Chiến tranh Ukraine – bài kiểm tra về mối quan hệ ‘không giới hạn’ của Trung Quốc với Nga

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và người đồng cấp Nga Vladimir Putin đã thể hiện tình hữu nghị “không giới hạn” tại một cuộc gặp ấm áp vào tháng 2, nhưng chỉ một tháng sau, mối quan hệ đó đang được thử thách bởi cuộc chiến ở Ukraine.

Với sự phẫn nộ của quốc tế và các lệnh trừng phạt gia tăng đối với Nga, Bắc Kinh đang cố gắng tránh bị ảnh hưởng trong khi vẫn tìm cách duy trì mối quan hệ ngày càng chặt chẽ với Moscow.

Từng là đối thủ gay gắt trong Chiến tranh Lạnh, Trung Quốc và Nga đã xích lại gần nhau hơn bao giờ hết kể từ khi ông Tập Cận Bình lên nắm quyền cách đây gần một thập kỷ. Mối quan hệ Nga – Trung được thúc đẩy bởi mong muốn chung của hai bên là đối đầu với quyền lực của Mỹ.

Nhưng Trung Quốc dường như đang bối rối trước cuộc tấn công quân sự của Nga, sự kháng cự quyết liệt của người Ukraine và mức độ phản ứng dữ dội của quốc tế chống Điện Kremlin.

Bắc Kinh vốn từ lâu luôn yêu cầu quốc tế phải “tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ” trong các tranh chấp biên giới với các nước láng giềng của mình, nhưng khi Nga xâm lược Ukraine, đã buộc phải ngụy biện về Ukraine để tránh làm mất lòng Nga.

Trong khi từ chối lên án Moscow, Trung Quốc khẳng định rằng những lo ngại về an ninh của Nga liên quan đến Ukraine và sự mở rộng hơn của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) do Mỹ đứng đầu là có cơ sở.

Cùng lúc đó, các nhà kiểm duyệt trên mạng internet được kiểm soát chặt chẽ của Trung Quốc đã phải vật lộn để định hình dư luận trong nước, ban đầu cho phép các bài đăng theo luận điệu chống Mỹ của Bắc Kinh, trước khi xoay quanh việc loại bỏ các thông điệp dâm dục đối với những phụ nữ chạy trốn khỏi Ukraine cũng như tình cảm phản chiến.

Sergey Radchenko, giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Cao cấp Johns Hopkins cho biết: “Bạn có thể thấy sự bối rối trong những phát biểu ban đầu [của Trung Quốc].”

Việc không xử lý kịp thời tình hình khiến Bắc Kinh có nguy cơ bị gán cho là kẻ phản bội Putin, có khả năng bị các đối tác thương mại phương Tây xa lánh và gây nguy hiểm cho sự cân bằng lâu dài của các mối liên kết mà Trung Quốc đã vun đắp trong những năm gần đây với cả Nga và Ukraine.

Theo Richard Ghiasy, một chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược La Hay, tình hình leo thang đã khiến Trung Quốc tê liệt.

Ông nói với AFP: “Lợi ích an ninh hầu như luôn luôn vượt trội so với lợi ích kinh tế” trong tính toán của Trung Quốc, và về cơ bản Bắc Kinh sẽ không chuyển sang lập trường thân Ukraine hơn.

Ông Ghiasy nói, Nga là “một nước láng giềng khổng lồ, được trang bị vũ khí hạt nhân và giàu tài nguyên” mà Trung Quốc sẽ không mạo hiểm kích động.

Với ít dư địa để điều động, Trung Quốc đang cố tỏ ra trung lập.

Ông Tập đã thúc giục ông Putin trong một cuộc gọi vào tuần trước để giải quyết cuộc khủng hoảng bằng cách hình thành một “cơ chế an ninh bền vững của châu Âu thông qua đàm phán”, trong khi Ngoại trưởng Trung Quốc nói với người đồng cấp Ukraine rằng Bắc Kinh “lấy làm tiếc” về cuộc xung đột và hy vọng hai bên có thể tìm ra một giải pháp ngoại giao.

Steve Tsang, Giám đốc Viện Trung Quốc tại Trường Nghiên cứu Phương Đông và Châu Phi ở London, cho biết bất kỳ vai trò trung gian nào do Trung Quốc đảm nhận sẽ không đủ để khiến ông Putin thay đổi.

Theo các nhà phân tích, giải pháp hai bên thương lượng hiện là kịch bản ít tồi tệ nhất của Trung Quốc.

Ngân Hà (theo AFP)