Nhiều gã khổng mạng xã hội Mỹ bị kiện tập thể vì gây hại đến thanh thiếu niên

Những năm gần đây, nhiều tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ đang phải đối mặt với một vụ kiện quy mô chưa từng có. Vụ kiện nhắm vào các nền tảng mạng xã hội lớn như Facebook, Instagram, Snapchat, TikTok và YouTube, cáo buộc những công ty này đã cố tình thiết kế các thuật toán và tính năng gây nghiện, khiến thanh thiếu niên bị lo âu, trầm cảm, mất ngủ, rối loạn ăn uống và tự hại bản thân.

Hàng nghìn nguyên đơn đã khởi kiện, hơn 6 triệu tài liệu nội bộ và hơn 100 bản ghi lời khai của các giám đốc điều hành sẽ lần lượt được công bố tại các tòa án trên toàn nước Mỹ.

Vụ kiện tập thể đã được chuẩn bị trong hơn 3 năm, được các luật sư mô tả là “cuộc tấn công pháp lý toàn diện đối với ngành công nghiệp mạng xã hội”. Hiện vụ án đang được hợp nhất để xét xử tại cả tòa án cấp bang và tòa án liên bang ở California, nhằm thống nhất quy trình thu thập chứng cứ.

Phiên tòa đầu tiên dự kiến diễn ra vào cuối tháng 1/2026 tại Tòa án Thượng thẩm Los Angeles. Nguyên đơn là một cô gái 19 tuổi đến từ thành phố Chico, bang California, người cho biết mình đã nghiện mạng xã hội từ nhỏ trong hơn 10 năm, dẫn đến lo âu nghiêm trọng, trầm cảm và biến dạng cơ thể. Hai vụ án khác cũng sẽ được mở sau đó, và hàng nghìn vụ kiện khác đang chờ lịch xét xử.

Luật sư đại diện cho nguyên đơn cho biết, nếu thắng kiện, các vụ án này có thể dẫn đến các khoản bồi thường lên đến hàng chục tỷ đô la Mỹ, đồng thời buộc ngành công nghiệp này phải thay đổi cách tiếp cận đối với người dùng chưa thành niên.

Ông Joseph VanZandt, đồng luật sư trưởng của văn phòng Beasley Allen tại bang Alabama, nói đây là câu chuyện về những tập đoàn khổng lồ nhắm vào nhóm người dễ bị tổn thương — trẻ em — để kiếm lợi nhuận. Chúng ta đã thấy điều tương tự trong các công ty thuốc lá; họ nhắm vào thanh thiếu niên và khiến các em nghiện ngay từ nhỏ.

Ông Matthew Bergman, người sáng lập “Trung tâm pháp lý cho nạn nhân mạng xã hội” (Social Media Victims Law Center) tại Seattle, phát biểu trong bộ phim tài liệu “Không thể rời mắt: Vụ kiện chống lại mạng xã hội” (Can’t Look Away: The Case Against Social Media) rằng, các tài liệu nội bộ của Meta cho thấy công ty này biết rõ sản phẩm của mình khiến các bé gái cảm thấy tồi tệ hơn về bản thân, nhưng vẫn tiếp tục quảng bá nhắm vào nhóm thanh thiếu niên. Ông chỉ trích đây là hành vi sai trái điển hình của doanh nghiệp.

Năm 2022, văn phòng luật của ông Bergman là bên đầu tiên khởi kiện, cáo buộc các công ty mạng xã hội cố ý khiến người dùng nghiện thông qua thiết kế sản phẩm (chứ không chỉ do nội dung của bên thứ ba), qua đó tránh được sự bảo vệ miễn trách nhiệm theo Điều 230 của “Đạo luật về Chuẩn mực Truyền thông” (Communications Decency Act) của Mỹ.

Vụ kiện đầu tiên liên quan đến cái chết do tự tử của một bé gái 11 tuổi ở bang Connecticut, sau đó được gộp vào vụ kiện liên bang.

Hiện có gần 4.000 vụ kiện cá nhân được hợp nhất trong vụ kiện này, trong đó hơn 1/4 do văn phòng ông Bergman đệ trình. Ngoài ra, hơn 1.000 học khu và khoảng 3/4 tổng số tổng chưởng lý các bang cũng đã tham gia ủng hộ.

Luật sư Previn Warren nhận định đây là hành động pháp lý mang tính biểu tượng nhất của thế hệ chúng ta. Ông cho biết lần đầu tiên tòa án thừa nhận rằng các nền tảng này có sai sót mang tính hệ thống, và các nạn nhân xứng đáng được bồi thường. Khi công chúng nhìn thấy quy mô của các bằng chứng, họ sẽ phải xem lại mối quan hệ của mình với mạng xã hội.

Quá trình thu thập chứng cứ đã hoàn tất vào tháng Tư năm nay. Bốn bị đơn chính đã nộp hơn 6 triệu tài liệu và trải qua khoảng 150 phiên lấy lời khai, bao gồm cả Giám đốc điều hành Meta, ông Mark Zuckerberg, và Giám đốc điều hành Snap, ông Evan Spiegel.

Tòa án đã cho phép phần lớn các chuyên gia làm chứng, và dự kiến sẽ ra phán quyết về các kiến nghị xét xử rút gọn trong vài tuần tới.

Người phát ngôn của YouTube phản hồi rằng vụ kiện hoàn toàn hiểu sai về cách YouTube vận hành, và nhấn mạnh rằng nền tảng này là dịch vụ phát video, chứ không phải mạng xã hội. Meta thì khẳng định công ty đã đưa ra nhiều biện pháp bảo vệ thanh thiếu niên và “sẽ kiên quyết tự bảo vệ mình”. Snap và TikTok hiện vẫn chưa đưa ra bình luận.

Vụ kiện liên bang sẽ do Thẩm phán Yvonne Gonzalez Rogers tại Tòa án quận Oakland, bang California chủ trì. Phiên tòa đầu tiên dự kiến mở vào tháng 6/2026 tại bang Kentucky. Cuộc chiến pháp lý được mệnh danh là “vụ kiện thế kỷ của ngành mạng xã hội” này có thể sẽ làm thay đổi mối quan hệ giữa các công ty công nghệ và người dùng trẻ tuổi.

Đơn kiện của Phong trào Phụ huynh Ý (MOIGE) cũng nêu rõ, các mạng xã hội này đã không tuân thủ quy định giới hạn độ tuổi, đồng thời áp dụng những thuật toán thao túng hành vi người dùng, từ việc đề xuất nội dung đến tính năng “cuộn vô hạn” khiến người dùng lướt mãi không dừng.

Các nguyên đơn yêu cầu tòa buộc Facebook, Instagram và TikTok phải triển khai hệ thống xác minh độ tuổi chặt chẽ hơn, gỡ bỏ những tính năng gây nghiện và minh bạch thông tin về tác hại của việc sử dụng quá mức.

Công ty Meta, “gã khổng lồ” đứng sau Facebook và Instagram, lên tiếng khẳng định đã triển khai nhiều công cụ bảo vệ thanh thiếu niên. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn bị giới chuyên gia và phụ huynh đánh giá là chưa đủ. TikTok thì giữ im lặng, dù trước đó đã nhiều lần bị chỉ trích vì để trẻ em tiếp xúc dễ dàng với nội dung độc hại.

Vụ kiện tại Ý dự kiến được xét xử vào đầu năm 2026, nhưng nó đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh toàn cầu. Không chỉ ở Italia, Liên minh châu Âu (EU) cũng đã mở điều tra chính thức đối với Facebook và Instagram theo Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA), quy định buộc các “ông lớn công nghệ” phải bảo vệ người dùng, đặc biệt là trẻ em.

Theo các công tố viên, TikTok biết rõ việc lướt video không ngừng nghỉ, nhận thông báo liên tục hay sử dụng các bộ lọc làm đẹp “ảo diệu” có thể dẫn tới rối loạn tâm lý, nhưng vẫn khai thác các tính năng này để tối đa hóa lợi nhuận quảng cáo. Hệ quả là nhiều trẻ em trở nên lệ thuộc, mất kiểm soát thời gian, thậm chí xuất hiện các biểu hiện lo âu, trầm cảm, tự ti ngoại hình.

Gần đây, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng công bố báo cáo gây chú ý, cảnh báo tình trạng “nghiện mạng xã hội” đang gia tăng mạnh trong giới trẻ. Theo khảo sát tại 44 quốc gia, có đến 12% thanh thiếu niên có nguy cơ “nghiện” mạng xã hội – một con số đáng báo động.

WHO ví hiện tượng này giống như nghiện rượu hay nghiện cờ bạc, với các triệu chứng rõ rệt: Mất ngủ, lo âu, suy giảm khả năng tập trung, trầm cảm, kết quả học tập kém.