Úc có thể giúp Mỹ chống lại việc Trung Quốc vũ khí hóa đất hiếm như thế nào?

Tuần trước, Trung Quốc công bố mở rộng các hạn chế xuất khẩu đất hiếm, cố gắng sử dụng sự độc quyền toàn cầu đối với loại khoáng sản quan trọng này như một quân bài trong đàm phán thương mại Mỹ – Trung, động thái này khiến chính quyền Trump tức giận. Trong khi Mỹ đang tích cực tìm kiếm các chuỗi cung ứng khác, Úc đã tận dụng cơ hội, nhấn mạnh nước này có khả năng trở thành thành phần quan trọng giúp Mỹ thoát khỏi sự phụ thuộc đất hiếm vào Trung Quốc.

Đất hiếm là vật liệu thiết yếu trong sản xuất điện tử, vũ khí định vị laser, máy bay chiến đấu hiện đại, các thiết bị quốc phòng quân sự, thiết bị y tế và ngành công nghiệp công nghệ cao. Trung Quốc kiểm soát 70% khai thác và 90% chế biến đất hiếm toàn cầu. Những năm gần đây, đất hiếm đã trở thành một vũ khí bí mật quan trọng trong chính sách ngoại giao của Bắc Kinh.

Tiềm năng cung cấp đất hiếm của Úc

Úc sở hữu những mỏ khoáng vật quan trọng nhất thế giới gồm cả đất hiếm, cùng một số công nghệ thăm dò tiên tiến nhất.

Khi vấn đề đất hiếm đang làm bùng phát lại cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung gần đây, Úc đang nỗ lực nắm bắt cơ hội thay thế chuỗi cung ứng đất hiếm của Trung Quốc. Ngày 16/10, tại Washington, trước buổi gặp Giám đốc Hội đồng kinh tế quốc gia Nhà Trắng Kevin Hassett, Bộ trưởng Tài chính Úc Jim Chalmers khẳng định nước này đang ở vị trí rất thuận lợi để đáp ứng nhu cầu đất hiếm toàn cầu.

“Chúng tôi sẽ hợp tác cùng đối tác để đảm bảo trở thành nhà cung cấp rất đáng tin cậy, phù hợp nhu cầu khoáng sản thiết yếu của Mỹ và các thị trường toàn cầu khác,” ông Chalmers nói.

Úc có lượng đất hiếm lớn thứ tư thế giới và lịch sử khai thác đất hiếm lâu năm. Điều này giúp nước này trở thành ứng viên thay thế nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc. Úc cũng là nơi đặt trụ sở duy nhất của nhà sản xuất đất hiếm nặng bên ngoài Trung Quốc.

Tại Perth, Úc, công ty Lynas Rare Earths Ltd. đã bắt đầu tinh luyện đất hiếm nặng tại nhà máy ở Malaysia.

“Hãy giao cho chúng tôi những khoáng sản thiết yếu của các bạn”

Ngày 24/9, tại Malaysia, Bộ trưởng Thương mại Úc – ông Don Farrell gặp đại diện thương mại Mỹ Jamieson Greer. Theo Đài truyền hình Úc (ABC), ông Farrell hỏi ông Greer: “Chúng tôi có thể làm thế nào để giúp nước Mỹ vĩ đại trở lại?”

Ông Greer đáp: “Hãy giao cho chúng tôi những khoáng sản thiết yếu của các bạn.” Ông thừa nhận Chính phủ Mỹ hiện rất coi trọng vấn đề này.

Sau đó không lâu, Nhà Trắng xác nhận Tổng thống Trump sẽ gặp Thủ tướng Úc Albanese tại Phòng Bầu dục vào ngày 20/10. Thương mại khoáng sản thiết yếu được dự kiến sẽ là trọng tâm trong cuộc gặp này.

Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Mỹ tại Sydney (USSC), bà Hayley Channer, đánh giá cuộc gặp giữa ông Trump và ông Albanese tuần tới là “cực kỳ quan trọng”. Bà nói với ABC News rằng Mỹ đã lo ngại “khoáng sản Australia luôn đi qua Trung Quốc”, ví dụ “90% lượng lithium của Úc được gửi sang Trung Quốc để chế biến.”

Tuy nhiên, Úc dường như quyết tâm thay đổi điều này. Trước cuộc bầu cử hồi tháng Năm, ông Albanese đã công bố kế hoạch dự trữ khoáng sản thiết yếu trị giá 1,2 tỷ USD nhằm phát triển công nghiệp khoáng sản, với trọng tâm là công nghệ chế biến.

Chi tiết cụ thể vẫn đang được xây dựng, nhưng Úc dự định cho phép các nhà đầu tư thuộc đối tác chọn lọc quyền tiếp cận khoáng sản thiết yếu. Thủ tướng cũng thẳng thắn nói với “Insiders” rằng dự trữ khoáng sản này nhằm “ngăn chặn thao túng, nhất là từ các doanh nghiệp nhà nước,” ông đặc biệt nêu ví dụ về sự thao túng giá nickel của Trung Quốc.

Úc quyết tâm trở thành đối tác cung cấp đất hiếm đáng tin cậy

ABC cho biết, Úc không chủ định tặng không tài nguyên, mà đưa cho Mỹ những gì Mỹ không thể nhận từ Trung Quốc: nguồn cung đất hiếm bảo đảm và đáng tin cậy, không kèm theo nguy cơ địa chính trị.

Theo Guardian, Giáo sư Susan Park (Đại học Sydney, chuyên về chuyển đổi năng lượng toàn cầu) cho biết trên danh sách khoáng sản thiết yếu của Mỹ có 50 loại, hơn một nửa phụ thuộc vào nguồn cung Trung Quốc, bao gồm kim loại dùng cho máy bay, tàu ngầm, UAV.

“Mỹ muốn duy trì thế mạnh quân sự nên cần nguồn đất hiếm từ nơi không đối đầu chiến lược,” bà nói.

Với nguồn nguyên liệu dồi dào và là đồng minh thân thiết, Úc chắc chắn là chọn lựa hiển nhiên cho hợp tác.

Trước khi Thủ tướng Albanese thăm Mỹ, Bộ trưởng Tài chính Chalmers nói: “Chúng tôi biết doanh nghiệp Mỹ rất cần khoáng sản thiết yếu, Úc hoàn toàn có thể đáp ứng nhu cầu này.”

Thực tế, một số thương vụ đã được ký kết gần đây. Ngày 8/10, Noveon Magnetics (Mỹ) phối hợp với công ty đất hiếm lớn nhất của Úc là Lynas để cung cấp nam châm cho công ty quốc phòng Mỹ. Thông tin này đã đưa cổ phiếu Lynas lên mức cao nhất trong 14 năm qua.

Tuần trước, ngoài việc bổ sung thêm 12 loại đất hiếm vào danh sách hạn chế xuất khẩu, Trung Quốc còn quy định nếu giá trị vật liệu đất hiếm Trung Quốc trong hàng hóa đạt từ 0,1% trở lên, nhà xuất khẩu nước ngoài phải xin phép Chính phủ Trung Quốc mới được xuất khẩu. Ngoài ra, hàng hóa sản xuất bằng công nghệ liên quan đến đất hiếm từ Trung Quốc cũng bị kiểm soát xuất khẩu. Hai quy định này áp dụng cả với sản phẩm sản xuất ngoài Trung Quốc.

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngay lập tức lên tiếng phản đối, nói chưa từng thấy chuyện này: “Về bản chất, điều đó sẽ làm tắc nghẽn thị trường toàn cầu.” Ông cho biết, là Tổng thống Mỹ ông bắt buộc phải có biện pháp đáp trả kinh tế với Trung Quốc.

Châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc đã bắt đầu đầu tư vào khoáng sản thiết yếu của Úc với mục tiêu đa dạng hóa chuỗi cung ứng, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.

Ngày 15/10, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Bessent khẳng định nếu Trung Quốc chọn trở thành đối tác không đáng tin cậy thì “thế giới buộc phải tách rời”.

Chính phủ Mỹ tích cực đa dạng hóa chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu

Thực tế, chính quyền Trump luôn nỗ lực thiết lập thêm nguồn cung khoáng sản thiết yếu để phòng ngừa khả năng Trung Quốc sử dụng chúng làm “vũ khí”. Tháng Tư vừa rồi, Mỹ ký kết hợp tác khoáng sản với Ukraine, tạo điều kiện cho doanh nghiệp Mỹ ưu tiên tiếp cận đất hiếm và nguồn năng lượng để đổi lấy đầu tư Mỹ sau chiến tranh Nga – Ukraine.

Các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Cộng hòa Dân chủ Congo hiện tập trung vào khai thác cobalt và lithium. Phía Mỹ sẽ đảm bảo an ninh nhằm đổi quyền khai thác cho doanh nghiệp của mình

Tháng Chín, Mỹ ký Biên bản ghi nhớ trị giá 500 triệu USD với Pakistan. Theo đó, Mỹ cam kết xây nhà máy luyện kim đa kim và khai thác mỏ đất hiếm. Cuối tháng Chín, Pakistan gửi lô đất hiếm đầu tiên (dưới 2 tấn bao gồm đồng, antimon và neodymium) cho US Strategic Metals của Mỹ.