Biden đối mặt thách thức lớn trong việc hiệu chỉnh hệ thống thương mại thế giới

Các nhà toàn cầu hóa đang đợi Tổng thống Joe Biden thực thi công cuộc tái thiết lập (reset) chính sách thương mại Mỹ, nhưng các vấn đề có nguồn gốc sâu xa và việc thiếu sự đồng thuận giữa các đồng minh có thể sẽ tạo ra rào cản lớn cho chính quyền mới tại Washington trong việc hiệu chỉnh hệ thống thương mại toàn cầu. Phe cánh của ông Biden cho rằng hệ thống thương mại thế giới dưới thời chính quyền Trump đã không thể kiềm chế các nền kinh tế phi thị trường như Trung Quốc.

Ông Biden đã hứa sẽ thực hiện nhiều biện pháp đa phương nhằm giải quyết các vấn đề thương mại, và ông được kỳ vọng sẽ thay đổi triệt để các chính sách của Mỹ đối với Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Chính quyền mới đã phát đi tín hiệu nói rằng họ sẽ tham gia cùng các thành viên khác trong WTO để làm sống lại cơ quan thương mại quốc tế này. WTO được cho là đã bị bóp nghẹt vai trò hoạt động do những chính sách của chính quyền Trump.

Tuy nhiên, WTO là một vấn đề được cả hai đảng phái tại Mỹ quan tâm từ lâu, và vòng xoáy suy thoái của tổ chức đa phương này đã bắt đầu từ lâu trước khi ông Trump bước vào Tòa Bạch Ốc. Hoa Kỳ đã từng cáo buộc WTO đã vượt quá thẩm quyền của mình trong việc giải quyết tranh chấp thương mại và đã tạo ra những quy tắc bất công.

Dưới thời chính quyền Obama, Washington đã bắt đầu ngăn chặn việc chọn các thẩm phán cho Cơ quan Phúc thẩm của WTO – một toàn án xử lý các vấn đề thương mại với 7 thẩm phán độc lập. Từ năm 2016, Washington đã chặn tất cả các chỉ định mới vào tòa án này, qua đó gián tiếp tước đi khả năng giải quyết tranh chấp thương mại của WTO.

Tuy nhiên, chính quyền Biden không được mong đợi sẽ đem đến sự kết thúc nhanh chóng thế bế tắc của tòa trọng tài WTO.

WTO đang trong một cuộc khủng hoảng và cần có cải cách đầy tham vọng để giải quyết những thách thức mới và những tập quán mậu dịch bất công, theo ông Clete Willems, nhà đàm phán thương mại cấp cao và là cựu phó giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia dưới thời chính quyền Trump.

Các quan chức trong chính quyền Biden “sẽ không chỉ lật ngược lập trường của chính quyền Trump. Những quan ngại về cơ quan phúc thẩm WTO là xuất phát từ cả hai đảng, chúng là những vấn đề có từ lâu rồi”, ông Willems nói với The Epoch Times.

“Chính quyền Biden sẽ thừa nhận những vấn đề tương tự, nhưng tôi cho rằng, không giống như chính quyền Trump, các quan chức dưới trào Biden sẽ đưa ra các giải pháp để chỉnh sửa các vấn đề đó”, ông Willems nói.

Trong một bài viết gần đây, ông Willems đã lập luận rằng tất cả các chức năng của WTO – đàm phán, thực thi & giám sát, và giải quyết tranh chấp – đều cần phải cải cách để tổ chức này có thể hồi sinh.

Ông Willems nhấn mạnh rằng chính quyền Trump đã đạt được tiến bộ trong việc đưa ra các đề xuất ở khía cạnh chức năng đàm phán của WTO, đã cố gắng cập nhật các thỏa thuận và cải thiện các cam kết. Chính quyền Biden được kỳ vọng sẽ theo đuổi một quỹ đạo tương tự và tiếp tục thúc ép những quy tắc mới giúp khống chế các nền kinh tế phi thị trường như Trung Quốc.

Về chức năng giải quyết tranh chấp thương mại của WTO, mặc dù chính quyền Trump đã dấy lên các quan ngại và đã thu hút được sự chú ý của các thành viên về các vấn đề tranh chấp, nhưng họ lại bị chỉ trích vì không đưa ra các giải pháp, ông Willems nói. Vì thế, chính quyền Biden sẽ “tìm kiếm một kết quả thông qua đàm phán để cho phép nối lại việc chỉ định các thẩm phán”.

Các chuyên gia thương mại cho rằng bước đầu tiên mà chính quyền Biden cần làm để chấm dứt bất đồng là họ phải gỡ bỏ cản trở việc chỉ định bà Ngozi Okonjo-Iweala – cựu bộ trưởng tài chính Nigeria – lãnh đạo WTO.

“Bước đi này sẽ khôi phục sự lãnh đạo ở cấp độ cao nhất tại WTO và làm sống lại khả năng của tổ chức này trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế đa phương”, Chad Bown và Anabel Gonzalez, hai thành viên cao cấp của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, đã viết trong một báo cáo.

Mặc dù bà Okonjo-Iweala là sự lựa chọn đồng thuận của các quốc gia thành viên WTO, nhưng chính quyền Trump năm ngoái đã phủ quyết sự bổ nhiệm này với lý do cựu bộ trưởng tài chính Nigeria thiếu kinh nghiệm về lĩnh vực thương mại.

Ông David Bisbee, lãnh đạo của phái bộ Mỹ tại WTO, đã nói trong một cuộc họp trực tuyến cấp bộ trưởng WTO được tổ chức tuần trước rằng chính quyền Biden đang mong chờ đạt được tiến triển về lựa chọn một tổng giám đốc mới và các ưu tiên quan trọng khác trong ngắn hạn.

Tuy nhiên, ông Bisbee không đưa ra chỉ dấu rõ ràng liệu chính quyền Biden có ủng hộ bà Okonjo-Iweala là Tổng giám đốc WTO hay không.

Thách thức từ Liên minh châu Âu

WTO được thành lập vào năm 1995 để giám sát các quy tắc thương mại toàn cầu giữa các quốc gia; tuy nhiên, từ đó đến nay thế giới đã thay đổi đáng kể.

Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chỉ trích WTO vì những quy định lỗi thời của tổ chức này. Những quy định của cơ quan thương mại đa phương này đã trở nên không còn đáp ứng được việc điều chỉnh các tranh chấp thương mại toàn cầu. Ông Trump đã mạnh mẽ chống lại WTO và gọi tổ chức này là thảm họa.

Tại Hội nghị thượng đỉnh G-20 ở Buenos Aires, Argentina, tháng 12/2018, các lãnh đạo thế giới đã đồng tình với các quan điểm của ông Trump và đã cùng kêu gọi phải có “cải cách cần thiết đối với WTO nhằm cải thiện chức năng của tổ chức này”.

Sau hội nghị đó, Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu (EU), và Nhật Bản đã tổ chức một cuộc họp ba bên để thiết lập các biện pháp cải cách nhằm giải quyết những quan ngại như trợ cấp chính phủ, doanh nghiệp nhà nước, và chuyển giao công nghệ cưỡng bức.

Ông Clete Willems, trước đây đã từng tham gia vào các cuộc đàm phán thương mại với các chính phủ và cơ quan nước ngoài, trong đó có EU, cho rằng chính quyền Biden có cơ hội để đạt được bước tiến trong cải cách WTO. Nhưng Washington vẫn khá nghi ngại về tham vọng của EU trong việc xử lý cách hành xử xấu của Trung Quốc.

“Chúng ta thường chưa nhìn được mức độ tham vọng cần thiết từ EU nhằm thực sự đạt được bước tiến trong những vấn đề này”, ông Willems nói.

“Thực sự là dễ để nói tất cả chúng ta muốn làm việc cùng nhau về vấn đề Trung Quốc, nhưng thực sự là khó để cuối cùng soạn thảo ra được văn bản tham vọng mà sẽ đạt được mục tiêu đó”, ông Willems nói thêm. Ông cũng nhấn mạnh rằng ngành ôtô và một số ngành khác trong nền kinh tế EU đang bị phụ thuộc rất nhiều vào Trung Quốc, điều đó khiến cho khối này gặp khó trong việc có lập trường cứng rắn với Bắc Kinh.

Bất kỳ nỗ lực cải cách WTO thành công đòi hỏi trước hết Hoa Kỳ và EU phải tìm ra được cách thức hợp tác hiệu quả hơn và một khi họ đạt được điều đó, thì họ cũng cần phải đàm phán với các thành viên khác nữa, ông Willems nói.

“Đó là vấn đề nói dễ hơn là làm”, ông Willems nhận định.

Hoa Kỳ đã nhiều lần bày tỏ bất bình về khả năng của WTO trong việc xử lý các tập quán mậu dịch bất công của Trung Quốc. Theo báo cáo mới nhất của Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR), hồ sơ của Trung Quốc về tuân thủ các quy tắc của WTO vẫn kém.

“Gần hai thập kỷ sau khi gia nhập WTO, Trung Quốc vẫn chưa thực hiện các chính sách mở cửa và định hướng thị trường. Nhà nước vẫn duy trì quyền kiểm soát nền kinh tế và chế độ này can thiệp mạnh mẽ vào thị trường để đạt được các mục tiêu chính sách công nghiệp”, theo báo cáo của USTR.

Chẳng hạn, các chính sách công nghiệp của Trung Quốc đã làm rối loạn các ngành tối quan trọng của nền kinh tế toàn cầu như thép, nhôm, năng lượng mặt trời, và khai thác thủy hải sản.

Hoa Kỳ và các thành viên khác của WTO đã cố gắng giải quyết những thách thức do Trung Quốc đặt ra trong gần hai thập kỷ qua. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn chưa đạt được những thay đổi đáng kể trong cách hành xử của Trung Quốc. Bắc Kinh đã nhiều lần hứa hẹn sẽ giải quyết những quan ngại do các thành viên khác dấy lên, nhưng cuối cùng họ lại không hoàn thành được lời hứa của mình.

Theo báo cáo của USTR, Hoa Kỳ đã đưa khoảng hơn 20 vụ việc chống lại Trung Quốc ra WTO để tranh cãi về hàng loạt các chính sách của chế độ này, trong đó có trợ cấp lớn, các rào cản tiếp cận thị trường đáng kể, và thực thi không đầy đủ quyền sở hữu trí tuệ.

Một vấn đề khác trong WTO là một số các thành viên có thể tự tuyên bố vị thế quốc gia đang phát triển nhằm tránh phải nhận những cam kết giống với các thành viên khác. Trong số các quốc gia đang phát triển là thành viên của WTO có một số đang là những nền kinh tế giàu có hàng đầu thế giới như Qatar, UAE, Kuwaitt, Trung Quốc và Hồng Kông.

Chính quyền Biden nói họ sẽ theo đuổi một biện pháp phối hợp hơn với các đồng minh của Mỹ để xử lý tất cả các thách thức này. Tuy nhiên, hiện chưa rõ liệu chính quyền Biden sẽ đặt chính sách thương lại là ưu tiên hàng đầu hay không và liệu họ có lập tức quay lại hợp tác kinh tế đa phương.

Trong ngắn hạn, chính quyền Biden đã báo hiệu rằng họ sẽ tập trung vào việc chiến đấu với đại dịch virus corona và thúc đẩy năng lực sản xuất nội địa.

Tại sự kiện Nghị trình Davos do Diễn Đàn Kinh Tế Thế giới tổ chức hôm 25/1, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã cảnh báo về những hậu quả của việc xây dựng các liên minh nhằm đe dọa các nước khác hoặc bắt đầu “một cuộc chiến tranh lạnh mới”. Ông Tập đưa ra tuyên bố này trong một thông điệp úp mở gửi đến ông Biden.

“Chúng ta không thể xử lý các thách thức chung trong một thế giới chia rẽ và việc đối đầu sẽ dẫn chúng ta tới tình thế bế tắc”, ông Tập nói, đồng thời cũng kêu gọi các nước quay lại chủ nghĩa đa phương.

Như Ngọc (Theo The Epoch Times)

Xem thêm: