Vaccine DNA – Bước tiến dài trong cuộc chiến chống Zika

Dịch bệnh Zika lây truyền qua muỗi, bùng phát ở Nam Mỹ vào tháng 4 năm 2015. Cho tới nay, điều may mắn là các nhà khoa học đang thử nghiệm một loại vaccine có nhiều hy vọng chống lại được virus Zika nguy hiểm này.

Virus Zika – cơn ác mộng cho cộng đồng

Zika là virus lây truyền qua muỗi được biết đến với khả năng gây ra dị tật bẩm sinh khủng khiếp liên quan trực tiếp đến não bộ. Trong khi hầu hết mọi người có những triệu chứng nhẹ, nhiễm Zika ở phụ nữ mang thai đã được chứng minh là mang đến nguy cơ bị dị tật bẩm sinh cho thai nhi. Hàng ngàn em bé được sinh ra với tật đầu nhỏ và não bộ não ngừng phát triển, bị khuyết tật về nhận thức, thính giác và khả năng học tập có liên quan đến nhiễm việc Zika kể từ khi dịch bệnh này bùng phát ở Nam Mỹ bắt đầu vào tháng 4 năm 2015.

Một lý do khác đáng lo ngại khác về Zika là nó có thể gây ra hội chứng Guillain-Barré – một rối loạn trong đó hệ miễn dịch tấn công hệ thống các dây thần kinh, dẫn đến cơ thể bị tê liệt và thậm chí gây tử vong.

Zika hiện đang cố thủ tại hơn 60 quốc gia trên toàn thế giới. Đặc biệt ở Puerto Rico, vùng Caribê, Trung và Nam Mỹ bị ảnh hưởng cực kì nặng nề. Zika hiện cũng đã lan rộng ở các nước khác thuộc khu vực Đông Nam Á.  Tại Singapore đã báo cáo ca nhiễm Zika đầu tiên của mình vào ngày 27 tháng 8, và kể từ đó đến nay số ca nhiễm Zika được báo cáo đã lên đến 387.

Cuộc đua vaccine chủng ngừa Zika

Bởi vì Zika lây truyền nhanh chóng, cần có một loại vaccine phòng ngừa Zika, ngăn ngừa những dị tật bẩm sinh trong tương lai.

Các phát hiện về vaccine DNA ngừa virus Zika đã được công bố trên tạp chí Khoa học (Science) vào thứ năm ngày 22/9 vừa qua. Một vắc xin thử nghiệm dựa trên DNA của virus Zika đã bảo vệ thành công loài khỉ khỏi việc nhiễm loại virus gây dị tật bẩm sinh này. Điều này cũng đang thúc đẩy các nhà nghiên cứu tiếp tục tiến hành các thử nghiệm an toàn trên người.

Vaccine tiềm năng này có chứa một đoạn DNA từ virus Zika được tạo ra trong phòng thí nghiệm. Khi được đưa vào cơ thể, DNA tạo ra các hạt nhỏ giống virus được tiết ra từ các tế bào. Những hạt này không phải là một virus Zika hoàn chỉnh, nhưng chúng lại có đủ khả năng kích thích hệ thống miễn dịch tạo ra kháng thể bảo vệ cơ thể chống lại virus.

Để kiểm tra hiệu quả tiềm năng của vaccine Zika, các nhà nghiên cứu đã lập 2 nhóm và thu được kết quả như sau:

• Nhóm 6 con khỉ nâu được tiêm một liều vaccine duy nhất: không miễn nhiễm với virus Zika, nhưng vaccine đã tạo ra một phản ứng kháng nguyên- kháng thể. Các nhà nghiên cứu tìm thấy trong máu của chúng có chứa ít virus Zika hơn so với những con khỉ nâu không được chủng ngừa.
  

• Nhóm 18 con khỉ Rhesus được tiêm hai liều vaccine: Loạt chủng ngừa hai liều vaccine bảo vệ 17 trong số 18 con khỉ nâu tiếp xúc với Zika khỏi việc nhiễm bệnh. Điều này cũng cung cấp các nhà nghiên cứu các gợi ý về số kháng thể cần để kích hoạt các đáp ứng bảo vệ của cơ thể chống lại Zika.

Đồng tác giả nghiên cứu Ted Pierson – trưởng khoa vi sinh học tại Viện quốc gia Hoa Kỳ về dị ứng và bệnh truyền nhiễm (U.S. National Institute of Allergy and Infectious Diseases) cho biết: “Dựa trên những phát hiện này, các nhà nghiên cứu đã bắt đầu thử nghiệm lâm sàng an toàn trên những người khỏe mạnh”.

Liệu vaccine này có hiệu quả và an toàn ở người?

Tiến sĩ Amesh Adalja – Đại học Trung tâm UPMC Pittsburgh về An ninh y tế ở Baltimore cho biết: “Khi một loại vaccine có hiệu quả với một số loài linh trưởng thấp, đó là một tín hiệu tốt về việc nó sẽ có hiệu quả ở người. Các ứng cử viên vaccine của NIH đã xóa một rào cản quan trọng, và chúng tôi đang chờ kết quả từ các nghiên cứu giai đoạn 1 trên người.” Tuy nhiên, nghiên cứu động vật không phải lúc nào cũng có hiệu quả tốt trên người.

Điều đặc biệt là không có virus Zika nào tồn tại trong vaccine DNA. Vaccine đặc biệt này mã hóa hai protein đặc hiệu cho virus Zika. Sau khi đã tiêm vào cơ thể, tế bào của cơ thể chúng ta sẽ đọc mã di truyền trên DNA của vaccine, chuyển nó thành các protein của virus Zika và sau đó tạo phản ứng miễn dịch để sinh ra kháng thể bảo vệ cơ thể khi tiếp xúc với virus Zika thật sự. Khi sử dụng trên người, vaccine này bảo vệ thai nhi bằng cách tạo ra một phản ứng miễn dịch đầy đủ ở phụ nữ mang thai để có thể ngăn chặn sự nhiễm virus.

Lý do việc nhiễm Zika có liên quan đến khuyết tật phát triển thần kinh là do virus đang thực sự lây nhiễm cho thai nhi và trực tiếp tấn công các tế bào thần kinh đang phát triển của bào thai. Các khiếm khuyết phát triển thần kinh là kết quả của việc nhiễm virus chứ  không phải là do các phản ứng miễn dịch của cơ thể. Do vaccine không có chứa virus nên hiển nhiên những người được tiêm vaccine cũng sẽ không chứa virus Zika trong cơ thể. Đây là lý do giải thích tại sao mà các nhà nghiên cứu dự kiến rằng vaccine này sẽ không gây ra dị tật thai nhi cho những người sử dụng.

“Các loại vaccine ADN dẫn đầu trong cuộc chạy đua vaccine Zika là một phát minh sáng tạo quan trọng, đây sẽ là đại diện cho các loại vaccine ADN thương mại đầu tiên nếu chúng được chứng minh là có hiệu quả và an toàn”, Tiến sĩ Amesh Adalja cho biết thêm.

Chính phủ Hoa Kỳ hy vọng sẽ có kết quả an toàn từ thử nghiệm trên người vào cuối năm nay. Nếu mọi việc suôn sẻ, vaccine này sẽ bắt đầu thử nghiệm giai đoạn 2 vào đầu năm 2017, đặt mục tiêu phát triển chủ yếu vào các khu vực như Puerto Rico và Trung Mỹ, nơi đại dịch virus Zika đang bùng nổ.