Chế độ quân sự Myanmar bị buộc tội sát hại tù nhân chính trị

Các nhà lãnh đạo đảo chính quân sự của Myanmar đã bị buộc tội sát hại hàng chục tù nhân chính trị và trong một số trường hợp ngụy tạo cái chết của họ như những nỗ lực trốn thoát.

Quân đội đã chuyển các tù nhân chính trị khỏi Nhà tù Kyaiksakaw, ở thị trấn Daik-U của Vùng Bago, vào ngày 27/6 với lý do di chuyển họ đi nơi khác, nhưng tổng cộng 37 người đã mất tích, Hiệp hội Hỗ trợ Tù nhân Chính trị (AAPP) – một cơ quan giám sát ghi lại những cái chết của thường dân, các vụ bắt giữ và giết người phi pháp – cho biết trong một tuyên bố trong tuần này.

Chính quyền nhà tù liên tục phủ nhận việc tiết lộ nơi ở của những tù nhân này khi gia đình họ hỏi.

Gia đình của hai trong số những người bị giam giữ “biến mất” sau đó đã nhận được thư thông báo về cái chết của họ. Các bức thư nói rằng một phương tiện vận tải đã gặp tai nạn trong quá trình di chuyển và hai người đã bị lực lượng an ninh giết chết sau khi họ cố gắng bỏ chạy.

“Các tù nhân chính trị bị đưa ra khỏi Nhà tù Daik-U vẫn mất tích không dấu vết. Hiện vẫn chưa biết họ còn sống hay đã chết. Những hành động này vượt quá các quyền hạn của nhà tù, cùng với việc phạm tội ác ghê tởm là tra tấn vô cớ và giết người bất hợp pháp. Đây cũng là sự vi phạm trắng trợn Công ước Nhân quyền ASEAN,” AAPP nói.

Các cáo buộc là dấu hiệu mới nhất cho thấy sự tàn bạo của chính quyền do Thống tướng Min Aung Hlaing thành lập kể từ khi quân đội giành chính quyền từ chính phủ dân cử của bà Aung San Suu Kyi vào đầu năm 2021. 

Các tướng lĩnh đã đàn áp bạo lực đối với phe đối lập, san bằng và ném bom các ngôi làng dân sự và đàn áp những người bất đồng chính kiến, người biểu tình, chính trị gia, nghệ sĩ và nhà báo, ngay cả khi các lực lượng vũ trang chịu tổn thất nặng nề từ các chiến binh kháng chiến ủng hộ dân chủ.

Theo ước tính của AAPP, hơn 23.800 người đã bị bắt vì phản đối cuộc đảo chính và gần 20.000 người vẫn bị bắt.

Năm ngoái, các tướng lĩnh đã hành quyết bốn nhà lãnh đạo và nhà hoạt động ủng hộ dân chủ trong lần đầu tiên đất nước sử dụng án tử hình sau nhiều thập kỷ, gây ra sự lên án trên toàn thế giới. Hàng chục tù nhân chính trị vẫn còn chờ tử hình.

Ngay cả khi các tù nhân không bị tổn hại về thể chất, tất cả gia đình họ đều bị từ chối cho vào thăm, dẫn đến tình trạng bị cô lập trong thời gian dài. Chính phủ đã phớt lờ những lời kêu gọi nối lại các chuyến thăm vốn ban đầu bị đình chỉ vì đại dịch COVID-19 vào năm 2020.

Quá tải trong không gian chật chội

Chủ tịch lúc bấy giờ của Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế (ICRC) Peter Maurer đã đến thăm thủ đô Naypyidaw và tổ chức các cuộc gặp với tướng Min Aung Hlaing vài tháng sau cuộc đảo chính, thúc giục nối lại các chuyến thăm nhà tù của ICRC và tiếp cận nhân đạo nhiều hơn tới các khu vực xung đột. ICRC đã thực hiện một chuyến thăm khác vào tháng 6 năm 2022 và lặp lại các yêu cầu của họ, nhưng vô ích.

Các vấn đề nghiêm trọng khác bao gồm tình trạng quá tải, căng thẳng với cai ngục và thiếu khả năng tiếp cận với nước và điều trị y tế.

“Các quan chức nhà tù thường nói, ‘Chúng tao có thể giết tất cả các người. Sau đó, chúng tao sẽ đưa ra một tuyên bố nói rằng một số tù nhân đã chết khi cố gắng trốn thoát trong một vụ tai nạn’,” Myo Thura, một nhà hoạt động 23 tuổi đến từ Yangon cho biết.

Myo Thura đã hai lần ngồi sau song sắt, với lần dài nhất là từ tháng 3/10/2021 tại Insein, một nhà tù khét tiếng nằm ở trung tâm thủ đô thương mại Yangon của Myanmar, nơi đã tiếp nhận thêm nhiều tù nhân kể từ cuộc đảo chính.

“Các nhân viên ngược đãi các tù nhân và không có tình đồng loại. Họ buộc chúng tôi phải làm việc – chủ yếu là lao động chân tay trong nông nghiệp và thậm chí là bơm nước thải bằng tay – và liên tục đe dọa sẽ làm hại hoặc giết chúng tôi,” Myo Thura nói với Al Jazeera.

Ngoài ra, tình trạng quá tải khiến môi trường trở nên ngột ngạt, anh nói thêm.

“Một số ‘phòng’ của nhà tù có tới 200 hoặc thậm chí 300 tù nhân chen chúc nhau. Trung tâm Thiền định Nhà tù Insein, nơi tôi bị giam giữ trong bảy tháng, có gần 900 tù nhân chính trị.”

Myo Thura ước tính một căn phòng điển hình trong nhà tù có diện tích khoảng 111 mét vuông và chứa gần 220 người. Nhà tù lớn nhất rộng khoảng 186 mét vuông và có gần 300 tù nhân. Một số phòng có quạt, nhưng điều đó không đủ làm mát..

Một nữ cựu tù nhân nói với Al Jazeera rằng hệ thống nhà tù cũng thiếu hỗ trợ y tế nghiêm trọng.

“Tôi đã gặp một phụ nữ trong tù, người sắp phải phẫu thuật cắt bỏ vú vì bệnh ung thư vú vài ngày sau khi cô ấy bị bắt và không thể phẫu thuật và đang cố gắng tồn tại bằng thuốc,” người cựu tù nhân nói.

Cô nói thêm, có hàng trăm người Rohingya bên trong đang thụ án hai hoặc ba năm vì tội nhập cư, và rất nhiều phụ nữ đang lãnh án 10 năm vì tội buôn người, chẳng hạn như những người sắp xếp cho trẻ em trong làng đi làm việc trong các hộ gia đình hoặc tại quán trà.

Ba bữa ăn mỗi ngày được mang đến các khu phòng giam trong các thùng: cháo lúc 7 giờ sáng; cơm và súp đậu lăng khoảng ba giờ sau đó cho bữa trưa, và cơm và thịt gà, cá, súp rau bina hoặc trứng luộc – tùy thuộc vào ngày trong tuần – cho bữa tối sớm lúc 3 giờ chiều. 

Quân đội chưa cung cấp con số chính thức về tổng số tù nhân hoặc số cơ sở giam giữ trong nước.

Báo cáo của AAPP, The Flow of Injustice (PDF), phát hành vào ngày 11 tháng 7, đã cảnh báo về một hệ thống nhà tù đang xuống cấp nhanh chóng.

“Bị nhắm mục tiêu vì vai trò tích cực, hỗ trợ hoặc liên quan đến dân chủ của họ, các tù nhân chính trị phải chịu những vi phạm nhân quyền do Sit-Tat [quân đội] gây ra, ở mỗi giai đoạn của dòng chảy bất công này,” báo cáo lưu ý.

Nó nói thêm rằng các tù nhân chính trị “phải trải qua bạo lực và lạm dụng tại thời điểm bị bắt giữ, trong khi thẩm vấn, khi chuyển giao và trong tù”, trong khi điều kiện sống tồi tệ trong các nhà tù càng làm trầm trọng thêm cuộc đấu tranh của họ.

Các cựu tù nhân nói với AAPP rằng các trung tâm thẩm vấn là “địa ngục trần gian”, với các thẩm vấn viên quân đội sử dụng tra tấn như một “chính sách” để lấy thông tin, đe dọa, ép buộc và trừng phạt những người chống lại chế độ quân sự.

Báo cáo cho biết ít nhất 99 tù nhân chính trị được biết là đã bị giết trong quá trình thẩm vấn kể từ cuộc đảo chính, và cảnh báo rằng con số thực tế có thể cao hơn nhiều.

Kyaw Soe Win, một nhà hoạt động kỳ cựu của AAPP, cho biết các vụ giết người phi pháp trước đây không xảy ra với mức độ tương tự, kể cả sau cuộc nổi dậy năm 1988 khi những người ủng hộ và lãnh đạo sinh viên bị bắn và bỏ tù.

Ông nói: “Các nhà tù luôn trong tình trạng quá tải ở [Myanmar], nhưng giờ đây, các quan chức nhà tù được chính quyền [chính quyền quân sự] coi là hoàn thành nghĩa vụ tốt nếu họ thực hiện các hành vi vi phạm nhân quyền.”

Lê Vy (theo Al Jazeera)