TQ “lên lớp” Zimbabwe về trách nhiệm môi trường sau khi bị dừng khai thác than

Trong nhiều năm, các công ty Trung Quốc liên tục bị cáo buộc có những hoạt động khai thác tài nguyên không minh bạch, phá huỷ hệ sinh thái và môi trường tại châu Phi. Tuy nhiên, khi Zimbabwe dừng việc cấp giấy phép cho các công ty Trung Quốc khai thác than trong Công viên quốc gia Hwange vào tuần trước, Bắc Kinh đã “lên lớp” dạy dỗ quốc gia châu Phi này về trách nhiệm môi trường và tính minh bạch. 

Sử dụng cách nói mà các nhà ngoại giao phương Tây thường hay dùng, ông Guo Shaochun, đại sứ Trung Quốc tại Zimbabwe cho biết hôm 10/9 rằng chính phủ Zimbabwe cần phải minh bạch hơn và “sử dụng số tiền thu được từ khai thác để phát triển đất nước và cải thiện cuộc sống của người dân.”

“Zimbabwe nên áp dụng luật và các quy định để tăng tính minh bạch của doanh nghiệp; thúc đẩy sự tăng trưởng bền vững của các doanh nghiệp,” ông Guo nói.

Ông Guo cũng bày tỏ mong muốn tất cả các công ty khai thác phải được giám sát để theo dõi xem liệu các doanh nghiệp này có đang hoạt động hợp pháp không, có tuân theo chính sách bảo vệ môi trường và lao động của Zimbabwe không, có đang mua bán các sản phẩm khoáng sản thông qua các kênh hợp pháp không.

Theo SCMP, những lời tuyên bố hiếm hoi của quan chức Trung Quốc nói trên tỏ ra mâu thuẫn với chính sách chống lại việc can thiệp vào vấn đề nội bộ ở quốc gia khác của Bắc Kinh. Hơn thế, các công ty Trung Quốc còn thường xuyên bị chỉ trích đối với việc khai thác tài nguyên “tận diệt” ở quốc gia châu Phi này.

Tuần trước, Zimbabwe đã cấm hai công ty Trung Quốc, bao gồm Tập đoàn Zhongxin và công ty Afrochine Smelting khai thác than tại Công viên quốc gia Hwange sau khi các nhà vận động và bảo vệ môi trường kiện chính phủ ra tòa nhằm bảo vệ hệ sinh thái của công viên. Công viên Hwange là nơi cư trú của hơn 45.000 con voi.

Ông Inger Andersen, giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) đặt tại Nairobi, đã hoan nghênh lệnh cấm này, gọi đó là “một quyết định hoàn toàn đúng đắn của Zimbabwe”.

Ông Andersen nói: “Chúng ta không cần những mỏ than mới. Bảo vệ sự đa dạng sinh học là điều thiết yếu đối với con người và đối với hành tinh này.”

Theo SCMP, giấy phép khai thác than đã bị huỷ chỉ vài ngày sau khi hàng chục con voi đã chết tại công viên do nghi bị nhiễm vi khuẩn.

Một năm trước, các nhà hoạt động Zimbabwe đã chỉ trích chính phủ Trung Quốc về việc nhập khẩu 30 con voi con từ Hwange, nói rằng điều này trái với Công ước Quốc tế về mua bán các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES).

Trung Quốc là nhà đầu tư và nhà tài trợ lớn nhất tại Zimbabwe, nơi nhiều công ty Trung Quốc đang có các hoạt động khai thác vàng, kim cương và các khoáng sản.

Bắc Kinh cũng là đồng minh ngoại giao và kinh tế quan trọng của Zimbabwe kể từ khi Hoa kỳ và EU áp đặt các lệnh trừng phạt đối với chế độ dưới thời Tổng thống Robert Mugabe vì vi phạm nhân quyền.

Tại Kenya, năm ngoái các công ty Trung Quốc và đối tác Kenya đã bị tòa án yêu cầu dừng việc xây dựng nhà máy nhiệt điện than trị giá 2 tỷ USD sau khi các nhà bảo vệ môi trường kiện vụ việc ra tòa với lập luận rằng dự án này gây nguy hiểm cho Di sản Thế giới của UNESCO tại thị trấn ven biển Lamu. Trong số 2 tỷ USD ước tính xây dựng nhà máy, 1.2 tỷ USD là do Ngân hàng Công Thương Trung Quốc cho vay.

Trung Quốc đang tài trợ 8 dự án nhiệt điện than tại châu Phi, bao gồm nhà máy nhiệt điện than Hamrawein của Ai Cập với chi phí ước tính 4,2 tỷ USD. Nhà máy có thể tạo ra 6GW điện, bất chấp nền kinh tế khổng lồ châu Á đã cam kết cắt giảm khí thải như một phần của Hiệp định Paris.

Trên khắp châu Phi, từ Kenya, Mozambique, Nigeria cho đến Cộng Hòa Dân chủ Congo, các nhà bảo vệ môi trường đồng loạt cáo buộc Trung Quốc hủy hoại hệ sinh thái trong khi khai thác tài nguyên và trong quá trình xây dựng các dự án quy mô lớn như đường sắt cắt ngang các công viên quốc gia, ví dụ ở Kenya.

Hòa bình Xanh, một tổ chức bảo vệ môi trường phi chính phủ, cho biết nhu cầu ngày càng tăng của Trung Quốc về gỗ đang gây áp lực lên các khu rừng tại Lưu vực Congo, nơi có diện tích lớn thứ hai trên thế giới sau Amazon. Lưu vực Congo trải dài qua các nước: Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo, Cộng hòa Congo, Guinea Xích đạo và Gabon.

Theo Tổ chức Hòa bình Xanh châu Phi, Trung Quốc là nhà nhập khẩu gỗ tròn lớn nhất từ các quốc gia Trung Phi. Các công ty Trung Quốc hiện đang quản lý khu rừng nhượng quyền khai thác tương đương 25% tổng diện tích nhượng quyền được giao tại khu rừng Lưu vực Congo.

Ông Tal Harris, điều phối viên liên lạc quốc tế của Tổ chức Hòa bình Xanh châu Phi đặt tại Dakar-Senegal, cho biết chính phủ Trung Quốc có các chương trình trồng rừng và tái trồng rừng rất ấn tượng nhưng “không thể chấp nhận việc các công ty Trung Quốc được phép tàn phá khu rừng nhiệt đới lớn thứ hai trên thế giới”.

Bà Elizabeth Losos, giảng viên chính của Viện Giải pháp Chính sách Nicholas thuộc Đại học Duke, cho biết Trung Quốc có một số chính sách tích cực để thúc đẩy sự phát triển bền vững tại châu Phi.

Tuy nhiên, bà nói: “mặc dù họ nêu ra những nguyện vọng và chính sách tốt, nhưng giữa ý định và dự án thực tế tại hiện trường có sự khác biệt rất to lớn”.

Và mặc dù Trung Quốc có phần phải chịu trách nhiệm, nhưng các nhà lãnh đạo tham nhũng của châu Phi cũng dính líu đến việc gián tiếp huỷ hoại hệ sinh thái khi nhắm mắt làm ngơ trước các hoạt động bất hợp pháp hoặc việc phá hủy môi trường. Các quan chức và lâm tặc châu Phi ít nhất đang đồng lõa với các công ty Trung Quốc, theo giới quan sát.

Gia Huy (theo SCMP)

Xem thêm: