AI ngày càng thay thế lao động trẻ từ 22-25 tuổi mới vào nghề – Nghiên cứu Stanford

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tái định hình thị trường lao động Hoa Kỳ một cách bất cân xứng. Những lao động trẻ trong các ngành nghề văn phòng sơ cấp đang chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất, trong khi những người có kinh nghiệm lâu năm cùng với các ngành nghề chăm sóc y tế vẫn giữ được vị thế vững vàng. Tương lai vẫn còn nhiều bất trắc: AI chắc chắn sẽ gây ra những làn sóng thay thế lao động trong ngắn hạn, nhưng đồng thời cũng mở ra những chân trời cơ hội nghề nghiệp mới cho nền kinh tế và xã hội.

Phát hiện chính từ nghiên cứu của Stanford

Nghiên cứu mới đây của Đại học Stanford cho thấy, trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra những biến chuyển đáng kể trong thị trường lao động Hoa Kỳ, đặc biệt ảnh hưởng nặng nề đến những người trẻ tuổi mới vào nghề. Nhóm lao động ở độ tuổi từ 22 đến 25, vốn chiếm phần lớn trong các vị trí sơ cấp, đang phải đối diện với nguy cơ mất việc làm không cân xứng so với các nhóm tuổi khác. Trong những ngành nghề dễ bị AI xâm nhập như kỹ sư phần mềm, nhân viên dịch vụ khách hàng và kế toán, tỷ lệ việc làm của nhóm này đã chứng kiến mức suy giảm 13% về việc làm tính từ cuối năm 2022.

Trái lại, những lao động có kinh nghiệm lâu năm trong cùng lĩnh vực lại duy trì được sự ổn định, thậm chí còn có phần gia tăng, nhờ vào vốn “tri thức ngầm (tacit knowledge)” tích lũy qua năm tháng, vốn dĩ AI khó lòng thay thế.

Dữ liệu & phương pháp

Bản nghiên cứu do các học giả Erik Brynjolfsson, Bharat Chandar và Ruyu Chen thực hiện, dựa trên nguồn dữ liệu từ hệ thống trả lương của ADP – đơn vị quản trị nhân sự lớn nhất tại Hoa Kỳ, bao quát hàng triệu lao động. Từ kho dữ liệu này, các tác giả nhận thấy sự suy giảm về việc làm bắt đầu manh nha từ cuối năm 2022, đúng vào thời điểm các công cụ AI tạo sinh được phổ biến nhanh chóng.

Tác động theo từng ngành nghề

• Ngành nghề bị gián đoạn nhiều nhất: Lập trình phần mềm và dịch vụ khách hàng.

• Ngành nghề duy trì sự ổn định hoặc gia tăng: Các công việc điều dưỡng chăm sóc, chăm sóc tâm thần, chăm sóc sức khỏe tại gia và các nghề chăm sóc khác ít bị AI ảnh hưởng. Đặc biệt, trong ngành nghề này, xu hướng việc làm của mọi lứa tuổi đều ổn định.

• Nguyên nhân: AI mạnh trong việc thay thế “tri thức mã hóa” (codified knowledge – kiến thức sách vở), nhưng yếu kém trong việc tái tạo “tri thức ngầm” (tacit knowledge – những bí quyết và kỹ năng tích lũy theo thời gian).

Bối cảnh thị trường lao động Hoa Kỳ

Bức tranh chung của thị trường lao động Hoa Kỳ cũng không kém phần ảm đạm. Riêng trong tháng Bảy năm 2025, các doanh nghiệp Hoa Kỳ đã công bố hơn 62,075 vụ cắt giảm nhân sự, tăng 140% so với cùng kỳ năm trước. Trong số đó, hơn 10,000 vụ sa thải được quy trực tiếp cho AI, và khoảng 6,000 trường hợp khác do tác động của thuế quan.

Nhận định từ chuyên gia

Ông Sam Altman, Tổng giám đốc OpenAI, thẳng thắn trả lời rằng “một số lĩnh vực… đã hoàn toàn biến mất”,ngụ ý rằng một số ngành nghề như chăm sóc khách hàng nay đã bị AI thay thế hoàn toàn. Ngoài ra, ông Altman cũng đề cập đến khả năng chẩn đoán bệnh tật của ChatGPT, song ông khẳng định sẽ không giao phó việc điều trị y tế cho AI nếu thiếu sự giám sát của bác sĩ. Do đó, những ngành nghề y khoa vẫn sẽ tiếp tục tồn tại. Ông cũng ghi nhận rằng nghề lập trình viên hiện nay làm việc hiệu quả hơn nhiều, gấp 10 lần so với trước, dù không phải mọi nhóm lập trình đều được đề cập chi tiết. Đồng thời, ông Altman cảnh báo rằng trong vòng từ 3 đến 7 năm tới, khi làn sóng robot phát triển mạnh, lao động tay chân sẽ phải đối diện với sự đảo lộn sâu rộng.

Cũng theo ông Bharat Chandar, một trong các tác giả nghiên cứu, số lượng lập trình viên trẻ đã giảm đến 20% kể từ năm 2022, trong khi đó những công việc trong ngành chăm sóc y tế lại cho thấy nhóm lao động trẻ chính là lực lượng tăng trưởng việc làm nhanh nhất.

Tuy nhiên, một số tổ chức tài chính lại đưa ra cái nhìn thận trọng hơn. Báo cáo của Goldman Sachs nhận định rằng AI có thể thay thế từ sáu đến bảy phần trăm lực lượng lao động Hoa Kỳ, nhưng ảnh hưởng này nhiều phần sẽ chỉ mang tính tạm thời, bởi sự phát triển công nghệ luôn đồng thời mở ra những cơ hội nghề nghiệp mới. Theo Goldman, nguy cơ bị AI thay thế cao nhất tập trung ở các nghề như lập trình viên, kế toán, trợ lý pháp lý và hành chính, nhân viên dịch vụ khách hàng, điện thoại viên, hiệu đính viên, biên tập viên và chuyên viên tín dụng. Ngược lại, những nghề ít rủi ro hơn gồm kiểm soát không lưu, tổng giám đốc, bác sĩ X-quang, dược sĩ, giáo sĩ và nhiếp ảnh gia. Goldman cũng nhắc lại rằng sáu mươi phần trăm công việc hiện nay chưa từng tồn tại vào năm 1940, một minh chứng rằng lịch sử luôn chứng kiến kỹ thuật không chỉ thay thế mà còn tạo ra vô vàn ngành nghề mới. Hiện tại, mức độ ứng dụng AI trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn còn thấp, do đó tác động toàn diện có lẽ vẫn chưa hiển hiện đầy đủ.

• Những nghề nghiệp có nguy cơ bị AI thay thế cao nhất: Lập trình viên, kế toán, trợ lý pháp lý/hành chính, nhân viên dịch vụ khách hàng, điện thoại viên, hiệu đính viên, biên tập viên, và chuyên viên tín dụng.
• Những nghề nghiệp có nguy cơ bị AI thay thế thấp nhất: Kiểm soát không lưu, tổng giám đốc, bác sĩ X-quang, dược sĩ, giáo sĩ, nhiếp ảnh gia.

Goldman cũng nhắc lại rằng 60% công việc hiện nay chưa từng tồn tại vào năm 1940, một minh chứng rằng lịch sử luôn chứng kiến kỹ thuật không chỉ thay thế mà còn tạo ra vô vàn ngành nghề mới. Hiện tại, mức độ ứng dụng AI trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn còn thấp, do đó tác động toàn diện có lẽ vẫn chưa hiển hiện đầy đủ.

Thiên Vân