Gordon Chang: Trung Quốc đã kiểm soát được Musk và SpaceX chưa?

Cuối tháng Tư, người sáng lập và là CEO Tesla, tỷ phú Elon Musk, đã hủy chuyến đi đến Ấn Độ vào phút cuối, thay vào đó có mặt tại Bắc Kinh và đạt được thỏa thuận trọn gói với Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) để cứu Tesla. Kết quả cổ phiếu của nhà sản xuất ô tô điện Tesla vốn từ lâu bị đánh giá thấp ở Phố Wall đã ngay lập tức tăng vọt sau tin tức này.

• Người Ấn Độ chỉ trích chuyến thăm Trung Quốc của ông Elon Musk

Giờ đây, Washington phải lo lắng về việc liệu ĐCSTQ có nắm quyền kiểm soát một công ty khác của Elon Musk hay không: SpaceX – công ty rất quan trọng đối với tham vọng không gian của Mỹ.

Trong chuyến đi thứ hai tới Trung Quốc trong vòng chưa đầy một năm, tỷ phú này đã công bố một thỏa thuận với Baidu của Trung Quốc về phần mềm bản đồ điều hướng. Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc (CAAM) có trụ sở tại Bắc Kinh cho biết trong một tuyên bố vào ngày 28/4, rằng xe Model 3 và Model Y của Tesla đã vượt qua các yêu cầu bảo mật dữ liệu của Trung Quốc.

Tại Trung Quốc – nơi người mua ô tô thường chú ý đến các tính năng công nghệ hơn người Mỹ, Elon Musk hy vọng sẽ quảng bá tại Trung Quốc phần mềm “hoàn toàn tự lái” của Tesla. Hiện nay xe của Tesla chỉ có tính năng hỗ trợ tự lái cơ bản. Hầu hết các nhà quan sát tin rằng ông Musk đang trên đà nhanh chóng đạt được sự chấp thuận từ Trung Quốc.

Dĩ nhiên Musk và công ty phải nâng cấp công nghệ này. Cách đây không lâu, Tesla được coi là một công ty nổi bật ở Trung Quốc, nhưng bây giờ điều đó không còn đúng nữa. Theo lời của Scott Foster, một nhà báo của tờ Asia Times có trụ sở tại Hồng Kông, BYD và “toàn bộ đội quân xe điện mới nổi” đang “khiến Tesla ngày càng trông giống một công ty xe hơi thông thường”. Kết quả là thị phần của Tesla giảm mạnh tại Trung Quốc. Một năm trước đó, Tesla vẫn đứng đầu thị trường Trung Quốc về bán lẻ xe năng lượng mới, nhưng quý đầu tiên của năm nay Tesla đã rơi xuống vị trí thứ 3 (BYD đã bán được 586.000 xe, Geely bán được 137.000 xe, còn Tesla bán được 132.000 xe).

Vẫn chưa rõ liệu Tesla có thể cạnh tranh ở Trung Quốc hay không, vì ĐCSTQ đang nỗ lực hết sức để ưu ái các công ty trong nước.

Ông Musk biết rằng Trung Quốc là “điểm nóng trên thị trường xe điện”. Gigafactory của Tesla tại Thượng Hải khai trương vào năm 2019, là “trái tim và lá phổi” trong hoạt động sản xuất ô tô của Musk. Đây là nhà máy lớn nhất của Tesla bên ngoài nước Mỹ. Trung Quốc hiện là thị trường lớn thứ hai của Tesla.

Động thái của Musk đã khiến Tesla phụ thuộc nặng nề vào ĐCSTQ, giới chóp bu của ĐCSTQ nắm rõ điều này. Thật không may, ĐCSTQ cũng đang rất chú ý một công ty mang tính biểu tượng khác của Musk là SpaceX. Thứ nhất, trong bối cảnh Mỹ đang thúc đẩy quay trở lại Mặt trăng, công ty SpaceX trở thành thách thức đối với ĐCSTQ trong kế hoạch tương tự, vì phi thuyền của Musk có thể giúp Mỹ xây dựng căn cứ trên mặt trăng nhanh hơn. Ngoài ra, SpaceX còn là nhà thầu quốc phòng lớn của Mỹ và quan trọng hơn là vận hành chùm vệ tinh Starlink trên quỹ đạo tầm thấp của Trái đất.

Tính đến tháng trước, Starlink đã có tổng cộng 5.800 vệ tinh đang hoạt động bay lơ lửng trên quỹ đạo tầm thấp của Trái đất – con số đó đáng ngạc nhiên khi chiếm 60% tổng số vệ tinh [của toàn cầu] đang hoạt động. Musk thậm chí còn cân nhắc việc mở rộng số vệ tinh lên 30.000 và hiện có nhiều khả năng đang xem xét tới 42.000. Trung Quốc biết rằng sẽ khó bắn hạ tất cả các vệ tinh này, trừ khi dùng tới nhiều vũ khí hạt nhân cho nổ trong không gian, điều đó có nghĩa là gần như chắc chắn quân đội Mỹ vẫn duy trì sức mạnh không gian trong thời chiến.

Về chuyến thăm Bắc Kinh của Musk, nhà báo William Pesek của Forbes trú tại Tokyo – Nhật Bản, gần đây đã viết: “Việc sản xuất nhiều Tesla hơn ở Trung Quốc có thể gây rủi ro cho SpaceX, liên quan đến nhiều hợp đồng với cơ quan Chính phủ Mỹ không?”

Câu hỏi được đưa ra không phải vì ngẫu hứng. Tờ Washington Examiner (trụ sở chính tại Washington) vào năm 2020 đã xuất bản một bài báo đưa tin rằng Thượng nghị sĩ Cory Gardner (Đảng Cộng hòa bang Colorado – người lúc đó là Chủ tịch Tiểu ban châu Á-Thái Bình Dương của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện) và các nghị viên Thượng viện đang xem xét: Liệu hợp đồng của SpaceX với NASA có tiềm ẩn nguy cơ an ninh quốc gia Mỹ do sự hỗ trợ tài chính của ĐCSTQ dành cho hãng xe điện Tesla của tỷ phú Musk không.

“Họ (ĐCSTQ) có thể trực tiếp đến gặp Musk và nói: ‘Chúng tôi sẽ rút hạn mức tín dụng của ông sớm – trừ khi ông đưa cho chúng tôi thứ X, Y hoặc Z’. Về vấn đề đó, có cách nào để chúng ta [Mỹ] ngăn được họ làm điều gì đó cho ĐCSTQ không?” Trợ lý của Đảng Cộng hòa tham gia vào các cuộc đàm phán lập pháp toàn diện cho NASA nói với một phóng viên của Washington Observer, “Và không có cơ chế thực sự rõ ràng nào để ngăn chặn điều đó xảy ra ngoài sự tự kiềm chế của cá nhân [ông Musk]”.

Chuẩn tướng Không quân Mỹ đã nghỉ hưu và doanh nhân công nghệ Blaine Holt cũng được hỏi trong một cuộc phỏng vấn với Viện Gatestone – một tổ chức tư vấn nổi tiếng của Mỹ có trụ sở tại New York: “Các nhà lãnh đạo lĩnh vực đổi mới công nghệ cao cấp của Mỹ làm sao có thể không hiểu mức độ rủi ro như thế nào trong vấn đề thiết lập quan hệ sâu sắc với ĐCSTQ?” Ông chỉ ra thêm: “Thỏa thuận gần đây của Musk với ĐCSTQ yêu cầu các bước trong tương lai phải được ĐCSTQ chấp thuận thì Musk mới có thể triển khai. Musk nên dự liệu việc ĐCSTQ sẽ đưa ra yêu cầu về công nghệ và truyền dữ liệu, bao gồm các công nghệ cốt lõi như Starlink và tên lửa vận tải nặng của SpaceX”.

Nhà nghiên cứu Richard Fisher tại Trung tâm Chiến lược và Đánh giá Quốc tế (International Assessment and Strategy Center) – một tổ chức tư vấn nổi tiếng của Mỹ có trụ sở tại bang Virginia, cũng nói với Viện Gatestone: “Trung Quốc (ĐCSTQ) đã quyết định vào ngày 28/4 cho phép Tesla sử dụng dữ liệu bản đồ điều hướng chính xác của Baidu để đạt được khả năng lái xe tự động hoàn toàn, qua đó duy trì khả năng cạnh tranh trên thị trường Trung Quốc của Tesla, đó là cách ĐCSTQ gây áp lực lên Musk. Đồng thời, mối quan hệ của Tesla với Baidu bước vào lĩnh vực dữ liệu lớn, điều này giúp Baidu trong tham vọng trí tuệ nhân tạo và có thể nhanh chóng mang lại lợi ích quân sự cho ĐCSTQ”.

Vì vậy lúc này, lo ngại của Thượng nghị sĩ Gardner về việc ĐCSTQ thông qua Musk gây nguy hiểm cho an ninh quốc gia Mỹ càng trở nên cấp thiết hơn.

“ĐCSTQ thường sử dụng biện pháp tống tiền doanh nghiệp, từ đó gây nguy hiểm cho an ninh của chúng ta. Liệu quốc hội có làm ngơ trước việc này không?”, Tướng Holt cũng lo lắng hỏi.

Có vẻ như bây giờ là lúc nước Mỹ phải có cuộc đối thoại cấp quốc gia về quyền sở hữu Tesla và SpaceX của Musk.

Ngày 28/4, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường nhấn mạnh khi gặp Musk: “Trong anh có tôi, và trong tôi có anh”. Nhìn bề ngoài, những lời đó nhằm thể hiện tình hữu nghị giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng thực chất là lời cảnh báo. Giờ đây, rõ ràng là một người thân Cộng (ĐCSTQ) không nên trở thành trung tâm trong nỗ lực của Mỹ nhằm duy trì vai trò lãnh đạo trong không gian.

Gordon G. Chang