Mỹ điều tra việc Trung Quốc thực thi Thỏa thuận Thương mại Giai đoạn 1

Hôm thứ Sáu (ngày 24/10), chính quyền Trump thông báo mở cuộc điều tra về việc Trung Quốc (Đảng cộng sản Trung Quốc – ĐCSTQ) có tuân thủ Thỏa thuận Thương mại Giai đoạn 1 hay không. Cuộc điều tra mới này có thể dẫn đến việc áp thuế mới đối với hàng hóa Trung Quốc và làm gia tăng căng thẳng trước cuộc gặp giữa ông Trump và ông Tập vào tuần tới.

Trong một tuyên bố hôm thứ Sáu, đại diện thương mại Hoa Kỳ Jamieson Greer cho biết, cuộc điều tra này sẽ xem xét liệu Trung Quốc (ĐCSTQ) có thực hiện đầy đủ các cam kết trong Thỏa thuận Thương mại Giai đoạn 1 hay không, những thiệt hại hoặc hạn chế mà việc không tuân thủ đó gây ra cho doanh nghiệp Mỹ, và nếu cần thiết, sẽ đề xuất các biện pháp ứng phó phù hợp.

Thỏa thuận thương mại này được ký kết vào năm 2020 trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump.

Tháng 3/2022, trong phiên điều trần Quốc hội, bà Katherine Tai, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ khi đó, cho biết đối thoại với phía Trung Quốc cực kỳ khó khăn, Washington cần thêm công cụ để gây áp lực buộc Bắc Kinh thực thi các cam kết trong thỏa thuận.

Ông Greer nói việc khởi động cuộc điều tra này thể hiện cam kết của chính quyền Trump trong việc yêu cầu Trung Quốc thực hiện đúng các nghĩa vụ theo thỏa thuận, bảo vệ lợi ích của nông dân, chủ trang trại, công nhân và nhà sáng chế Mỹ, đồng thời xây dựng mối quan hệ thương mại công bằng hơn vì lợi ích của người dân Hoa Kỳ.

Cuộc điều tra được tiến hành theo “Điều 301 của Luật Thương mại năm 1974”, cho phép chính phủ Mỹ điều chỉnh các biện pháp nhập khẩu đối với quốc gia bị xác định là có hành vi thương mại không công bằng. Những cuộc điều tra như vậy thường kéo dài vài tháng, thậm chí lâu hơn, nhưng cung cấp cơ sở pháp lý để tổng thống đơn phương áp thuế.

Thỏa thuận thương mại Giai đoạn 1 giữa Mỹ và Trung Quốc bao gồm việc Bắc Kinh cam kết tăng mua hàng nông sản Mỹ, và thực hiện cải cách cơ cấu nhằm khắc phục các hành vi bóp méo trong các lĩnh vực sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ, nông nghiệp và dịch vụ tài chính.

Theo thỏa thuận, Trung Quốc cam kết đến ngày 31/12/2021, tức trong vòng 2 năm kể từ khi ký kết, sẽ tăng giá trị nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ của Mỹ thêm 200 tỷ USD so với mức năm 2017.

Tuy nhiên, theo dữ liệu thương mại do Bộ Thương mại Mỹ công bố ngày 8/2/2022, Trung Quốc chỉ đạt được 57% mục tiêu mua hàng, thậm chí còn thấp hơn mức nhập khẩu từ Mỹ trước khi cuộc chiến thương mại bắt đầu.

Kể từ năm 2025, việc Bắc Kinh từ chối mua đậu nành và các sản phẩm nông nghiệp của Mỹ đã trở thành một trong những nguyên nhân chính khiến quan hệ Mỹ – Trung căng thẳng trở lại.

Ông Greer cho biết hiện nay đã bước sang năm thứ 5 kể từ khi Thỏa thuận Giai đoạn 1 có hiệu lực, dù Washington đã nhiều lần yêu cầu Bắc Kinh tuân thủ, nhưng ĐCSTQ vẫn chưa thực hiện các cam kết về rào cản phi thuế quan, quyền tiếp cận thị trường cũng như mua hàng hóa và dịch vụ Mỹ.

Kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc lại leo thang. Dù hai bên đã đạt được thỏa thuận đình chiến thương mại tạm thời sẽ hết hạn vào giữa tháng Mười Một, nhưng những tuần gần đây, căng thẳng lại tăng cao.

Sau khi chính quyền Trump áp đặt các hạn chế mới đối với xuất khẩu công nghệ sang Trung Quốc, Bắc Kinh đáp trả bằng cách hạn chế xuất khẩu khoáng sản đất hiếm, nguyên liệu thiết yếu cho các ngành năng lượng, bán dẫn và vận tải. Ông Trump cảnh báo rằng nếu Bắc Kinh không nới lỏng hạn chế này, từ ngày 1/11, Mỹ sẽ tăng thuế nhập khẩu 100% đối với hàng hóa Trung Quốc.

Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ sẽ tiếp nhận ý kiến công chúng từ ngày 31/10/2025 – 1/12/2025, và tổ chức phiên điều trần vào ngày 16/12/2025 liên quan đến cuộc điều tra này.