Phí cảng tương hỗ Mỹ – Trung: Căng thẳng leo thang, thị trường phản ứng trái chiều

Ngày 14/10, Hoa Kỳ và Trung Quốc chính thức áp dụng các mức phí cảng tương hỗ đối với tàu và công ty vận tải biển của nhau – một bước leo thang mới trong cuộc chiến thương mại và công nghệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Các khoản phí này ảnh hưởng đến vận chuyển nhiều loại hàng hóa thiết yếu như đồ chơi, hàng điện tử, dầu thô, và đánh dấu việc vận tải biển đã trở thành chiến trường then chốt trong cuộc đối đầu.

Phản ứng trái chiều từ thị trường tài chính toàn cầu

Mặc dù căng thẳng gia tăng, thị trường tài chính toàn cầu lại phản ứng không đồng nhất. Tổng thống Mỹ Donald Trump trấn an nhà đầu tư bằng bài đăng trên mạng xã hội Truth Social: “Đừng lo lắng về Trung Quốc, mọi thứ sẽ ổn thôi!”

Tuyên bố này đã kích hoạt đợt phục hồi mạnh tại Phố Wall vào thứ Hai (13/10), với các chỉ số chính như Dow Jones, S&P 500 và Nasdaq đều tăng đáng kể. Trong khi đó, thị trường châu Á – Thái Bình Dương biến động trái chiều, cho thấy giới đầu tư vẫn chia rẽ về triển vọng dài hạn của cuộc đối đầu Mỹ – Trung.

Chiến tranh phí cảng và đòn trả đũa lẫn nhau

Trước đó, Mỹ công bố kế hoạch áp phí cảng đối với các tàu liên quan đến Trung Quốc nhằm chống lại sự thống trị trong lĩnh vực vận tải biển và thúc đẩy ngành đóng tàu nội địa. Theo kết luận từ một cuộc điều tra bắt đầu dưới thời chính quyền Biden, Trung Quốc bị cáo buộc dùng các chính sách không công bằng để kiểm soát hệ sinh thái vận tải và hậu cần toàn cầu.

Dự báo, các công ty Trung Quốc như COSCO Shipping sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, với ngành vận tải container toàn cầu có thể chịu thêm 3,2 tỷ USD chi phí vào năm 2026 – trong đó riêng COSCO gánh gần một nửa.

Ngay sau đó, Trung Quốc đáp trả bằng cách áp phí cảng đối với các tàu liên quan đến Mỹ cũng bắt đầu từ ngày 14/10. Theo ước tính của Jefferies, khoảng 13% tàu chở dầu thô và 11% tàu container toàn cầu sẽ chịu ảnh hưởng từ các biện pháp này.

Hạn chế đất hiếm – Đòn tấn công tiếp theo của Bắc Kinh

Không chỉ dừng lại ở phí cảng, Trung Quốc còn tung ra quy định mới siết chặt xuất khẩu đất hiếm, với quy định bắt buộc mọi sản phẩm chứa đất hiếm Trung Quốc (chiếm từ 0,1% trở lên) đều phải xin phép xuất khẩu – dù được sản xuất ở bất kỳ đâu.

Điều này có thể ảnh hưởng trực tiếp tới các công ty lớn như Nvidia, Intel, TSMC, buộc họ phải xin phép Trung Quốc nếu muốn xuất khẩu sản phẩm sang Hoa Kỳ.

Mỹ đáp trả: Thuế 100% và siết kiểm soát xuất khẩu phần mềm

Trước đòn đất hiếm của Bắc Kinh, ông Trump vào ngày 11/10 tuyên bố sẽ áp thuế bổ sung 100% đối với hàng hóa Trung Quốc và áp dụng biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới với phần mềm quan trọng từ ngày 1/11.

Chưa dừng lại, các quan chức Mỹ còn cảnh báo rằng nếu quốc gia nào bỏ phiếu ủng hộ Trung Quốc tại Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) về việc cắt giảm khí thải từ vận tải biển, họ có thể bị cấm cập cảng, bị phạt hoặc trừng phạt thương mại.

Tác động dây chuyền đến thương mại toàn cầu

Các chuyên gia nhận định những hành động qua lại giữa Mỹ và Trung Quốc có thể đẩy cả hai vào vòng xoáy chi phí vận chuyển leo thang, làm gián đoạn dòng chảy thương mại toàn cầu. Công ty Xclusiv Shipbrokers (Hy Lạp) cảnh báo: “Hệ quả từ cuộc chiến phí cảng sẽ lan rộng, ảnh hưởng đến cả ngành công nghiệp, giá cả và chuỗi cung ứng toàn cầu”.

Còn hy vọng cho một giải pháp ngoại giao?

Dù căng thẳng tăng nhiệt, thị trường vẫn kỳ vọng vào khả năng hai bên đạt được một giải pháp tạm thời.

Theo Lục Thính (Ting Lu), nhà kinh tế trưởng tại Nomura, thời điểm áp dụng các biện pháp trừng phạt – thuế của Trump bắt đầu từ 1/11 và quy định đất hiếm của Trung Quốc từ 1/12 – cho thấy cả hai bên đang chừa ra “vùng đệm chiến lược” để có thể quay lại bàn đàm phán, đặc biệt là sau Hội nghị APEC tại Hàn Quốc sắp tới.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng thị trường không nên kỳ vọng vào giải pháp lâu dài.

“Niềm tin giữa hai bên đã hoàn toàn bị xói mòn”,

– Hứa Kiến Vỹ, chuyên gia tại Natixis.

“Căng thẳng Mỹ – Trung bắt nguồn từ sự thiếu tin tưởng sâu sắc”,
– Hồ Vỹ Tuấn (Larry Hu), nhà kinh tế trưởng tại Macquarie.

Larry Hu cũng tiết lộ, trong một thỏa thuận hồi tháng 6 tại London, hai nước từng nhất trí trao đổi: đất hiếm Trung Quốc đổi lấy công nghệ phương Tây. Căng thẳng hiện tại có thể bùng phát do một trong hai bên vi phạm thỏa thuận ngầm này.

Biến động trên thị trường tài chính và hàng hóa

Chứng khoán Mỹ:  Cả ba chỉ số chứng khoán chính của Mỹ đều tăng điểm,

• Dow Jones: +1,29%

• S&P 500: +1,56%

• Nasdaq: +2,2% (mức tăng mạnh nhất kể từ 27/5)

Thị trường chứng khoán châu Á – Thái Bình Dương diễn biến trái chiều vào thứ Ba:

• ASX200 (Úc): -0,11%

• KOSPI (Hàn Quốc): +1,65%

• Nikkei (Nhật Bản): -0,59%

• Đài Loan: +2%

• Hang Seng (Hồng Kông): +0,64%

• Shanghai Composite (Trung Quốc): +0,69%

• MSCI Châu Á – TBD (trừ Nhật): +0,5%

Hàng hóa đồng loạt tăng:

• Dầu Brent: +0,4% → 63,56 USD/thùng

• Vàng: +0,7% → 4.138,39 USD/ounce

• Bitcoin: -0,9% → 114.789,90 USD

• Ethereum: -1,5% → 4.223,14 USD

Chính sách tiền tệ:

• Giới đầu tư kỳ vọng Cục Dự trữ Liên bang (Fed) sẽ cắt giảm lãi suất 25 điểm cơ bản trong cuộc họp ngày 29/10. Theo công cụ CME FedWatch, xác suất hiện tại là 97,8%.

Cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung đang mở rộng sang lĩnh vực vận tải biển và tài nguyên chiến lược, làm trầm trọng thêm căng thẳng và gây xáo trộn thị trường toàn cầu. Trong khi hy vọng về một giải pháp ngoại giao vẫn còn, các chuyên gia cho rằng bối cảnh cạnh tranh và thiếu tin tưởng lẫn nhau sẽ tiếp tục chi phối mối quan hệ song phương, đòi hỏi giới đầu tư và doanh nghiệp toàn cầu phải thận trọng và linh hoạt hơn bao giờ hết.