Lãnh đạo Hoa kiều New York bị bắt, tiết lộ cơ chế xâm nhập “Đạo quân thứ năm” của ĐCSTQ

Ngày 3/10, bà Vương Nhất Băng (47 tuổi), Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Đồng hương Đài Sơn tại New York, bị Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Hoa Kỳ (ICE) bắt giữ, khiến cộng đồng người Hoa tại Mỹ và quốc tế dậy sóng. Sự việc không chỉ hé lộ “khủng hoảng danh tính” đằng sau các hoạt động thân Cộng của người này, mà còn phơi bày mối liên hệ mật thiết giữa bà này với Lãnh sự quán Trung Quốc tại New York và việc từng bị FBI thẩm vấn về nghi vấn gián điệp từ nhiều năm trước.

Bà Vương được cộng đồng địa phương mô tả là người năng động, khôn ngoan, hoạt động rất nổi bật trong các sự kiện cộng đồng nhưng lại không có giấy tờ hợp pháp tại Mỹ.

Việc bắt giữ xuất phát từ nghi vấn thẻ xanh diện hôn nhân có vấn đề. Năm 2017, sau khi ly hôn, bà nộp đơn xin thẻ xanh theo diện kết hôn nhưng bị nghi ngờ có dấu hiệu gian dối chưa được hợp pháp hóa. Đầu năm 2024, bà kết hôn lại với một công dân Mỹ và tiếp tục xin thẻ xanh, nhưng hồ sơ trước đó bị ghi nhận là “kết hôn giả” nên đã bị ICE điều tra và cuối cùng bắt giữ. Trước đó, bà đã biết phải ra tòa và tìm cách xin các tổ chức người Hoa giúp đỡ nhưng vẫn bị bắt đột ngột.

Bà từng là quản lý công ty bảo hiểm ở Trung Quốc, sang Mỹ mở tiệm tạp hóa rồi nhanh chóng nổi bật trong cộng đồng người Hoa ở Brooklyn. Bà tổ chức nhiều sự kiện văn hóa có sự hỗ trợ của Tổng Lãnh sự quán Trung Quốc, như Ngàn người trình diễn sườn xám (2018), phát quà Tết của Lãnh sự quán (2022) và sự kiện Trung thu mời các chính trị gia Mỹ đến dự. Hiệp hội do bà sáng lập mang tên “Chimerica Women’s Association” thể hiện rõ đường lối thân Bắc Kinh.

Năm 2023, bà này từng bị Cục Di trú Mỹ đe dọa bắt giữ ngay tại buổi phỏng vấn và bị FBI thẩm vấn 5 tiếng về các hoạt động có liên quan đến việc tổ chức các cuộc gặp giữa lãnh đạo cộng đồng Quảng Đông với Lãnh sự quán Trung Quốc, nghi ngờ liên quan chuyển giao thông tin tình báo. Sau khi được thả, bà hy vọng thẻ xanh mới sẽ giúp vượt qua, nhưng cuối cùng vẫn bị bắt.

Trong cộng đồng, đã có hơn mười lãnh đạo hội đoàn người Hoa bị FBI triệu tập thẩm vấn trong vòng một năm qua, cho thấy mức độ thâm nhập sâu rộng của mạng lưới “mặt trận thống nhất” của Trung Quốc nhằm kiểm soát cộng đồng người Hoa hải ngoại.

Liên hệ với các vụ án gián điệp quốc tế

Vụ việc của Vương Nhất Băng còn nằm trong bối cảnh các vụ án gián điệp quốc tế phức tạp. Tháng 9/2025, hai trợ lý nghị sĩ Anh bị cáo buộc cung cấp thông tin EU cho Bộ An ninh Quốc gia Trung Quốc nhưng phiên tòa sụp đổ vì lỗi chính sách, cho thấy sự kiên nhẫn và âm mưu dàn dựng lâu dài của Bắc Kinh.

Tại Đức, ngày 30/9/2025, công dân gốc Hoa Quách Kiện Thân bị kết án 4 năm 9 tháng vì tội gián điệp nghiêm trọng. Ông này đã hợp tác với Bộ An ninh Quốc gia Trung Quốc từ 2007, đánh cắp tài liệu EU và theo dõi các học viên Pháp Luân Công, dẫn đến việc người thân của họ ở Trung Quốc bị trả thù.

Tại Mỹ, Bộ Ngoại giao đã sa thải một nhà ngoại giao vì giấu mối quan hệ với một phụ nữ có liên hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc, nghi ngờ rơi vào “bẫy mật ngọt” (honey trap) nhằm thao túng tình báo.

Phân tích của nhà bình luận Phùng Chí Cường về “Đội quân thứ năm” và sự cưỡng bức bằng luật pháp

Nhà bình luận thời sự tại Toronto, Phùng Chí Cường, trong cuộc phỏng vấn với trang Vision Times đã chỉ ra rằng Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) không chỉ cử nhân viên chuyên trách tiến hành thâm nhập và gián điệp mà còn ép buộc người Hoa giữ quốc tịch Trung Quốc ở nước ngoài tham gia vào mạng lưới này. ĐCSTQ đã ban hành một loạt luật pháp, nổi bật là Luật Tình báo Quốc gia 2017, Luật Phòng chống Gián điệp, Luật Bảo mật/Bí mật Nhà nước và bản sửa đổi năm 2024, bắt buộc công dân và tổ chức phải hỗ trợ công tác tình báo và chống gián điệp của nhà nước.

Phùng nhấn mạnh rằng công dân Trung Quốc dù trong hay ngoài nước, khi được cơ quan nhà nước triệu tập, phải hợp tác với công tác tình báo; từ chối sẽ vi phạm pháp luật và chịu trách nhiệm hành chính hoặc hình sự. Điều này biến người Hoa ở nước ngoài thành “đội quân thứ năm” theo nghĩa lịch sử, đóng vai trò làm nội tuyến cho Trung Quốc.

Ghi chú của biên tập: Khi nói đến “đội quân thứ năm” của ĐCSTQ, người ta muốn nói đến: Những cá nhân hoặc tổ chức gốc Hoa sống ở nước ngoài, nhưng vẫn trung thành hoặc bị kiểm soát, chỉ đạo bởi chính quyền Bắc Kinh. Họ có thể làm việc trong chính phủ, truyền thông, doanh nghiệp, học viện hoặc tổ chức cộng đồng tại quốc gia sở tại.

Hoạt động của họ gồm: Thu thập tình báo, gây ảnh hưởng đến chính trị, bầu cử, chính sách, truyền bá tuyên truyền có lợi cho chính quyền Trung Quốc. Theo dõi, đe dọa hoặc bịt miệng những người bất đồng chính kiến (như người Tây Tạng, Duy Ngô Nhĩ, người ủng hộ Đài Loan, Pháp Luân Công…). Gây chia rẽ trong xã hội nước sở tại, làm suy yếu dân chủ và đoàn kết nội bộ.

Điều tra của Canada năm 2025: Trung Quốc là kẻ can thiệp tích cực nhất

Báo cáo công bố tháng 1/2025 của Cơ quan Tình báo An ninh Canada (CSIS) cùng Ủy ban Điều tra Can thiệp Nước ngoài đã xác định Trung Quốc là “kẻ can thiệp nước ngoài hoạt động tích cực nhất” ở Canada. Báo cáo nêu rõ Trung Quốc sử dụng Bộ Mặt trận Thống nhất, các đại sứ quán, lãnh sự quán và đại diện để thao túng cộng đồng người Hoa, tác động đến bầu cử 2019 và 2021, đánh cắp thông tin tình báo, lập các tổ chức phản Pháp Luân Công, cảnh sát bí mật, dùng WeChat phát tán tin giả, bôi nhọ đảng Bảo thủ và thổi phồng câu chuyện “phản Trung Quốc”.

Trung Quốc cũng lôi kéo chính trị gia ở Vancouver và Toronto, trao đổi lợi ích thương mại, thâm nhập kinh tế và văn hóa. Báo cáo kêu gọi tăng cường Luật Đăng ký Đại diện Nước ngoài, yêu cầu lãnh đạo cộng đồng công khai quan hệ với Trung Quốc. Báo cáo gây chấn động chính trường Canada, Thủ tướng cam kết cải tổ kiểm tra nhập cư, phe đối lập đòi trục xuất ngoại giao viên liên quan. Các chuyên gia cảnh báo cần sự phối hợp của Liên minh Five Eyes để ngăn chặn thâm nhập của Trung Quốc.

Phân tích của Phùng Chí Cường về cộng đồng người Hoa tại Canada

Phùng Chí Cường quan sát rằng có một số lãnh đạo cộng đồng người Hoa đang tham gia vào các hoạt động thâm nhập hoặc làm đại diện cho Trung Quốc, tuân theo luật Trung Quốc. Họ có thể hành động theo chỉ đạo của Bắc Kinh để thỏa mãn lòng kiêu hãnh cá nhân, được phong danh hiệu đại biểu hải ngoại trong Mặt trận Thống nhất, gây ảnh hưởng trong cộng đồng.

Một số người nhận tài trợ từ lãnh sự quán để hỗ trợ các nhân vật chính trị cũng theo chỉ đạo Bắc Kinh, được ưu đãi về kinh doanh và sẵn lòng làm tay sai đổi lấy danh lợi. Những người này được gọi là “những kẻ cơ hội tinh vi”.

Tuy nhiên, Luật Đại diện Nước ngoài của Canada đã tạo sức răn đe lớn khiến nhiều lãnh đạo cộng đồng lo sợ, giảm thiểu ảnh hưởng Trung Quốc. Phùng khẳng định chỉ cần các cơ quan tình báo Canada khởi kiện vài vụ thực tế, không ai dám tiếp tục làm tay sai cho Bắc Kinh vì lợi ích mờ ám. Ông kêu gọi công dân và tổ chức chính trực tăng cường giám sát, phơi bày các âm mưu thâm độc, vì ánh sáng của sự minh bạch sẽ khiến các hoạt động gián điệp và thâm nhập không có đất dụng võ.

Cảnh tỉnh và lời kêu gọi bảo vệ tự do

Vận mệnh của Vương Nhất Băng vẫn chưa được định đoạt và là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ cho cộng đồng người Hoa ở nước ngoài về nguy cơ rơi vào “cạm bẫy lòng trung thành đôi bên”. Việc thân Trung Quốc trong khi sống ở nước ngoài có thể trở thành con dao hai lưỡi gây tổn hại cho chính mình nếu không nhận thức rõ về pháp luật của quốc gia sở tại và các giá trị phổ quát.

Các quốc gia dân chủ cần tăng cường hợp tác chia sẻ thông tin tình báo, nâng cao đào tạo chống gián điệp để bảo vệ tự do và an ninh quốc gia trước các hoạt động thâm nhập và gián điệp có tổ chức của Trung Quốc trên toàn cầu.