Chính phủ Mỹ đầu tư vào Intel ảnh hưởng thế nào đến cuộc đua công nghệ với TQ?

Các chuyên gia cho rằng sự hậu thuẫn của “Chú Sam” vào Intel là cần thiết để doanh nghiệp Mỹ cạnh tranh với sự hung hăng thương mại từ Bắc Kinh. Nhưng điều đó sẽ không đủ nếu đứng riêng lẻ.

Động thái của chính phủ liên bang trong việc nắm giữ 10% cổ phần — trở thành cổ đông lớn nhất — của hãng sản xuất chip Intel vào tháng Tám đã khiến nhiều nhà đầu tư và giới quan sát bất ngờ. Intel, tập đoàn có trụ sở tại California, từng là nhà sản xuất vi mạch hàng đầu thế giới, nhưng nhiều năm qua đã chật vật để theo kịp các đối thủ trong một ngành công nghiệp mang tính sống còn đối với việc duy trì ưu thế công nghệ và quân sự của Hoa Kỳ.

Trong khi phần sở hữu của chính phủ chỉ mang tính thụ động, không có quyền biểu quyết, họ vẫn sẽ có một mức độ ảnh hưởng nhất định đối với công ty.

Một số ý kiến cho rằng thỏa thuận này đồng nghĩa với việc chính phủ can thiệp vào khu vực tư nhân, thậm chí báo hiệu rằng nước Mỹ đang rời xa thị trường tự do để tiến gần hơn tới chủ nghĩa tư bản nhà nước.

Các quan chức chính quyền Trump đã bác bỏ so sánh này với chủ nghĩa xã hội, khẳng định thỏa thuận sẽ củng cố vị thế dẫn đầu của Mỹ trong ngành công nghiệp bán dẫn.

Theo giới chuyên gia chia sẻ với The Epoch Times, thỏa thuận này nằm trong xu hướng rộng lớn hơn khi Washington gia tăng nỗ lực để giành chiến thắng trong cuộc đua công nghệ Mỹ–Trung.

Dù còn chia rẽ về cách gọi xu hướng này — “chủ nghĩa tư bản nhà nước” hay một khái niệm khác — các chuyên gia đồng thuận rằng đây là bước đi cần thiết để cạnh tranh với một nền kinh tế được điều hành bởi một chế độ không tuân theo các quy tắc thương mại đã được thiết lập.

Theo họ, Washington không thể thắng trong cuộc đua công nghệ chỉ bằng cách kiểm soát khả năng tiếp cận công nghệ tiên tiến của Bắc Kinh. Mỹ cũng cần phải gây sức ép lên mô hình kinh tế của Trung Quốc.

Trong nhiều năm qua, chế độ Trung Quốc đã cho tràn ngập thị trường toàn cầu bằng các sản phẩm giá rẻ nhờ vào năng lực sản xuất dư thừa của mình. Điều này, ngược lại, tạo ra nguồn tiền cho sự phát triển công nghệ.

Khi Bắc Kinh tiếp tục dựa vào công nghệ đánh cắp và nguồn vốn từ xuất khẩu, Hoa Kỳ chỉ còn một khoảng thời gian ngắn để vượt lên trong cuộc đua công nghệ, các chuyên gia cho biết.

Giá trị chiến lược của Intel

Theo thỏa thuận, Bộ Thương mại Hoa Kỳ sẽ chuyển đổi khoản tài trợ 11,1 tỷ USD dành cho Intel theo Đạo luật CHIPS và Khoa học 2022 thành cổ phần không có quyền biểu quyết. Ngoài ra, trong vòng 5 năm, Chính phủ Mỹ có quyền mua thêm 5% cổ phần nếu Intel quyết định giảm tỷ lệ sở hữu trong mảng sản xuất chip (foundry) xuống dưới 51%. Đây chính là “điều khoản foundry”.

Chính phủ liên bang trước đây từng nắm cổ phần trong các công ty tư nhân, nhưng thường chỉ trong tình huống khẩn cấp, chẳng hạn khủng hoảng tài chính năm 2008 hoặc đại dịch COVID-19.

Khó khăn hiện tại của Intel không bắt nguồn từ điều kiện thị trường chung, mà từ những quyết định quản lý yếu kém.

Công ty đã bỏ lỡ cơ hội trong thị trường chip di động khi đặt cược vào chip cho máy tính cá nhân, và cũng tham gia muộn trong lĩnh vực chip trí tuệ nhân tạo (AI) tiên tiến. Kết quả là, vào tháng Bảy, Intel công bố sẽ cắt giảm 24.000 nhân viên, tương đương 25% lực lượng lao động chính, trước cuối năm nay. Công ty cũng phải ghi nhận khoản chi tái cấu trúc 2 tỷ USD, dẫn đến khoản lỗ 3 tỷ USD trong quý II. James Lewis, cựu nhà ngoại giao chuyên về công nghệ và hiện là học giả cao cấp tại Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu (CEPA), gọi cách tiếp cận mới của Washington là “chủ nghĩa tư bản nhà nước”.

Intel không nhận thêm tiền mới, ông nói với The Epoch Times, và việc nắm giữ cổ phần mà không có ghế trong hội đồng quản trị thực sự không giúp giải quyết vấn đề của công ty.

Ngược lại, ông William Lee, kinh tế trưởng tại Viện Milken, cho rằng còn quá sớm để kết luận đây là chủ nghĩa tư bản nhà nước, vì Intel là một trường hợp đặc biệt và sự sở hữu của chính phủ chỉ mang tính thụ động.

Ông Lee mô tả cách tiếp cận này là một “chiến lược phòng thủ quốc gia có bao gồm cả tài sản kinh tế”.

“Cuộc tấn công của Trung Quốc vào Mỹ rất có khả năng sẽ diễn ra trên không gian mạng, liên quan đến phần mềm và công nghệ,” ông Lee, người cũng đứng đầu công ty tư vấn Global Economic Advisors, chia sẻ. “Đó là lý do tại sao chúng ta cần có ngành công nghệ của riêng mình. Bởi đó sẽ là chiến trường trong tương lai.”

Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, trong một cuộc phỏng vấn với Fox Business ngày 27/8, cho rằng việc phần lớn chip tiên tiến của thế giới được sản xuất tại Đài Loan là một “nguy cơ quốc gia chưa từng có kể từ lệnh cấm vận dầu mỏ Ả Rập”. Cuộc khủng hoảng năm 1973 đã gây ra tình trạng thiếu năng lượng nghiêm trọng ở Mỹ và châm ngòi cho một cuộc suy thoái toàn cầu.

Từ góc nhìn an ninh quốc gia, Intel có giá trị đặc biệt vì đây là công ty Mỹ duy nhất sở hữu cả thiết kế chip tiên tiến và năng lực sản xuất ngay trong nước.

Chuỗi cung ứng chip bao gồm 3 công đoạn chính: thiết kế, sản xuất wafer, và kiểm thử cùng đóng gói. Khác với Nvidia và AMD, vốn phụ thuộc nhiều vào Đài Loan để sản xuất chip, Intel nắm giữ toàn bộ quy trình với các cơ sở đặt tại Hoa Kỳ. Ngoài ra, công ty cũng có nhà máy lắp ráp và kiểm thử tại Trung Quốc, Malaysia và Việt Nam.

Washington xem động thái này là một bước đi “chủ động”, sử dụng vốn nhà nước để ngăn chặn tài năng và công nghệ của một công ty công nghệ cao bị chuyển ra nước ngoài, theo ông Ethan Tu, người sáng lập phòng thí nghiệm AI tại Đài Loan (Taiwan AI Labs) và là chuyên gia kỳ cựu trong lĩnh vực AI.

Ông Tu cho biết công ty này vẫn đang nắm giữ những công nghệ then chốt vận hành bộ xử lý trung tâm (CPU), hay còn gọi là “bộ não” của các hệ thống điện tử.

Cùng quan điểm đó, ông Lee nhận định giá trị của Intel đối với Chính phủ Mỹ nằm ở chỗ đây là “nguồn dự trữ khẩn cấp” hoặc “năng lực dự phòng khẩn cấp” của nước Mỹ. Trong trường hợp Mỹ mất quyền tiếp cận với TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company), Intel có thể đóng vai trò nguồn thay thế về nhân lực và sản xuất, ông nói.

Một thỏa thuận đặc biệt

Ngày 11/8, chỉ vài ngày sau khi Tổng thống Donald Trump kêu gọi Giám đốc điều hành Intel, ông Lip-Bu Tan, từ chức vì cáo buộc có liên hệ với Trung Quốc, hai bên đã gặp nhau tại Nhà Trắng. Ngay sau đó, có thông tin xuất hiện về khả năng chính phủ Mỹ sẽ mua cổ phần trong công ty. Thỏa thuận được chính thức công bố vào ngày 22/8.

Cùng ngày, ông Trump cho biết ông đã bàn về ý tưởng nắm giữ 10% cổ phần với ông Tan trong buổi gặp.

“Ông ấy bước vào với mong muốn giữ ghế của mình, và cuối cùng ông ấy đã trao cho chúng ta 10 tỷ đô la cho Hoa Kỳ,” ông Trump nói. “Vậy là chúng ta đã có thêm 10 tỷ, và chúng ta sẽ thực hiện rất nhiều thỏa thuận như thế. Tôi sẽ làm thêm nhiều nữa.”

Các nhà đầu tư phản ứng với thỏa thuận Intel bằng cả sự lạc quan thận trọng lẫn lo ngại.

Trong những ngày trước khi thông tin chính thức được công bố, cổ phiếu công ty có xu hướng tăng. Tuy nhiên, ngay ngày 25/8, khi các điều khoản cụ thể được công bố, cổ phiếu đã giảm trước khi hồi phục trở lại sau đó.

Intel có vẻ là một trường hợp đặc biệt, nhưng thỏa thuận này vẫn “khiến mọi người hoảng sợ” theo lời Andrew King, đối tác điều hành tại Bastille Ventures. Ông đồng thời là chủ tịch Future Union, một tổ chức vận động khuyến khích khu vực tư nhân tách rời khỏi các quốc gia đối địch như Trung Quốc và Nga.

Intel cần tiền, và chính phủ đã cung cấp một khoản vốn mà công ty khó có thể huy động được từ nơi khác, ông King cho biết.

Tuy vậy, ông cũng nói rằng điều này vẫn “gây bất an” cho Phố Wall, bởi nếu chính phủ muốn mua cổ phần ở một công ty khác vốn không cần tiền, liệu công ty đó có thể nói “không” hay không?

Ngày 25/8, ông Trump nói với các phóng viên rằng ông muốn tiến hành thêm nhiều thỏa thuận như với Intel. Ngày hôm sau, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick nói trên CNBC rằng chính quyền đang cân nhắc việc nắm cổ phần trong các nhà thầu quốc phòng. Sau đó, ông Bessent nói trong một cuộc phỏng vấn trên Fox Business rằng chính quyền không quan tâm đến việc mua cổ phần ở những công ty không cần hỗ trợ tài chính.

Các quan chức chính quyền đã lên tiếng bảo vệ thỏa thuận với Intel.

Người phát ngôn Nhà Trắng Kush Desai nói với The Epoch Times rằng việc chuyển đổi tài trợ liên bang thành cổ phần đồng nghĩa với việc “đảm bảo rằng người nộp thuế được hưởng lợi từ những khoản đầu tư của chính phủ nhằm bảo vệ an ninh quốc gia và kinh tế.”

Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Kevin Hassett cho rằng thỏa thuận với Intel là một “trường hợp rất đặc biệt” bởi khối lượng chi tiêu khổng lồ từ Đạo luật CHIPS dành cho Intel, và cổ phiếu công ty có thể sẽ được đưa vào Quỹ Tài sản Quốc gia sắp tới.

Trong thời điểm hiện tại, ông King coi thỏa thuận này là một cách tiếp cận thú vị. Ông nói, điều khoản foundry giống như một “viên thuốc độc” để ngăn Intel thoái vốn khỏi mảng sản xuất chip.

Đối phó với các hành vi bất công của Trung Quốc

Thỏa thuận với Intel không phải là lần đầu tiên Chính phủ Mỹ nắm cổ phần trong một công ty tư nhân trong nước.

Vào tháng Bảy, MP Materials, công ty khai thác mỏ đất hiếm duy nhất còn hoạt động tại Hoa Kỳ, có trụ sở ở Nevada, đã công bố thỏa thuận trong đó Bộ Quốc phòng trở thành cổ đông lớn nhất, với quyền biểu quyết. Ngũ Giác Đài cũng bảo đảm mức giá sàn cho các nguyên tố đất hiếm của MP Materials và một mức lợi nhuận tối thiểu cho nhà máy sản xuất nam châm mới của công ty.

Thỏa thuận về đất hiếm không gây nhiều tranh cãi. Với việc Trung Quốc gần như độc quyền trong ngành công nghiệp này, các công ty tư nhân Mỹ khó có thể tồn tại nếu thiếu sự hỗ trợ từ chính phủ.

Trong các vòng đàm phán thương mại, nam châm đất hiếm đã nổi lên như một điểm yếu then chốt của Hoa Kỳ và các nước phương Tây. Những nam châm này tạo ra từ trường mạnh mà không cần nguồn điện, là thành phần cốt lõi trong sản xuất hiện đại và vũ khí tiên tiến.

Vào tháng Tư, Trung Quốc đã cấm xuất khẩu loại nam châm này, gây ra sự đình trệ trong dây chuyền lắp ráp của các hãng xe Mỹ vào tháng sau. Kể từ đó, Bắc Kinh đã đồng ý cấp phép xuất khẩu, nhưng tiến độ vô cùng chậm chạp.

Ngày 25/8, ông Trump đe dọa sẽ áp thuế 200% lên Trung Quốc nếu nước này một lần nữa hạn chế xuất khẩu nam châm đất hiếm sang Hoa Kỳ.

Cả chip tiên tiến lẫn nam châm đất hiếm đều là thành phần thiết yếu để quyết định vị thế dẫn đầu về công nghệ.

Bởi cuộc đua công nghệ sẽ là yếu tố định hình trong cạnh tranh quyền lực Mỹ–Trung, cách tiếp cận mới này — với việc chính phủ Mỹ tham gia sở hữu doanh nghiệp tư nhân trong các ngành chiến lược — nhiều khả năng sẽ được mở rộng sang nhiều công ty và lĩnh vực khác, theo nhận định của chuyên gia Trung Quốc Alexander Liao.

Cuộc đua Mỹ–Trung hiện đang ở giai đoạn then chốt, ông nói. Theo ông, Trung Quốc duy trì sự phát triển công nghệ chủ yếu bằng cách tiếp cận công nghệ thông qua ăn cắp và bán phá giá sản phẩm từ công suất dư thừa để tạo nguồn thu, từ đó hỗ trợ chính sách công nghiệp.

Các biện pháp thuế quan áp lên hàng xuất khẩu Trung Quốc đã gây sức ép đáng kể lên nền kinh tế nước này, thu hẹp khả năng tiếp cận thị trường nước ngoài. Cùng với các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, điều đó đã tạo ra thách thức lớn cho lĩnh vực công nghệ của Bắc Kinh.

Các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc nhận thấy rằng cuộc chiến thương mại trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump đã tác động tiêu cực đến đổi mới sáng tạo của các công ty công nghệ Trung Quốc bằng cách gia tăng chi phí hoạt động. Chính quyền hiện tại còn siết chặt hơn nữa các nỗ lực này.

Ông Liao cho biết, nếu ngành công nghệ Trung Quốc có thể duy trì tốc độ phát triển thêm 5 đến 10 năm nữa, thì khu vực tư nhân Mỹ có thể sẽ không còn khả năng cạnh tranh, ngay cả khi được “Chú Sam” hỗ trợ.

Ông Lewis đồng ý rằng Trung Quốc vẫn “phụ thuộc vào việc đánh cắp công nghệ nhiều như trước đây.”

Trung Quốc hiện đã ngang hàng trong nhiều lĩnh vực công nghệ, ông nói, dù còn gặp vấn đề về “những quyết định đầu tư sai lầm” và “khả năng tạo ra không gian chính trị cho đổi mới.”

Ông Lewis cho rằng ông Trump đã xác định đúng các vấn đề bắt nguồn từ Bắc Kinh nhưng không đưa ra được giải pháp đúng đắn.

Ông King cũng cho rằng việc chính phủ nắm cổ phần trong doanh nghiệp tư nhân không phải là giải pháp tối ưu. “Bạn bắt đầu với thế bất lợi ở những công ty không dẫn đầu,” ông nói.

Tuy nhiên, ông King vẫn xem đây là lựa chọn khả dĩ nhất.

“Quan điểm đơn giản của tôi là: khi đối thủ và các quốc gia đối địch đang chơi bẩn, thì bạn phải tận dụng bất kỳ công cụ nào có trong tay để cạnh tranh và giành chiến thắng,” ông nói. “Và đó chính là điều chúng ta đang làm hiện nay.”

Theo The Epoch Times
Thanh Phong biên dịch