Thái tử Saudi Arabia thăm Mỹ: Bước ngoặt hợp tác quốc phòng, hạt nhân, công nghệ

Thái tử Saudi Arabia, Mohammed bin Salman, sẽ có chuyến thăm chính thức tới Nhà Trắng vào ngày 18/11 để hội đàm với Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump. Đây là chuyến thăm đầu tiên của ông tới Mỹ kể từ sau vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi năm 2018 – sự kiện khiến quan hệ song phương rơi vào nhiều căng thẳng và giám sát quốc tế.

Chuyến thăm lần này được đánh giá là đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Washington và Riyadh đều đang tìm cách thúc đẩy lợi ích chiến lược về dầu mỏ, an ninh, công nghệ và hạt nhân dân sự.

Trong cuộc gặp, hai bên dự kiến tập trung thảo luận các vấn đề hợp tác truyền thống như dầu mỏ và quốc phòng, đồng thời mở rộng sang các lĩnh vực then chốt như thương mại, trí tuệ nhân tạo (AI) và chương trình năng lượng hạt nhân dân sự của Saudi Arabia. Mỹ xem Saudi Arabia là đối tác dầu mỏ và an ninh chủ chốt tại Trung Đông, còn Riyadh kỳ vọng Washington sẽ gia tăng cam kết bảo đảm an ninh trong bối cảnh căng thẳng khu vực leo thang. Đồng thời, Saudi Arabia đặt mục tiêu tận dụng công nghệ Mỹ để phục vụ quá trình chuyển đổi kinh tế trong khuôn khổ tầm nhìn “Vision 2030”.

Chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh hai nước đang tìm cách khôi phục đà hợp tác sau nhiều năm biến động. Tháng 5/2025, trong chuyến thăm Riyadh của Tổng thống Trump, Thái tử Mohammed bin Salman đã cam kết khoản đầu tư lên tới 600 tỷ USD vào nền kinh tế Mỹ. Trong cuộc gặp sắp tới tại Washington, hai nhà lãnh đạo dự kiến bàn thảo sâu hơn về các dự án, lộ trình và cơ chế thực hiện cam kết đầu tư khổng lồ này. Đối với Mỹ, dòng vốn từ Saudi Arabia đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các lĩnh vực công nghiệp, quốc phòng và hạ tầng công nghệ cao.

Hợp tác an ninh – quốc phòng

Về an ninh, hai nước đã có nhiều thập kỷ hợp tác dựa trên trao đổi: Saudi Arabia bán dầu với giá ưu đãi, đổi lại Mỹ cung cấp bảo đảm an ninh. Tuy nhiên, mối quan hệ này từng trải qua thử thách, đặc biệt sau vụ Iran tấn công cơ sở dầu mỏ của Saudi Arabia năm 2019 mà Washington không có hành động đáp trả rõ ràng. Những lo ngại của Riyadh càng gia tăng gần đây sau vụ Israel không kích các thủ lĩnh Hamas tại Doha (Qatar) vào tháng 9 vừa qua, khiến bối cảnh khu vực thêm nhạy cảm.

Thời gian gần đây, Mỹ đã ký thỏa thuận quốc phòng mới với Qatar, khiến giới phân tích dự đoán Saudi Arabia có thể tìm kiếm một thỏa thuận tương tự. Riyadh mong muốn Quốc hội Mỹ phê chuẩn một hiệp ước quốc phòng chính thức, nhưng Washington đưa ra điều kiện Saudi Arabia cần tham gia Hiệp định Abraham để bình thường hóa quan hệ với Israel. Tuy nhiên, Riyadh yêu cầu Israel phải cam kết công nhận nhà nước Palestine – điều mà Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố phản đối. Do đó, tiến trình đàm phán an ninh Mỹ–Saudi có thể tiếp tục gặp trở ngại.

Giới chuyên gia Mỹ dự báo rằng Tổng thống Trump có thể ký sắc lệnh hành pháp nhằm khởi động ngay lập tức các cơ chế tham vấn an ninh song phương và tăng cường hỗ trợ quân sự cho Saudi Arabia, bao gồm bổ sung vũ khí, triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot, tăng hiện diện hải quân hoặc hỗ trợ tác chiến. Tuy nhiên, Washington được cho là sẽ không cam kết triển khai quân đội bảo vệ trực tiếp cho Riyadh.

Hợp tác công nghệ – hạt nhân

Trong lĩnh vực cạnh tranh chiến lược, Saudi Arabia đặt nhiều kỳ vọng vào hợp tác công nghệ và hạt nhân với Mỹ để hiện thực hóa Vision 2030 – kế hoạch biến nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ thành nền kinh tế đa dạng, cạnh tranh cao và định hướng công nghệ. Việc tiếp cận chip tiên tiến là yếu tố then chốt cho tham vọng trở thành trung tâm AI toàn cầu của Riyadh. Trong khi đó, UAE – đối thủ cạnh tranh khu vực của Saudi Arabia – đã ký thỏa thuận trung tâm dữ liệu trị giá hàng tỷ USD với Mỹ vào tháng 6 và đảm bảo nguồn cung chip cao cấp. Vì vậy, Saudi Arabia đang phải chạy đua để không bị tụt lại.

Một trọng tâm khác là đàm phán về chương trình năng lượng hạt nhân dân sự. Saudi Arabia muốn phát triển công nghệ hạt nhân để đa dạng hóa nguồn năng lượng, nhưng Mỹ yêu cầu Riyadh từ bỏ làm giàu uranium và tái chế nhiên liệu hạt nhân – các bước có thể dẫn tới năng lực chế tạo vũ khí hạt nhân. Những bất đồng này khiến tiến trình đàm phán kéo dài. Giới phân tích hy vọng cả hai bên có thể công bố hoặc ít nhất đưa ra tuyên bố tiến triển trong chuyến thăm lần này.

Hợp tác kinh tế – thương mại

Về kinh tế – thương mại, Nhà Trắng cho biết Saudi Arabia vẫn là đối tác thương mại chủ lực của Mỹ tại Trung Đông với tổng kim ngạch 25,9 tỷ USD năm 2024. Mỹ xuất khẩu sang Saudi Arabia 13,2 tỷ USD và nhập khẩu 12,7 tỷ USD, tạo thặng dư 443 triệu USD. Tháng 5 vừa qua, ông Trump và Thái tử Mohammed bin Salman cũng đã ký thỏa thuận vũ khí trị giá 142 tỷ USD trong khuôn khổ gói hợp tác kinh tế 600 tỷ USD. Riyadh đang tìm mua thêm các dòng khí tài hiện đại, đặc biệt là máy bay chiến đấu tàng hình F-35 do Lockheed Martin sản xuất. Ông Trump xác nhận ông đang xem xét đề nghị này, song bất kỳ thương vụ nào cũng phải được Quốc hội Mỹ thông qua.

Chuyến thăm của Thái tử Mohammed bin Salman cũng không thể tách rời khỏi dư âm vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi năm 2018. Báo cáo của Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia Mỹ năm 2021 kết luận Thái tử đã “phê duyệt chiến dịch bắt giữ hoặc giết Khashoggi”. Riyadh bác bỏ việc Thái tử ra lệnh, song thừa nhận trách nhiệm với tư cách nhà lãnh đạo thực tế của vương quốc. Việc Thái tử Salman đến Washington sau hơn 7 năm cho thấy cả Mỹ và Saudi Arabia đều muốn hướng tới lợi ích chiến lược mới và tái định hình quan hệ song phương.