Trung Quốc lập liên minh nhiệt hạch 10 nước, thúc đẩy năng lượng và củng cố quyền lực

Trung Quốc vừa thành lập một liên minh gồm 10 quốc gia để hợp tác nghiên cứu và phát triển năng lượng nhiệt hạch, nhằm đẩy nhanh thương mại hóa mặt trời nhân tạo. Liên minh này được công bố tại Bắc Kinh và nhấn mạnh việc chia sẻ dữ liệu, tài nguyên khoa học và xây dựng các cơ sở thử nghiệm cho giai đoạn plasma cháy. Động thái cho thấy Trung Quốc đang nỗ lực giành vị trí dẫn đầu trong cuộc đua năng lượng sạch toàn cầu, giữa lúc cạnh tranh với Mỹ và châu Âu ngày càng tăng.

Trung Quốc vừa cùng 10 quốc gia khác đã thành lập một liên minh năng lượng nhiệt hạch (fusion energy alliance).

Liên minh này nhằm mục đích thúc đẩy khoa học mở và hợp tác quốc tế — tạo điều kiện để các nhà khoa học toàn cầu cùng phát triển công nghệ nhiệt hạch, với hy vọng sớm thương mại hóa điện sinh từ mặt trời nhân tạo.

Sự kiện công bố liên minh — dưới tên Hefei Fusion Declaration — được tổ chức tại Bắc Kinh. Trong số các nước thành viên có các quốc gia châu Âu như Pháp, Vương quốc Anh,  Đức.

Theo lời ông Song Yuntao — Phó Viện trưởng của Viện Khoa học Vật lý Hợp Phì (Hefei Institutes of Physical Science) — thế giới đang sắp bước vào giai đoạn plasma cháy (burning plasma) — được xem là then chốt cho kỹ thuật nhiệt hạch tương lai.

Lý do kết hợp quốc tế: kể từ khi lần đầu tiên đạt phản ứng tổng hợp hạt nhân mà tạo ra nhiều năng lượng hơn năng lượng bỏ ra (vào năm 2022 tại Lawrence Livermore National Laboratory), rất nhiều tiền đầu tư đã đổ vào nhiệt hạch — và các quốc gia cùng công ty muốn nhanh chóng biến kết quả nghiên cứu thành nhà máy điện thực sự.

Bài báo nhấn mạnh: với việc liên minh mới được thành lập, sự cạnh tranh quốc tế về năng lượng nhiệt hạch có khả năng gia tăng mạnh — đặc biệt là giữa Trung Quốc và các cường quốc trước nay dẫn đầu mảng này, như Hoa Kỳ.

Bối cảnh & thực trạng của Trung Quốc

Vừa qua, Trung Quốc khởi động một chương trình khoa học quốc tế — mở rộng cửa cho các nhà khoa học toàn cầu tham gia nghiên cứu plasma cháy (burning plasma) tại Trung Quốc.

Một trong những cơ sở then chốt là BEST facility ở Hợp Phì (Hefei), mà theo thông báo sẽ hoàn tất và sẵn sàng trước cuối năm 2027.

Trung Quốc gần đây đã lập một công ty nhà nước chuyên về năng lượng nhiệt hạch, China Fusion Energy Co. (CFEC), với nhiệm vụ chính: thiết kế hệ thống, nghiên cứu – phát triển kỹ thuật nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển từ nghiên cứu sang ứng dụng thực tiễn.

CFEC đã ký kết với các trường đại học và tổ chức nghiên cứu để lập nên một liên minh đổi mới nhiệt hạch (fusion innovation consortium), nhằm kết hợp nguồn lực quốc gia: công nghiệp, học thuật, nguồn vốn — nhằm đẩy nhanh tiến trình mặt trời nhân tạo.

Các nỗ lực nghiên cứu của Trung Quốc đã ghi nhận nhiều bước tiến: thiết bị thử nghiệm của họ — ví dụ EAST, HL‑2M, HH70 — được xem là mặt trời nhân tạo, với tiềm năng cung cấp nguồn năng lượng sạch, vô hạn, ít phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch.

Thiết bị EAST (tokamak siêu dẫn tại Hefei) đã lập kỷ lục thế giới khi giữ plasma ở trạng thái high-confinement (nhiệt độ cực cao, confinement ổn định) liên tục 1066 giây (≈ 17 phút 46 giây) — thông báo tháng 1/2025.

Vì sao động thái quốc tế — như liên minh 10 nước — lại rất quan trọng

Chiến lược của Trung Quốc kết hợp ba trụ cột: tài lực mạnh, nhân lực (nhân tài cùng khoa học), và quy mô xây dựng nhanh — từ thử nghiệm đến tầm công nghiệp.

Chính quyền Trung Quốc — theo các báo cáo — coi nhiệt hạch là hướng đi duy nhất cho năng lượng trong tương lai.

Cuộc cạnh tranh nhiệt hạch không chỉ là công nghệ — mà là quyền lực quốc tế. Ai nắm giữ công nghệ nhiệt hạch sẽ làm chủ thế kỷ XXI.

Nếu Trung Quốc dẫn đầu và thực sự nắm giữ công nghệ này, họ có khả năng bán công nghệ hoặc cho vay thiết bị nhiệt hạch cho các nước đang phát triển, tạo ảnh hưởng địa chính trị như từng làm với năng lượng mặt trời & hạ tầng BRI. Đồng thời, Trung Quốc có thể định hình tiêu chuẩn an toàn, quy trình kỹ thuật theo chuẩn Trung Quốc.

Trên thực tế, theo các báo cáo, kể từ năm 2023 chính phủ Trung Quốc đã bơm khoảng 6.5 tỷ USD vào các dự án nhiệt hạch — gấp nhiều lần so với khoản đầu tư của nhiều quốc gia phương Tây — nhằm đảm bảo họ đi trước một bước.

Những thách thức cùng rủi ro

Mặc dù có nhiều tiến bộ, lò thử HH70 này cũng vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm — tức: chưa đạt năng lượng tạo ra >1 (energy gain > 1) theo nghĩa tạo ra năng lượng thặng dư đủ để phát điện

Các thách thức kỹ thuật lớn vẫn tồn tại: ổn định plasma lâu dài, vật liệu chịu nhiệt & bức xạ, hiệu suất phản ứng, chi phí xây dựng & vận hành, cùng nhiều vấn đề khác — nhiều trong số đó chưa có lời giải hoàn toàn.

Vì vậy, dù kịch bản điện hạch thay thế than/khí là rất hấp dẫn, mốc thời gian để có nhà máy điện nhiệt hạch thương mại vẫn còn dài — nhiều chuyên gia ước tính giữa thế kỷ XXI (≈ 2045–2050).

Thiên Vân, theo Heatmap, South China Morning Post, Commonwealth Fusion Systems Blog (CFS)