Giải thích: Điều 5 và 4 của NATO và khả năng NATO tham chiến

Ít nhất 2 người thiệt mạng khi tên lửa nổ tại Ba Lan, một thành viên của NATO, gần biên giới Ukraine hôm Thứ Ba (15/11). Mặc dù chưa có kết luận cuối cùng, nhưng dường như đây không phải là do Nga chủ động tấn công Ba Lan. Tuy nhiên, nếu đúng là do Nga tấn công, thì việc này có thể dẫn phát NATO tham chiến, theo điều 5 của liên minh này.

Giới chức Ba Lan cho biết vụ việc là do tên lửa do Nga sản xuất gây ra, nhưng Bộ Quốc phòng Nga phủ nhận có liên quan. Hôm Thứ Tư (16/11), Tổng thống Joe Biden cho hay đó là tên lửa phòng không của Ukraine.

• TT Biden nói “không có khả năng” tên lửa được bắn từ Nga vào Ba Lan

Nếu xác định rằng Moscow phải chịu trách nhiệm về vụ nổ, thì có thể kích hoạt nguyên tắc phòng thủ tập thể của NATO, được gọi là Điều 5, mà theo đó một cuộc tấn công vào một trong các thành viên của NATO sẽ được coi là một cuộc tấn công vào tất cả, và NATO có thể bắt đầu thương thảo về phản ứng đáp trả bằng quân sự.

Nhưng trước đó cần qua một số thủ tục, mà trong đó Ba Lan đã làm, đó là yêu cầu một cuộc họp NATO vào Thứ Tư. Đây là theo Điều 4 của hiệp ước, là lời kêu gọi tham vấn giữa các đồng minh khi đối mặt với mối đe dọa an ninh, cho phép có thêm thời gian để xác định các bước cần thực hiện.

Sau đây là phần giải thích về Điều 5 và những gì có thể xảy ra nếu nó được kích hoạt:

Điều 5 là gì?

Điều 5 là nền tảng của hiệp ước thành lập NATO, được thành lập vào năm 1949, khi đó có quân đội Hoa Kỳ là trụ cột mạnh mẽ, về cơ bản là để chống lại Liên Xô và các vệ tinh khối phía Đông thời Chiến tranh Lạnh.

Điều lệ quy định rằng: “Các Bên đồng ý rằng một cuộc tấn công vũ trang chống lại một hoặc nhiều thành viên trong số họ ở Châu Âu hoặc Bắc Mỹ sẽ được coi là một cuộc tấn công chống lại tất cả”.

“Họ đồng ý rằng nếu một cuộc tấn công vũ trang như vậy xảy ra, mỗi thành viên trong số họ, khi thực hiện quyền tự vệ cá nhân hoặc tập thể được Điều 51 của Hiến chương Liên Hợp Quốc công nhận, sẽ hỗ trợ Bên hoặc các Bên bị tấn công bằng cách thực hiện ngay lập tức, với tư cách cá nhân và phối hợp với các Bên khác, các hành động mà họ cho là cần thiết, bao gồm cả việc sử dụng lực lượng vũ trang, để khôi phục và duy trì an ninh của khu vực Bắc Đại Tây Dương”.

Còn Điều 4 là gì?

Điều 4 quy định rằng các thành viên NATO “sẽ cùng nhau tham vấn bất cứ khi nào, theo ý kiến ​​của bất kỳ ai trong số họ, sự toàn vẹn lãnh thổ, độc lập chính trị hoặc an ninh của bất kỳ Bên nào bị đe dọa”.

Chỉ vài giờ sau vụ tên lửa phát nổ ở Ba Lan hôm Thứ Ba, hai nhà ngoại giao châu Âu cho biết Ba Lan đã yêu cầu mở cuộc họp của NATO theo Điều 4 để tham vấn.

Chiến tranh Ukraine có kích hoạt Điều 5 hay không?

Vì Ukraine không phải là một phần của NATO, cuộc xâm lược của Nga vào tháng 2 đã không kích hoạt Điều 5, mặc dù Hoa Kỳ và các quốc gia thành viên khác đã vội vàng cung cấp hỗ trợ quân sự và ngoại giao cho Kyiv.

Tuy nhiên, các chuyên gia từ lâu đã cảnh báo về khả năng lan rộng sang các nước láng giềng ở sườn phía đông của NATO, có thể buộc liên minh này phải đáp trả bằng quân sự.

Sự vụ tên lửa phát nổ ở Ba Lan, cho thấy rõ hơn sự tồn tại nguy cơ mở rộng chiến tranh, khi các nước khác bị kéo vào cuộc xung đột.

Điều 5 có thể được tự động kích hoạt hay không?

Không. Sau một cuộc tấn công vào một quốc gia thành viên, những quốc gia khác cùng nhau xác định xem họ có đồng ý coi đó là một tình huống theo Điều 5 hay không.

Không có giới hạn thời gian rằng các cuộc tham vấn như vậy có thể kéo dài bao lâu, và các chuyên gia cho rằng ngôn ngữ linh hoạt là để cho phép mỗi thành viên quyết định sẽ đi bao xa để đáp trả hành vi xâm lược vũ trang chống lại nước khác.

Điều 5 đã từng có tiền lệ được kích hoạt hay không?

Có. Điều 5 đã được kích hoạt một lần trước đây, xuất phát từ Hoa Kỳ, để phản ứng lại vụ máy bay bị không tặc khống chế tiến hành khủng bố ngày 11/9/2001 ở New York và Washington.

Hoa Kỳ có cam kết gì về Điều 5 trong chiến tranh Ukraine?

Một mặt khẳng định rằng Hoa Kỳ không có lợi ích trong việc gây chiến với Nga, Tổng thống Joe Biden, mặt khác cũng tuyên bố ngay từ khi bắt đầu cuộc xâm lược của Moscow rằng Washington sẽ đáp ứng các cam kết trong Điều 5 để bảo vệ các đối tác NATO.

“Mỹ đã chuẩn bị đầy đủ cùng với các đồng minh NATO của chúng tôi để bảo vệ từng cm lãnh thổ của NATO. Từng cm một”, ông Biden tuyên bố như vậy tại Nhà Trắng vào tháng 9.

Trước đó ông đã tuyên bố trước rằng chính quyền của ông “nhất định” sẽ duy trì Điều 5 của hiệp ước NATO.