Úc tạo tiền lệ: Cấm trẻ dưới 16 tuổi dùng mạng xã hội

Úc đã thông qua một đạo luật mang tính bước ngoặt vào cuối năm 2025, trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới cấm hoàn toàn việc sử dụng mạng xã hội của thanh thiếu niên dưới 16 tuổi. Chính sách này, sẽ chính thức có hiệu lực vào ngày 10/12, không chỉ đánh dấu sự thay đổi đáng kể trong thái độ của các chính phủ trên thế giới đối với việc bảo vệ sức khỏe kỹ thuật số của giới trẻ mà còn nêu bật một thách thức nghiêm trọng mà xã hội hiện đại đang phải đối mặt: sự phụ thuộc quá mức của thanh thiếu niên vào mạng xã hội và điện thoại thông minh.

Nội dung cốt lõi và cơ chế thực hiện chính sách

Theo luật mới này, bắt đầu từ ngày 10 tháng 12, tất cả các công ty truyền thông xã hội hoạt động tại Úc phải thực hiện “các biện pháp hợp lý” để đảm bảo thanh thiếu niên Úc dưới 16 tuổi không thể tạo tài khoản mới trên nền tảng của họ. Quan trọng hơn, các công ty này cũng phải chủ động xác định, hủy kích hoạt hoặc xóa các tài khoản người dùng chưa đủ tuổi hiện có. Điều này có nghĩa là nhiều thanh thiếu niên Úc đã sử dụng mạng xã hội sẽ mất đi không gian mạng xã hội của mình.

Cái gọi là “biện pháp hợp lý” bao gồm nhiều cấp độ yêu cầu kỹ thuật. Thứ nhất, việc xác minh độ tuổi nghiêm ngặt trong giai đoạn đăng ký sẽ không chỉ đơn thuần là “nhập ngày sinh”, mà còn có thể bao gồm việc áp dụng xác minh danh tính, công nghệ sinh trắc học hoặc tích hợp với các hệ thống tên thật hiện có của các công ty viễn thông và ngân hàng. Thứ hai, độ tuổi của người dùng hiện tại sẽ được xác minh lại; các nền tảng sẽ cần tiến hành kiểm tra ngẫu nhiên các tài khoản bị nghi ngờ là chưa đủ tuổi và yêu cầu tất cả tài khoản phải trải qua một lần xác minh độ tuổi trong một khoảng thời gian nhất định. Nếu các nền tảng không thực hiện đầy đủ các biện pháp, họ sẽ phải đối mặt với các khoản tiền phạt nặng nề và thậm chí là các biện pháp quản lý nghiêm ngặt hơn.

Phạm vi của các nền tảng bị ảnh hưởng và tiêu chí đánh giá

Chính phủ Úc đã liệt kê rõ ràng mười nền tảng chính bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm: Facebook, Instagram, Snapchat, Threads, TikTok, X (trước đây là Twitter), YouTube, Reddit, và các nền tảng phát trực tuyến Kick và Twitch. Các nền tảng này bao gồm một số dịch vụ mạng xã hội phổ biến nhất trong giới trẻ hiện nay, từ các mạng xã hội truyền thống đến các nền tảng video ngắn và dịch vụ phát trực tiếp.

Điều đáng chú ý là chính phủ cũng đang phải đối mặt với áp lực mở rộng lệnh cấm sang các nền tảng trò chơi trực tuyến. Để tránh bị đưa vào danh sách cấm, các nền tảng trò chơi và trò chuyện như Roblox và Discord đã bắt đầu thêm tính năng kiểm tra độ tuổi vào một số tính năng của họ. Chính phủ Úc tuyên bố sẽ tiếp tục xem xét và cập nhật danh sách cấm, quyết định dựa trên ba tiêu chí chính: liệu mục đích chính của nền tảng có phải là thúc đẩy tương tác xã hội trực tuyến giữa người dùng hay không, liệu nó có cho phép người dùng tương tác với nhau hay không, và liệu nó có cho phép người dùng đăng nội dung hay không.

Bối cảnh chính sách và cơ sở nghiên cứu

Lệnh cấm này dựa trên một nghiên cứu chuyên sâu do chính phủ Úc ủy quyền, và kết quả thật đáng báo động. Nghiên cứu cho thấy 96% trẻ em Úc từ 10 đến 15 tuổi sử dụng mạng xã hội, và 70% trong số đó đã tiếp xúc với nội dung và hành vi có hại, bao gồm nội dung kỳ thị phụ nữ, video bạo lực và các tài liệu nguy hiểm khuyến khích chứng chán ăn và tự tử. Đáng lo ngại hơn, cứ 7 người thì có 1 người cho biết đã từng bị người lớn hoặc trẻ em lớn hơn khiêu dâm, và hơn một nửa số người được hỏi đã từng bị bắt nạt trên mạng.

Những dữ liệu này cho thấy những tác hại cụ thể mà mạng xã hội gây ra cho thanh thiếu niên. Chính phủ tin rằng các nền tảng mạng xã hội, thông qua thiết kế thuật toán tinh vi và các tính năng như cuộn trang vô tận, thông báo đẩy và cơ chế “thích”, cố tình tạo ra trải nghiệm người dùng gây nghiện. Đối với thanh thiếu niên, những người vẫn đang trong giai đoạn phát triển não bộ, những cơ chế này dễ gây ra các vấn đề như giảm khả năng tập trung, chất lượng giấc ngủ kém, gia tăng lo âu và trầm cảm.

Những vấn đề sâu xa của chứng nghiện mạng xã hội và điện thoại di động ở thanh thiếu niên

Từ góc độ sức khỏe tâm thần, văn hóa so sánh tràn lan trên mạng xã hội có thể dễ dàng gây ra lo lắng về hình ảnh bản thân và giảm lòng tự trọng ở thanh thiếu niên. Các em thường so sánh cuộc sống thực của mình với hình ảnh “hoàn hảo” mà người khác thể hiện, dẫn đến cảm giác bất an và tự ti. “Sợ bị bỏ lỡ (FOMO)” cũng là một vấn đề đáng kể; thanh thiếu niên lo lắng về việc bỏ lỡ các buổi tụ tập với bạn bè hoặc các cuộc trò chuyện trực tuyến quan trọng, khiến các em liên tục kiểm tra điện thoại, dẫn đến lo lắng và căng thẳng dai dẳng. Bắt nạt trên mạng thậm chí còn nghiêm trọng hơn. Không giống như bắt nạt truyền thống, bắt nạt trên mạng có thể xảy ra mọi lúc, mọi nơi và nội dung của nó có thể được lan truyền rộng rãi, gây ra chấn thương tâm lý nghiêm trọng cho nạn nhân.

Về mặt phát triển nhận thức, việc liên tục nhận được thông báo và tin nhắn làm gián đoạn khiến thanh thiếu niên khó tập trung vào một nhiệm vụ duy nhất trong thời gian dài, dẫn đến rút ngắn khoảng chú ý. Thói quen này ảnh hưởng đến lớp học và việc học, ảnh hưởng đến khả năng hiểu sâu và ghi nhớ kiến thức của các em. Thanh thiếu niên dành nhiều thời gian lướt mạng xã hội, làm giảm thời gian học tập. Ngay cả khi đang học, sức hấp dẫn của điện thoại di động cũng có thể gây mất tập trung thường xuyên và làm giảm hiệu quả học tập.

Kỹ năng tương tác xã hội cũng đã có những thay đổi đáng kể. Việc quá phụ thuộc vào giao tiếp trực tuyến khiến thanh thiếu niên cảm thấy không thoải mái hoặc thiếu tự tin trong các tình huống gặp mặt trực tiếp. Các em quen với việc thể hiện bản thân qua tin nhắn, biểu tượng cảm xúc và bộ lọc hơn là giao tiếp bằng mắt và ngôn ngữ cơ thể. Sự thay đổi này có thể khiến các em khó xây dựng những mối quan hệ sâu sắc và ý nghĩa trong đời thực.

Phân tích cơ chế gây nghiện của mạng xã hội

Mạng xã hội vốn dĩ có tính gây nghiện. Các hệ thống thông báo, lượt thích, bình luận và chia sẻ đều được thiết kế để kích hoạt cơ chế thưởng dopamine của não, thúc đẩy người dùng liên tục tìm kiếm sự thỏa mãn tức thời. Luồng nội dung vô tận và các đề xuất thuật toán khiến người dùng khó dừng lại, mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn “quá tải thông tin”. Đối với thanh thiếu niên, những người có vỏ não trước trán — chịu trách nhiệm kiểm soát xung lực và ra quyết định — chưa hoàn thiện, thì mô hình hành vi này tương tự như chứng nghiện cờ bạc; họ bị thao túng một cách vô thức bởi những thiết kế này và khó thoát ra.

Việc giải quyết tình trạng thanh thiếu niên phụ thuộc quá mức vào mạng xã hội và điện thoại di động đòi hỏi sự nỗ lực chung từ chính phủ, gia đình, trường học và các công ty công nghệ. Về mặt chính sách, lệnh cấm của Úc là một nỗ lực táo bạo, và các quốc gia khác có thể xem xét các hạn chế độ tuổi tương tự hoặc các quy định kiểm duyệt nội dung chặt chẽ hơn. Về giáo dục gia đình, cha mẹ cần đặt ra giới hạn thời gian sử dụng màn hình rõ ràng, khuyến khích các hoạt động ngoại tuyến và thảo luận về các rủi ro an toàn trực tuyến với con cái.

Ngoài ra, việc thúc đẩy chánh niệm và cai nghiện kỹ thuật số cũng rất quan trọng. Khuyến khích thanh thiếu niên và gia đình thường xuyên tham gia “cai nghiện kỹ thuật số” — hoàn toàn ngắt kết nối với các thiết bị kỹ thuật số trong một khoảng thời gian nhất định và thay vào đó tham gia các hoạt động ngoài trời, đọc sách, sáng tạo nghệ thuật hoặc giao tiếp trực tiếp — có thể giúp phục hồi sự tập trung, cải thiện giấc ngủ và củng cố các mối quan hệ giữa các cá nhân trong cuộc sống thực.

Việc Úc cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội là một tín hiệu đáng kể cho thấy sự phản ánh toàn cầu về môi trường số nơi trẻ em đang lớn lên. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng mặc dù công nghệ mang lại sự tiện lợi và kết nối, nhưng nó cũng tiềm ẩn những rủi ro rất lớn. Hiệu quả của chính sách này sẽ mang lại kinh nghiệm và bài học quý giá cho các quốc gia khác, và bất kể kết quả ra sao, nó đã khơi mào một cuộc thảo luận quan trọng trên toàn cầu về sức khỏe số của giới trẻ.