Ba Lan muốn dẫn độ cựu quân nhân người Ukraine Yaroslav Hunka

“Tôi đã tiến hành các bước cần thiết để dẫn độ [Yaroslav Hunka] tới Ba Lan,” Bộ trưởng Giáo dục Ba Lan Przemyslaw Czarnek tuyên bố. Ông Hunka 98 tuổi người Ukraine đã tình nguyện theo Đức Quốc xã trong Đại Thế chiến II, sau đó thành công trốn thoát sang Canada dưới hình thức dân tị nạn. Ông được đón chào long trọng như một anh hùng “chống Nga” ở Quốc hội Canada vào hôm thứ Sáu tuần trước khi Tổng thống Zelensky có mặt ở đó. Cộng đồng quốc tế đã chỉ trích gay gắt việc này. Bằng cách nào đó, từ phía Canada đã có Chủ tịch Hạ Viện Anthony Rota đứng ra nhận hết trách nhiệm về mình, và chính thức xin lỗi đến 2 lần. Câu chuyện tưởng như hạ màn, thì chính quyền Ba Lan —quốc gia năm đó gánh chịu tổn thất nặng nề nhất từ sư đoàn Waffen SS— tuyên bố sẽ tìm cách khiến ông Hunka bị dẫn độ tới nước này như một tội phạm chiến tranh. Đến hôm Thứ Ba 26/9, ông Rota đã đệ đơn từ chức. 

• Video của CBC News về vụ việc:

Ba Lan muốn dẫn độ tội phạm chiến tranh

Ba Lan tuy là quốc gia đứng về phía chống Nga trong chiến tranh Ukraine ngày nay, nhưng họ có vướng mắc khó giải với chính quyền Kiev. Một số nhóm người Ukraine vào những năm của thập kỷ 1940 đã ngả theo Đức Quốc xã, và tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp các cuộc thảm sát tại Ba Lan, thảm sát người Do Thái. Họ vẫn luôn bị Ba Lan cũng như cộng đồng quốc tế lên án. Tuy nhiên, nhiều quan chức chính quyền Kiev gọi họ là “yêu nước”, “theo chủ nghĩa dân tộc”, và “chống Nga” (kỳ thực là chống Liên Xô, gồm cả chính dân chúng Ukraine bấy giờ).

Tưởng như sự kiện chỉ trích vụ chào đón ông Yaroslav Hunka ở Quốc hội Canada đã lắng xuống, đặc biệt là sau khi Chủ tịch Hạ viện Canada đứng ra nhận trách nhiệm và có lời xin lỗi tận 2 lần.

Lần 1 là vào sáng Chủ Nhật (2 ngày sau sự cố): “Tôi thấy hối lỗi một cách sâu sắc” khi “làm thương tổn nhiều người vì hành vi và lời nói của mình”, và toàn bộ sự cố “hoàn toàn là do tôi… không có bất kỳ ai khác, gồm cả đồng sự của tôi ở Quốc hội, cũng như người của phái đoàn Ukraine” là có liên quan. Văn bản lời nhận trách nhiệm này cũng được lưu hành trên mạng xã hội.

Lần 2, ông cũng nhắc lại thông điệp trên vào hôm Thứ Hai, rằng tất cả sự việc là do chỉ mình ông chịu trách nhiệm.

Sau sự cố Ba Lan muốn tiến hành thủ tục dẫn độ Hunka, và những diễn biến ở Canada, ông Rota đã đệ đơn từ chức.

• Cộng đồng Do Thái chỉ trích Canada vì tôn vinh Đức Quốc xã lúc gặp Zelensky — Trước khi Ba Lan đặt vấn đề dẫn độ, đã có nhiều tiếng nói chỉ trích Canada về vụ việc. Nổi bật là một tổ chức nhân quyền Do Thái, Nga cũng đưa ra yêu cầu Canada phải giải thích, v.v. Tuy nhiên sau khi ông Chủ tịch Hạ viện Canada bày tỏ xin lỗi và nhận trách nhiệm về mình, thì nói chung sự việc đã lắng xuống.

Tuy nhiên, Chính phủ Ba Lan dường như cho rằng chuyện này chưa thể kết thúc theo cách như vậy. Bởi vì các chứng cứ cho thấy, ông Hunka là thuộc sư đoàn số #14 của Waffen SS Đức, trong đó có rất nhiều lính tình nguyện người Ukraine, nhóm binh lính gây tội ác kinh hoàng ở Ba Lan.

Ông Przemysław Czarnek tuyên bố “Trước sự cố đầy tai tiếng tại Quốc hội Canada, đồng thời Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky có mặt ở đó, đã tôn vinh [như anh hùng của cả Canada và Ukraine] một thành viên của nhóm tội phạm SS Galizien của Đức Quốc xã, tôi đã tiến hành các bước cần thiết để dẫn độ [Yaroslav Hunka] tới Ba Lan”:

Theo báo địa phương từ Ba Lan, ông bộ trưởng cũng chia sẻ nội dung một bức thư mà ông đã gửi cho Viện Tưởng niệm Quốc gia (IPN, một cơ quan về lịch sử của nhà nước và có quyền truy tố của Ba Lan) với yêu cầu “hay khẩn cấp [làm sáng tỏ] vấn đề Yaroslav Hunka có là phần tử tội phạm bị truy nã do tội ác chống dân tộc Ba Lan và nhân dân Ba Lan gốc Do Thái hay không. Một tội ác như vậy là đầy đủ để đệ trình tới Canada đòi dẫn độ.”

Trên website của IPN, có báo cáo, trong đó tường trình về một vụ tội ác năm đó.

Báo cáo có đoạn: “Vào ngày 28/2/1944, binh lính Ukraine thuộc Trung đoàn cảnh sát tình nguyện SS Galicia số 4 liên kết với Sư đoàn SS số 14 “Galizien”, các đơn vị UPA, những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine và cư dân Ukraine ở các ngôi làng lân cận đã tiến vào làng Huta Pieniacka, nơi sinh sống của người Ba Lan. Kết quả của hành động bình định do những kẻ tấn công thực hiện là hơn 850 người Ba Lan đã thiệt mạng. Chỉ có khoảng 160 người sống sót sau vụ thảm sát.” (UPA là quân của nhóm “chủ nghĩa dân tộc” Ukraine, lập bởi Stepan Bandera).

Và đoạn miêu tả chi tiết: “Vào rạng sáng ngày 28/2/1944, làng Huta Pieniacka bị bao vây bởi khoảng 500-600 binh sĩ thuộc đội cảnh sát SS Ukraine. Người Đức đã chỉ huy. Quân đội được hỗ trợ bởi các thành viên UPA và cư dân Ukraina ở các làng lân cận. Thị trấn bị pháo kích. Một số cư dân trốn ở những nơi ẩn náu đã được chuẩn bị trước đó. Sau khi vào làng, những kẻ tấn công bắt đầu lục soát các tòa nhà và tập trung cư dân tại nhà thờ và trường học nằm ở trung tâm làng. Người Ukraine bắt đầu cướp bóc và cướp phá nhà cửa. Các tòa nhà bị đốt cháy. Nhiều người dân đã thiệt mạng khi cố gắng trốn thoát khỏi nơi họ đang ẩn náu. Binh lính Ukraine đã phạm nhiều tội ác chống lại cư dân Ba Lan ở làng Huta Pieniacka.

Những người Ba Lan bị giam giữ đã bị thẩm vấn một cách dã man, bị cố gắng lấy thông tin từ họ về việc các đảng phái Liên Xô ở lại làng. Chỉ huy đơn vị tự vệ, Kazimierz Wojciechowski, bị tẩm chất dễ cháy và bị thiêu sống. Những kẻ tấn công có lẽ đã biết ai thuộc đơn vị tự vệ và ai đã giúp đỡ du kích. Họ cũng biết những người du kích Liên Xô bị thương đang ẩn náu ở đâu. Tất cả những người này đã bị giết.

Buổi chiều, những người Ba Lan tụ tập ở nhà thờ và trường học được đưa ra từng nhóm vài chục người và dẫn theo đoàn xe đến các kho thóc và trang trại bằng gỗ trong làng. Mọi người bị nhốt trong đó và sau đó các tòa nhà bị đốt cháy. Những người cố gắng trốn thoát hoặc chống cự đều bị giết. Hầu như tất cả các tòa nhà trong thị trấn đều bị đốt cháy, ngoại trừ nhà thờ và trường học nơi nhốt những người bị giam giữ. Vào cuối buổi chiều, những kẻ tấn công rời Huta Pieniacka.”

Theo những thông tin sơ bộ, thì ông Hunka lúc đó 19 tuổi, thuộc đội quân 600 nguời Ukraine này vào thời điểm đó, và tờ báo cho hay giới chức Ba Lan muốn xác minh, và nếu đúng vậy, thì ông Hunka là tội phạm chiến tranh, ít nhất tham dự vụ thảm sát 850 người dân thường của Ba Lan.

Canada có đồng ý dẫn độ ông Hunka hay không

Đây không phải lần đầu tiên Ba Lan đòi dẫn độ tội phạm chiến tranh là người Ukraine. Tờ báo nhắc tới một trường hợp tiền lệ. Năm 2017, PIN đã thành công yêu cầu Mỹ đồng ý cho dẫn độ một thành viên khác của sư đoàn SS, cũng là người Ukraine, mang tên Michael Karkoc, và bấy giờ đang định cư tại Minnesota. Tuy nhiên trước khi lệnh dẫn độ được thực hiện thì ông ta đã qua đời ở tuổi 100.

CBC News của Canada cũng đăng báo cáo về vụ việc Ba Lan muốn dẫn độ ông Hunka.

Tờ báo viết rằng Bộ trưởng Tư pháp và Tổng Công tố Canada Arif Virani đã nói với các phóng viên vào hôm Thứ Ba rằng hiện nay ông chưa thể có bình luận gì, vì phía Ba Lan chưa có các văn bản yêu cầu dẫn độ gửi tới Canada.

Tuy nhiên, Robert Currie, giáo sư luật tại Đại học Dalhousie và là chuyên gia về luật dẫn độ, nói với CBC News rằng Canada không có thỏa thuận dẫn độ chính thức với Ba Lan.

“Nhưng điều đó không ngăn cản việc dẫn độ. Điều đó chỉ khiến vấn đề trở nên phức tạp hơn về thủ tục giấy tờ giữa hai chính phủ,” ông Currie nói, và cho hay Canada có thể đồng ý với Ba Lan dẫn độ trong trường hợp ông Hunka này, nếu ông ta đúng là tội phạm chiến tranh, theo luật mà Canada thừa nhận.

Ông nói, trước khi việc dẫn độ đó có thể xảy ra, Ba Lan phải đưa ra bằng chứng cho thấy ông Hunka đúng là phạm theo tội mà Canada công nhận. Nếu không, ông ta không thể bị dẫn độ nếu chỉ vì là thành viên của nhóm quân đội SS Galizien của Đức Quốc xã.

Ông nói: “Chúng ta [Canada] không kết tội liên đới trừ phi nhóm tội phạm đó là cực kỳ, vô cùng cực kỳ đặc thù.”

Ông Currie chỉ ra một khó khăn khác đối với việc dẫn độ trong trường hợp ông Hunka, đó là ông ta cao tuổi quá rồi, và vấn đề liệu ông ta có đủ sức khỏe để hầu tòa hay không.

Ông Hunka cũng có quyền lợi kháng cáo hay thách thức bất kỳ lệnh dẫn độ nào trước tòa, một quá trình có thể mất nhiều năm. Ông dẫn một trường hợp ở Hà Lan, khi đó Hà Lan từ chối yêu cầu dẫn độ từ Ba Lan vào năm 2020, với lý do lo ngại rằng các thẩm phán ở quốc gia đó không đủ độc lập với Chính phủ Ba Lan.

Ông Currie nói: “Khi bạn để chính phủ can thiệp vào tòa án, điều đó có vẻ như có nguy cơ khiến một phiên tòa công bằng bị đe dọa và đó là lập luận mà một người có thể đưa ra [để tránh bị dẫn độ].”

Chủ tịch Hạ viện Canada từ chức

Hôm Thứ Ba 26/9, ông Rota đã tuyên bố từ chức.

“Tôi chấp nhận hoàn toàn trách nhiệm về hành động của mình,” ông nói. “Việc từ chức của tôi có hiệu lực vào cuối ngày họp ngày mai, Thứ Tư 27/9, để chuẩn bị cho cuộc bầu ra Chủ tịch Hạ viện mới. Cho đến thời điểm đó, các phó chủ tịch sẽ chủ trì các thủ tục tố tụng tại Hạ viện.”

Tờ CBC News chỉ ra rằng ban đầu ông Anthony Rote xin lỗi, nhưng không thấy kèm theo có bất kỳ hành động có ý nghĩa cụ thể, chẳng hạn như từ chức, và điều đó khiến giới quan sát, đặc biệt là phe đối lập cảm thấy không đủ thành ý.

Cộng đồng cư dân mạng cũng cảm thấy còn nhiều điểm đáng ngờ khi ông Rote khẳng định nhiều lần rằng chỉ mình ông là người chịu trách nhiệm.

Một điểm đáng ngờ nữa là Ukraine không có phản đối gì về việc làm này của chính quyền Canada, mặc dù về lý lịch cá nhân, ông Zelensky là người Do Thái, và người ông của ông ta là nạn nhân của Đức Quốc xã vào thời chiến năm đó.

Trên đường tới Quốc hội hôm Thứ Ba, ông Rota đã bị chất vấn rằng liệu ông có mong muốn giữ được vị trí Chủ tịch Hạ viện hay không.

“Chúng tôi phải xem xét điều đó và tôi chắc chắn rằng các bạn sẽ được nghe nhiều hơn trong ngày hôm nay,” ông nói.

Các đảng viên Đảng Tự do cấp cao tin rằng ông Anthony Rota nên từ chức, các nguồn tin của Radio-Canada cho biết.

Các đảng đối lập cho rằng việc ông Rota xin lỗi vì đã mời ông Hunka là chưa đủ.

Nghị sĩ NDP Peter Julian, lãnh đạo Hạ viện của đảng, nói rằng: “Chủ tịch Hạ viện không thể chỉ là chê trách. Vì đây là một sai sót không thể tha thứ, khiến toàn bộ Hạ viện bị mang tiếng xấu. Thật không may, tôi tin rằng niềm tin thiêng liêng đã bị phá vỡ.”

Hôm thứ Ba, Bộ trưởng Bộ Thủy sản, Đại dương và Lực lượng bảo vệ bờ biển Canada Diane Lebouthillier và Bộ trưởng Ngoại giao Mélanie Joly nói với các phóng viên rằng họ nghĩ ông Rota nên từ chức.