ĐCSTQ xây “siêu đập” ở Tây Tạng, Ấn Độ lo ngại cuộc chiến tranh giành nguồn nước

Trung Quốc đang xây dựng đập thủy điện lớn nhất thế giới tại khu vực Nyingchi, phía đông nam Tây Tạng, đoạn hạ lưu sông Yarlung Tsangpo (Nhã Lỗ Tạng Bố) trước khi chảy vào Ấn Độ, với tổng vốn đầu tư lên tới 1,2 nghìn tỷ nhân dân tệ (khoảng 170 tỷ USD), dự kiến đưa vào vận hành vào giữa thập niên 2030. Động thái này khiến Ấn Độ lo ngại sâu sắc, e rằng trong mùa khô, lưu lượng sông xuyên biên giới có thể giảm tới 85%, đe dọa an ninh nước sinh hoạt, nông nghiệp và công nghiệp của hàng chục triệu cư dân hạ lưu.

Theo một bản phân tích chưa công bố của Chính phủ Ấn Độ, dự án thủy điện hạ lưu sông Nhã Lỗ Tạng Bố (Trung Quốc gọi là Nhã Hạ – Yaxia) có thể điều tiết tới 40 tỷ mét khối nước, tương đương một phần ba lượng nước sông tại điểm xuyên biên giới then chốt, có nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng tới tưới tiêu nông nghiệp và nước sinh hoạt của Ấn Độ.

Ấn Độ gấp rút thúc đẩy dự án đập tự xây

Để đối phó với nguy cơ tiềm tàng, Ấn Độ đang đẩy nhanh kế hoạch xây dựng “Dự án thủy điện tích trữ đa mục đích Thượng Siang” (Upper Siang Multipurpose Storage Dam – SUMP), đặt tại bang Arunachal Pradesh (Trung Quốc gọi là “khu vực Nam Tây Tạng”). Khi hoàn thành, con đập này có thể tích trữ 14 tỷ mét khối nước, trở thành công trình thủy lợi lớn nhất Ấn Độ, không chỉ bổ sung nước công – nông nghiệp trong mùa khô mà còn giảm rủi ro khi phía Trung Quốc xả lũ.

Tuy nhiên, dự án này vốn được đề xuất từ thập niên 2000, nhưng bị đình trệ lâu dài do sự phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng địa phương. Đến tháng 12 năm ngoái, khi phía Trung Quốc tuyên bố xây dựng siêu đập trên sông Yarlung Tsangpo trước khi vào Ấn Độ, cảm giác khủng hoảng tại New Delhi mới gia tăng. Ấn Độ lo ngại đối thủ cạnh tranh lâu dài nếu kiểm soát được nguồn nước then chốt sẽ có thể “vũ khí hóa” nó.

Đấu tranh địa phương và vòng xoáy đền bù

Thủ tướng Modi nhiều lần tổ chức họp thúc đẩy dự án SUMP. Tuy nhiên, tháng 5 năm nay, khi công ty thủy điện quốc doanh lớn nhất Ấn Độ – NHPC – dưới sự hộ tống của cảnh sát vũ trang đưa thiết bị khảo sát tới gần địa điểm dự kiến, đã bị người dân địa phương kịch liệt cản trở. Người phản đối không chỉ phá hỏng thiết bị khảo sát, làm hỏng một cây cầu gần đó, mà còn cướp phá trại tạm của lực lượng cảnh sát, buộc dự án phải tiến hành bí mật vào ban đêm.

Lực lượng phản đối chủ yếu là cư dân tộc Adi. Họ sống nhờ trồng lúa, cam và thanh yên qua nhiều thế hệ, lo sợ việc di dời sẽ hủy hoại lối sống truyền thống.

Để tranh thủ lòng dân, vào tháng 6 Chính phủ Ấn Độ đã khởi động đàm phán đền bù. Công ty NHPC cam kết đầu tư hơn 3 triệu USD vào giáo dục và cơ sở hạ tầng, đổi lấy sự đồng thuận di dời của người dân. Theo hai nguồn tin, ít nhất 16 ngôi làng của tộc Adi có thể bị ngập bởi hồ chứa, ảnh hưởng trực tiếp tới khoảng 10.000 người. Các lãnh đạo cộng đồng cho biết, tổng số người bị ảnh hưởng có thể vượt quá 100.000.

Mặc dù thủ hiến bang Arunachal Pradesh ủng hộ dự án, cho rằng đập Trung Quốc là “mối đe dọa sinh tồn”, nhưng việc thuyết phục cư dân vẫn hết sức khó khăn. Hiện mới chỉ có 3 ngôi làng đồng ý cho triển khai, trong khi làn sóng phản đối vẫn chưa hạ nhiệt.

Nguy cơ địa chính trị khu vực

Sông Yarlung Tsangpo bắt nguồn từ sông băng Angsi ở Tây Tạng, chảy ngang qua phía nam cao nguyên Tây Tạng, khi vào Ấn Độ được gọi là sông Brahmaputra (hay sông Siang, dịch khác là Tây Ong), sau đó chảy sang Bangladesh với tên Jamuna. Khi hợp lưu với sông Hằng tại Bangladesh, nó đổ ra vịnh Bengal. Con sông này nuôi dưỡng hơn trăm triệu cư dân lưu vực, là huyết mạch nông nghiệp và điện lực của khu vực.

Ngày 19/7, ĐCSTQ chính thức khởi động dự án thủy điện hạ lưu Yarlung Tsangpo tại Nyingchi, hạng mục cốt lõi là đập thủy điện Medog.

Ngày 18/8, Ngoại trưởng Ấn Độ S. Jaishankar trong hội đàm với phía Trung Quốc đã bày tỏ lo ngại sâu sắc, nhấn mạnh phải có biện pháp bảo đảm an toàn cho cư dân hạ lưu. Bắc Kinh đáp lại rằng công trình này “có lợi cho công tác phòng – giảm thiên tai toàn lưu vực, sẽ không gây bất lợi cho hạ lưu”.

Tuy nhiên, do Trung Quốc không công bố chi tiết thiết kế công trình, cộng thêm tình trạng tranh chấp lãnh thổ kéo dài tại biên giới Trung – Ấn, New Delhi coi đây là mối đe dọa chiến lược tiềm ẩn. Đặc biệt, khu vực này từng nổ ra chiến tranh biên giới trong thập niên 1960, càng làm gia tăng sự nghi ngờ của Ấn Độ.

Quan ngại về an toàn và môi trường

Dự án đập Thượng Siang của Ấn Độ nhiều lần bị đình trệ vì phản đối. Dù có thể triển khai thuận lợi, đập cũng cần khoảng 10 năm mới hoàn thành. Trong khi đó, đập Medog của Trung Quốc dự kiến sẽ phát điện vào đầu đến giữa thập niên 2030, khiến Ấn Độ ở thế bất lợi trong giai đoạn xây dựng. Điều này có nghĩa là khu vực hạ lưu vẫn sẽ đối mặt với nguy cơ lũ lụt và thiếu nước, đồng thời nếu ĐCSTQ bất ngờ xả lũ trong mùa mưa, sẽ gây ra mối đe dọa lớn đối với an toàn thi công.

Hạ lưu sông Yarlung Tsangpo tại Ấn Độ và Bangladesh phụ thuộc nhiều vào con sông này cho nông nghiệp, cấp nước và phát điện. Các chuyên gia cảnh báo, nếu đập Medog giữ lại lượng lớn phù sa giàu dinh dưỡng, nông nghiệp hạ lưu có thể chịu ảnh hưởng lâu dài.

Ngoài ra, Tây Tạng và bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ nằm trong vùng địa chấn hoạt động mạnh, khí hậu cực đoan lại thường xuyên. Các chuyên gia chỉ ra rằng các siêu đập trong môi trường như vậy tiềm ẩn rủi ro: động đất, sạt lở núi hoặc vỡ hồ băng đều có thể dẫn đến hậu quả thảm khốc.