Vào ngày Tết, người Việt Nam thường bày mâm ngũ quả trên bàn thờ tổ tiên để mong ước một năm mới an khang thịnh vượng, tràn đầy may mắn. Bàn tiếp khách trong 3 ngày tết cũng thường được đặt mâm ngũ quả để tạo cảm giác lộc lá, xuân sắc cho năm mới.
Mâm ngũ quả sẽ có 5 loại quả với 5 màu sắc khác nhau, tượng trưng cho quy luật đất trời theo ngũ hành: Kim (màu trắng), Mộc (màu xanh), Thủy (màu đen), Hỏa (màu đỏ), Thổ (màu vàng). Bên cạnh đó, “ngũ” còn tượng trưng những ước nguyện của gia chủ về một cuộc sống sung túc, viên mãn:
Phúc (may mắn), Quý (Giàu có, sang trọng),
Thọ (sống lâu), Khang (khỏe mạnh),
Ninh (bình yên).
Tuy mâm ngũ quả 3 miền có nhiều sự khác biệt, nhìn chung, đây là các loại quả thường xuất hiện nhất:
Phật Thủ: trong tín ngưỡng của người Việt, Phật giáo có một vị trí quan trọng trong niềm tin của mọi người. Quả Phật thủ từ lâu đã trở thành loại quả quen thuộc dùng để thờ hoặc lễ trong những ngày trọng đại, mùng một, rằm hay trên mâm ngũ quả ngày Tết vì hình dáng của quả Phật thủ rất giống bàn tay Phật. Gia chủ bày loại quả này với ý nghĩa mong bàn tay phật che chở cho cả gia đình. Quả Phật thủ đẹp là quả màu vàng óng, những ngón tay mọng, bung xòe rộng, xếp thành nhiều tầng. Gia đình nào mong muốn có đông con nhiều cháu thường chọn những quả có nhiều ngón, vươn rộng bởi theo ý nghĩa tâm linh, số ngón tay trên quả Phật thủ tượng trưng cho số con cháu trong nhà.
Bưởi: Vì quả bưởi thể hiện mong muốn an khang, thịnh vượng, bạn nên chọn quả có vẻ ngoài mịn màng, cân đối. Nếu mua bưởi Năm Roi, bạn hãy chọn những quả nặng trên 1kg, cầm nặng tay, những quả vàng, hơi héo một chút là quả ngọt. Với bưởi Tiến Vua thì nên lấy quả nặng từ 1-1,2 kg. Bưởi Diễn cầm chắc tay, trọng lượng chuẩn cỡ 600 – 800 gram/quả (to khoảng 3 nắm tay), bưởi Trung Quốc đội lốt bưởi Diễn nặng tới 1,8 – 2 kg. Bưởi Da Xanh ngon nhất với cân nặng từ 1,2-1,5 kg. Bạn có thể thử kiểm tra bưởi bằng cách cầm quả bưởi lên và quả nào nặng tay hơn dù kích thước nhỏ hơn quả khác thì sẽ ngon. Với bưởi đào thì chỉ cần mua quả 0,9 – 1kg.
Chuối: Bày chuối tượng trưng cho con cháu sum vầy, quây quần, đầm ấm, hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che. Chuối để bày lên bàn thờ ngày tết thường là chuối tiêu già quả nhưng vẫn còn xanh. Bạn nên chọn nải đều quả, trên 20 quả, cong đều nhau để đỡ lấy các loại quả nhỏ khác trên mâm ngũ quả. Mâm ngũ quả của người miền Nam không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ “chúi” thể hiện sự nguy khó.
Quả lê, dưa lê: Là biểu hiện của sự thành đạt, thăng tiến. Nhưng lê bán ở thị trường Việt Nam thường bị bảo quản bởi nhiều loại chất độc hại, bạn có thể mua quả vàng đều để lên mâm cho đẹp nhưng cân nhắc có nên ăn hay không. Còn quả dưa lê hay bị phun nhiều thuốc trừ sâu, khi ăn nhớ gọt vỏ dày một chút.
Cam, quýt: Tượng trưng cho sự thành đạt. Khi mua cam, quýt thì bạn nên lựa chọn những trái có màu vàng mỡ gà, hoặc những trái có vỏ xanh ửng vàng đều, có đốm thâm lộ ra, vỏ mỏng có thể thấy múi, da bóng láng. Những trái ngon thì sẽ phải có kích thước tròn và đều nhau.
Xoài (phát âm giống như “xài”): Cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn. Bạn nên chọn những quả có da căng bóng, màu vàng sáng. Để biết quả xoài tươi hay không, bạn cấu 1 chút ở cuống cho có nhựa chảy ra và ngửi thấy mùi thơm ngọt đậm. Vì mâm ngũ quả sẽ được bày trên bàn thờ 3 ngày tết, hương khói làm nhiệt độ khá nóng, bạn có thể chọn những quả xoài xanh đậm, sờ vào thấy hơi cứng một chút xíu và có thêm phần phấn ở vỏ càng tốt.
Dưa hấu: Căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn. Khi mua dưa, bạn hãy cầm quả dưa hấu lên, thấy chắc và nặng, trái tròn và phần vỏ có nhiều gân là ngon. Nên chọn những quả phần vỏ thật cứng, thì ruột dưa sẽ ngon và giòn hơn. Tránh những trái tròn, nhẹ thường sẽ bị bong ruột vì già.
Đu đủ: Thịnh vượng, đủ đầy. Nếu chọn mua để chưng, thì bạn phải chọn loại xanh già, hoặc chớm chín, tránh chọn những quả xanh quá dễ bị sượng, hoặc có thể bị chín héo. Nếu như phần cuống còn xanh trong khi phần thân quả chín vàng ươm, chín đỏ thì đa phần quả đó bị chín ép. Đu đủ chín tự nhiên là quả mà phần núm cuống đã chuyển sang màu vàng đồng đều với phần thân là ngon.
Lựu: Nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống. Khi mua bạn nên chọn những trái to, tròn, không chọn lựu bé. Bởi những trái này vẫn còn non, khi ăn nước nhạt và có vị chua. Để biết quả lựu đó hạt có mẩy hay không, bạn cần chọn những quả có hạt hơi lồi (không trơn nhẵn), đó là những trái ngon.
Sung: Gắn với biểu tượng sung mãn, sức khỏe và tiền bạc. Mâm ngũ quả miền Trung và miền Nam coi trọng ý nghĩa của quả, thể hiện khí chất, sự thuận lợi về thiên nhiên, 5 loại quả hay được chọn là mãng cầu, sung, dừa, đu đủ và xoài. Quả sung thường không xuất hiện trong mâm ngũ quả miền Bắc.
Quả trứng gà: Lộc trời cho. Loại quả này không bao giờ có sâu, bạn nên chọn quả có màu vàng óng để thể hiện yếu tố Kim trên mâm ngũ quả.
Đào: Thể hiện sự thăng tiến. Khi mua, bạn có thể ấn nhẹ vào quả, xem có còn độ cứng giòn hay không. Đừng chọn những quả quá mềm vì nó đã bị hái xuống quá lâu. Đào Trung Quốc thường to hơn đào Việt, vỏ trơn láng, nhẵn mịn, lông ít, thậm chí là nhẵn nhụi không có. Đào Trung Quốc thường có màu hồng nhạt, trông rất bắt mắt còn đào Việt thì có màu xanh lá cây xen lẫn một ít màu hồng phấn. Đào Việt, ngoài mẫu mã và màu sắc khác với đào Trung Quốc thì sẽ có mùi thơm, ăn giòn tự nhiên, có vị chua nhẹ, cùi đào có màu trắng hoặc ngả vàng. Trong khi đó, đào Trung Quốc thì không giữ được độ giòn lâu, cùi đào thường màu vàng, khi ăn mềm nhũn và ít ngọt.
Táo: Phú quý, giàu sang. Nên chọn mua những quả táo có màu sắc tươi, vỏ táo bóng, khi sờ không có cảm giác nhám tay. Nếu bạn thích ăn táo ngọt, nên chọn quả thẫm màu, trên vỏ quả có các hạt màu trắng nho nhỏ. Tránh những quả táo xỉn màu, thâm, dập nát hay bị sâu hại. Chỉ nên chọn quả táo có kích thước vừa phải, lớn hơn quả bóng tennis một chút. Không nên chọn táo quá nhỏ hoặc quá to. Táo quá to có thể bị phun thuốc kích thích tăng trưởng, táo quá nhỏ thường chua hoặc chín ép.
Thanh long: Rồng mây hội tụ, thể hiện sự phát tài phát lộc. Những quả thanh long càng tròn thì càng ngon ngọt, và thường thì những quả tròn mọng nước hơn. Trái thanh long ngon tươi sẽ có tai màu xanh, không được quăn queo hay khô héo. Quả lý tưởng nhất sẽ có màu đỏ sậm, mỏng da, căng mọng, đó là quả chín già, mới được thu hoạch và còn tươi rói. Tuy nhiên bạn cũng có thể chọn trái thanh long có màu hồng nhạt nếu chưa có ý định bày mâm ngũ quả.
Minh Minh
