Ông Trump xem xét dỡ trừng phạt, nối lại bán máy bay chiến đấu cho Thổ Nhĩ Kỳ

Tổng thống Hoa Kỳ Mỹ Donald Trump đang cân nhắc việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và nối lại việc bán máy bay chiến đấu cho Thổ Nhĩ Kỳ sau cuộc trò chuyện với Tổng thống Recep Tayyip Erdogan.

Ông Trump bày tỏ ý định giúp hoàn tất việc bán các máy bay chiến đấu F-16 cho Thổ Nhĩ Kỳ và sẵn sàng cân nhắc việc bán loại máy bay F-35 mà Thổ Nhĩ Kỳ thực sự khao khát nếu hai bên đạt được thỏa thuận khiến hệ thống S-400 của Nga do Thổ Nhĩ Kỳ sở hữu, không còn hoạt động nữa, theo hai nguồn tin xác nhận với Fox News.

Thỏa thuận này có thể bao gồm việc tháo rời một phần hệ thống S-400 hoặc chuyển nó đến một căn cứ do Mỹ kiểm soát ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Vào năm ngoái, Quốc hội Hoa Kỳ đã phê duyệt việc bán 40 chiếc F-16 và các bộ phận nâng cấp cho 79 chiếc trong đội bay hiện tại của Thổ Nhĩ Kỳ trị giá 23 tỷ USD, nhưng các cuộc đàm phán vẫn đang diễn ra giữa Bộ Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ và hãng Lockheed Martin cùa Mỹ, công ty chế tạo loại máy bay này.

Đội ngũ của ông Trump đã yêu cầu phân tích pháp lý và kỹ thuật về cách tránh để Thổ Nhĩ Kỳ vi phạm các lệnh trừng phạt theo Đạo luật Chống đối thủ của Mỹ thông qua trừng phạt (CAATSA), theo một nguồn tin biết rõ yêu cầu này.

Hoa Kỳ đã đồng ý gia hạn miễn trừ, cho phép Thổ Nhĩ Kỳ mua khí đốt tự nhiên của Nga đến tháng 5/2025, theo Bloomberg đưa tin hôm thứ Năm (20/3).

Tổng thống Trump và Tổng thống Erdogan đã nói chuyện qua điện thoại vào Chủ Nhật (16/3), và chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đang tìm cách củng cố kế hoạch để ông Erdogan sớm tới thăm Washington và gặp ông Trump.

Đại sứ quán Thổ Nhĩ Kỳ dẫn thông cáo từ văn phòng của ông Erdogan cho biết tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ đã nói với ông Trump rằng: “Để phát triển hợp tác giữa hai nước trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng, cần phải chấm dứt các lệnh trừng phạt theo CAATSA, hoàn tất quá trình mua sắm F-16 và cho phép Thổ Nhĩ Kỳ tái gia nhập chương trình F-35”. 

Ông Erdogan cũng yêu cầu Hoa Kỳ dỡ bỏ các lệnh trừng phạt đối với Syria, nơi một lực lượng cầm quyền mới, HTS, đã lật đổ ông Bashar al-Assad vốn được Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ. Phía Hoa Kỳ không đưa ra thông cáo về cuộc điện đàm này.

Thổ Nhĩ Kỳ đã bị loại khỏi chương trình F-35 sau khi mua hệ thống tên lửa không đối không di động S-400 của Nga, do Hoa Kỳ lo ngại về hoạt động gián điệp liên quan đến việc một hệ thống do Điện Kremlin vận hành ở Thổ Nhĩ Kỳ quá gần với công nghệ cao cấp của Hoa Kỳ như F-35.

 “Máy bay F-35 không thể tồn tại song song với một nền tảng thu thập tình báo của Nga, thứ sẽ được sử dụng để tìm hiểu về các khả năng tiên tiến của nó”, Nhà Trắng tuyên bố vào năm 2019, đồng thời cho rằng việc mua sắm này sẽ có “tác động tiêu cực” đến sự tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ trong NATO.

Thổ Nhĩ Kỳ đã ký kết thỏa thuận trị giá 2,5 tỷ USD với Nga mua hệ thống S-400 vào năm 2017, bất chấp những cảnh báo từ Hoa Kỳ về hậu quả chính trị và kinh tế. Washington khi đó đã cố gắng ngăn cản Ankara bằng cách đề nghị bán hệ thống Patriot, nhưng chính quyền Erdogan muốn có cả công nghệ tên lửa nhạy cảm đi kèm, điều mà Nhà Trắng từ chối.

Hoa Kỳ đã cân nhắc lại sau khi Vương Quốc Anh đưa ra đề nghị giá bán 40 chiếc tiêm kích Eurofighter Typhoon cho Thổ Nhĩ Kỳ vào tuần trước.

Động thái bán F-35 cho Thổ Nhĩ Kỳ có thể gây tranh cãi và làm dấy lên lo ngại từ các đồng minh của Hoa Kỳ như Israel, quốc gia mà Thổ Nhĩ Kỳ đã cắt đứt mọi quan hệ do cuộc chiến ở Gaza, và Hy Lạp do các tranh chấp về đảo Síp và vùng biển xung quanh.

Các chuyên gia mô tả F-35 là một “biểu tượng địa vị”, “Câu lạc bộ F-35 thực sự dành cho các đồng minh đáng tin cậy”, ông Jonathan Schanzer, giám đốc điều hành của Tổ chức Bảo vệ các nền dân chủ (FDD), tuyên bố.

“Đây là một Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ Houthi, nhóm mà Tổng thống Trump đang không kích, và ủng hộ Hamas cũng như Hezbollah”, ông Endy Zemenides, giám đốc điều hành của Hội đồng Lãnh đạo Mỹ-Hy Lạp, tuyên bố. “Chúng tôi biết rằng họ không muốn trở thành khách hàng, mà muốn trở thành đối thủ cạnh tranh trên thị trường vũ khí”. 

Tuy nhiên, việc cô lập Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia có quân đội thường trực lớn thứ hai trong NATO sau Hoa Kỳ, có thể đẩy họ đến với Nga và Trung Quốc để tìm kiếm nguồn cung vũ khí.

“Ông Trump đang tìm kiếm một thỏa thuận kinh doanh ở đây, đúng không? Chúng ta không muốn Thổ Nhĩ Kỳ với gần một triệu binh sĩ đứng ở phía bên kia và nghiêng về phía Nga và Trung Quốc hơn, đúng không?” ông Jonathan Bass, giám đốc điều hành của công ty Argent LNG và chuyên gia về thương mại quốc tế, tuyên bố.

“Thổ Nhĩ Kỳ là một cái gai chưa được giải quyết trong liên minh NATO”, ông Schanzer của FDD nhận định. “Hiện tại, rõ ràng ưu tiên của chính quyền Trump là cố gắng đưa họ trở lại quỹ đạo”. 

Tuy nhiên, ông Schanzer nói thêm: “Có một sự thiếu hụt dân chủ và xu hướng độc tài của ông Erdogan. Tất cả những điều này tạo ra một bức tranh rất mờ mịt cho sự can dự của Mỹ. Vì vậy, cần phải thận trọng đối với người mua này”.

Phản biện lại, ông Bass cho rằng: “Thổ Nhĩ Kỳ là một nền kinh tế lớn. Chúng ta cần họ đứng về phía thích hợp. Chúng ta cần họ từ góc độ chuỗi cung ứng”.

Ông Bass bổ sung rằng Hoa Kỳ cần hợp tác với Thổ Nhĩ Kỳ trong việc khai thác khoáng sản đất hiếm. “Thổ Nhĩ Kỳ có nhiều cơ sở hạ tầng khai thác hơn”, ông Bass nói. “Họ có thể giúp chúng ta với các hoạt động khai thác ở châu Phi. Chúng ta không có đủ nhân lực sẵn sàng làm điều đó”. 

“Nếu bạn không cho ông Erdogan một chỗ ngồi trên bàn đàm phán, ông ấy sẽ tự tạo ra chỗ đứng của riêng mình”, ông Bass cảnh báo. “Ông ấy muốn được tôn trọng như ông ấy đáng được nhận. Ông ấy đại diện cho 80 triệu người. Nhưng chúng ta cần đưa ra những ranh giới rõ ràng cho sự tham dự”. 

Phạm Duy, the New York Post