Acetaminophen (paracetamol) và tự kỷ: Nhìn lại từ lịch sử

Trong nhiều thập kỷ qua, acetaminophen (hay paracetamol, có trong các thuốc hạ sốt giảm đau như Tylenol, Panadol) được xem là an toàn nhất cho phụ nữ mang thai. Tuy nhiên nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra việc dùng thuốc này khi mang thai có thể liên quan đến rối loạn phát triển thần kinh ở trẻ, trong đó có tự kỷ (ASD) và rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD).

Nguồn gốc của sự nghi ngờ

Sự chú ý dành cho acetaminophen bắt đầu từ một quan sát đáng chú ý: từ đầu thập niên 1980, khi người ta ngừng dùng aspirin cho trẻ em (vì nguy cơ hội chứng Reye), acetaminophen trở thành thuốc thay thế phổ biến, và cũng chính trong giai đoạn đó, tỷ lệ tự kỷ tăng mạnh.

Một số nhà khoa học, như Becker và Schultz, phát hiện rằng các đợt sụt giảm ngắn hạn trong việc sử dụng Tylenol (sau hai vụ nhiễm độc thuốc ở Mỹ năm 1982 và 1986) trùng khớp với thời điểm tỷ lệ tự kỷ tạm thời chững lại. Mối tương quan này khiến nhiều người tự hỏi: liệu một loại thuốc được xem là “vô hại” có thực sự an toàn như chúng ta vẫn nghĩ?

Có thể không hoàn toàn do thuốc

Điều cần lưu ý là tỷ lệ chẩn đoán tự kỷ gia tăng không chỉ vì yếu tố sinh học hay môi trường, mà còn do tiêu chuẩn chẩn đoán thay đổi và nhận thức xã hội cao hơn.

Ngày nay, khái niệm “rối loạn phổ tự kỷ (ASD)” đã mở rộng hơn so với vài thập kỷ trước — bao gồm nhiều biểu hiện nhẹ mà trước đây có thể chưa được ghi nhận. Ngoài ra, công tác tầm soát và nhận biết sớm ở trường học, y tế và cộng đồng cũng khiến số ca được chẩn đoán tăng rõ rệt.

Vì vậy, sự gia tăng tỷ lệ tự kỷ không thể chỉ quy cho một nguyên nhân duy nhất, mà là kết quả của nhiều yếu tố cùng lúc.

Sự không thống nhất trong giới khoa học

Năm 2021, 91 chuyên gia quốc tế công bố 1 tuyên bố đồng thuận trên tạp chí Nature Reviews Endocrinology, cảnh báo rằng việc phơi nhiễm acetaminophen trong thai kỳ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi. Họ khuyến cáo phụ nữ nên hạn chế dùng thuốc, chỉ sử dụng khi thật cần thiết, liều thấp nhất, thời gian ngắn nhất.

Tuy nhiên, Hiệp hội Sản phụ khoa Canada (SOGC) lại phản đối, cho rằng bằng chứng còn yếu và có nhiều sai sót, và FDA Hoa Kỳ cũng chưa thấy đủ dữ liệu để thay đổi khuyến cáo.

Các nghiên cứu mới và tranh cãi tiếp diễn

Một nghiên cứu quy mô lớn năm 2024 của Ahlqvist và cộng sự cho thấy:

• Khi phân tích toàn bộ dữ liệu, nguy cơ tự kỷ và ADHD tăng nhẹ ở trẻ có mẹ dùng acetaminophen khi mang thai.
• Nhưng khi so sánh giữa các anh chị em ruột, mối liên hệ này biến mất.

Điều này khiến nhóm tác giả cho rằng các yếu tố di truyền và môi trường trong gia đình có thể là nguyên nhân thực sự.

Trái lại, tổng quan hệ thống năm 2025 của Prada và cộng sự xem xét 46 nghiên cứu cho thấy:

• Hơn một nửa nghiên cứu ghi nhận mối liên hệ rõ ràng giữa acetaminophen và rối loạn phát triển thần kinh.
• Các nghiên cứu có chất lượng phương pháp cao hơn lại có xu hướng báo cáo kết quả dương tính.

Nhóm tác giả kết luận rằng có cơ sở để lo ngại, dù vẫn cần thêm bằng chứng xác nhận.

FDA thay đổi nhãn cảnh báo với Acetaminophen

Trước sự chia rẽ trong giới khoa học, FDA Hoa Kỳ đã quyết định cập nhật nhãn thuốc acetaminophen để cảnh báo người dùng về các rủi ro tiềm ẩn. Cơ quan này nhấn mạnh rằng:

“Bằng chứng hiện chưa đủ để khẳng định quan hệ nhân quả, nhưng sự nhất quán trong các nghiên cứu là điều đáng quan tâm”.

FDA cũng khuyến nghị phụ nữ mang thai chỉ nên dùng thuốc khi thật sự cần thiết, vì phần lớn các cơn sốt nhẹ có thể tự khỏi.

Phụ nữ mang thai nên làm gì?

• Không tự ý dùng thuốc dù là thuốc không kê đơn.
• Chỉ sử dụng liều thấp nhất, trong thời gian ngắn nhất khi thật sự cần thiết.
• Hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng bất kỳ thuốc hạ sốt, giảm đau nào.
• Tránh dùng cùng lúc nhiều loại thuốc có chứa paracetamol để không bị quá liều.

Câu chuyện về acetaminophen và tự kỷ cho thấy ngay cả những loại thuốc tưởng như an toàn nhất cũng cần được xem xét lại khi có dữ liệu mới.

Thanh Long t/h