh lạc hướng bạn mà đi theo lý do của họ.
Chúng tôi cho rằng việc các doanh nghiệp “đưa ra các lựa chọn có sẵn” như thế là đã quá đủ.
Các doanh nghiệp tự nhiên muốn tạo ra những lựa chọn mà họ muốn bạn dễ chọn hơn, và những lựa chọn mà họ không muốn bạn khó chọn hơn. Các nhà ảo thuật cũng làm thế. Bạn làm cho khán giả dễ chọn điều bạn muốn họ chọn, và khó chọn những thứ bạn không làm.
Ví dụ như, NYTimes.com cho phép bạn “tùy ý lựa chọn” khi muốn hủy đăng ký trên mạng. Nhưng thay vì hiển thị nút nhấn “Hủy đăng ký”, họ sẽ gửi cho bạn một email có thông tin về cách hủy tài khoản của bạn bằng cách gọi một số điện thoại mà chỉ hoạt động vào những thời điểm nhất định.
Thay vì đưa ra quyết định thông qua việc xem xét những lựa chọn sẵn có thì chúng ta nên nhận định những tác nhân cần thiết để đưa ra lựa chọn. Hãy hình dung một thế giới với những lựa chọn mà trên đó ghi rõ mức độ khó khăn để đáp ứng (như hệ số ma sát) và có một tổ chức độc lập – hiệp hội ngành công nghiệp hoặc phi lợi nhuận – có nêu cụ thể những khó khăn này và đặt ra các tiêu chuẩn quy định việc chuyển hướng phải dễ dàng ra sao.
Xem thêm: Wikileaks: CIA giả mạo Nga đánh lừa các nhà điều tra
Cuối cùng, các ứng dụng có thể lợi dụng việc mọi người không có khả năng dự báo trước hậu quả của một cú nhấp chuột.
Thông qua một cú nhấp chuột, mọi người không thể dự đoán trước được chi phí thực tế của hành động này chỉ bằng trực giác. Những người bán hàng sử dụng các kĩ thuật “đặt chân lên cửa” bằng cách bắt đầu đưa ra một đề nghị vô hại nho nhỏ (VD: “chỉ với một click để xem tweet nào vừa được tweet lại”) rồi nâng dần mức độ (VD: “tại sao bạn không nán lại một lúc?”). Vậy là bạn sẽ dễ dàng bị lãng phí thời gian mà không tự biết. Hầu như các trang web tương tác đều sử dụng thủ thuật này.
Hãy hình dung nếu các trình duyệt web và điện thoại thông minh, các cổng thông tin mà mọi người thực hiện những lựa chọn này, đang thật sự quan sát mọi người và giúp họ dự đoán hậu quả của cú nhấp chuột (dựa trên dữ liệu thực về những lợi ích và chi phí thực của nó?).
Khi bạn đặt “chi phí thực sự” của một sự lựa chọn trước mặt mọi người, bạn đang đối xử với người dùng hoặc đối tượng bằng sự tôn trọng . Trong một thế giới lý tưởng như vậy, thì chi phí dự kiến và lợi ích của lựa chọn phải được xác định rõ, như thế mặc định là người ta phải được hỗ trợ để đưa ra lựa chọn có cơ sở chứ không phải là thực hiện thêm các việc khác.
Vậy làm sao để khắc phục vấn đề này?
Đây chỉ là 10 cách mà công nghệ thao túng tâm trí con người tiêu biểu nhất, song trên thực tế có tới hàng ngàn cách thức khác. Hãy hình dung toàn bộ giá sách, hội thảo, và chương trình đào tạo dạy những công nghệ kinh doanh đầy tham vọng như thế này. Hãy hình dung hàng trăm kỹ sư hàng ngày tìm ra những phương thức mới nhằm khiến bạn tiếp tục sử dụng sản phẩm của họ ra sao.
Sự tự do tối thượng là tự do về tâm trí, và chúng ta cần công nghệ hỗ trợ để chúng ta tự do sống, cảm nhận, suy nghĩ và hành động. Chúng ta cần điện thoại thông minh, màn hình thông báo và trình duyệt web trở thành phương tiện phục vụ cho tâm trí mình và các mối quan hệ với mọi người mà trước hết ưu tiên giá trị của chúng ta, chứ không phải đối kháng với chúng ta. Thời gian của mọi người rất quý giá. Và chúng ta cần bảo vệ nó cẩn thận cũng như bảo vệ quyền riêng tư và các quyền sử dụng ứng dụng kỹ thuật số khác.
Vy Vy
Xem thêm:
Putin: Nếu Mỹ muốn chiến thì Nga cũng phải theo, và tên lửa bắn vào…
HĐGSNN vừa công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư năm…
Ông Vương Đình Huệ có sai phạm trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; vi…
Ông Musk và ông Ramaswamy đã cùng chấp bút một bài xã luận đăng trên…
Quân đội Ukraine thông báo trong sáng Thứ Năm Nga đã tiến hành không kích…
Hai nước Việt Nam-Malaysia vừa nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược toàn diện,…
