Nhật Bản lần đầu kích hoạt cảnh báo động đất tiếp theo sau một trận động đất lớn

Vào đêm 8/12, miền Bắc Nhật Bản hứng chịu một trận động đất mạnh 7,5 độ. Trận động đất xảy ra ngoài khơi tỉnh Aomori không chỉ khiến hàng chục người bị thương và gây hư hại cơ sở hạ tầng, mà quan trọng hơn là khiến Cơ quan Khí tượng Nhật Bản lần đầu tiên ban bố “thông tin cảnh báo khả năng động đất xảy ra tiếp theo tại vùng ngoài khơi Sanriku – Hokkaido”, cảnh báo nguy cơ xảy ra một trận động đất lớn tương đương thảm họa 11/3/2011.

• Động đất 7,6 độ kích hoạt sóng thần tại bờ biển phía Bắc Nhật Bản

Thông tin cơ bản và đặc điểm tâm chấn

Trận động đất xảy ra lúc 23h15 ngày 8/12 (21h15 giờ Việt Nam). Tâm chấn nằm ngoài khơi Thái Bình Dương của tỉnh Aomori, cách bờ khoảng 80 km, độ sâu 50 km. Ban đầu, Cơ quan Khí tượng Nhật đo được độ lớn 7,6 nhưng sau phân tích đã điều chỉnh xuống 7,5. Khu vực này nằm tại giao điểm giữa rãnh Nhật Bản và rãnh Kuril, nơi mảng Thái Bình Dương liên tục hút chìm dưới mảng Bắc Mỹ, tạo nên hoạt động địa chấn rất mạnh.

Một số khu vực ở Aomori ghi nhận rung chấn cấp 6 mạnh theo thang đo của Nhật Bản—mức chỉ thấp hơn cấp 7, đủ gây hư hại nghiêm trọng. Hokkaido và Iwate ghi nhận rung chấn cấp 5 yếu đến 5 mạnh. Vì độ sâu tâm chấn chỉ thuộc loại nông – trung bình (50 km), rung động trên mặt đất rất mạnh, đe dọa trực tiếp an toàn công trình và tính mạng con người.

Thương vong và phân bố thiệt hại

Tính đến trưa 9/12, ghi nhận ít nhất 35 người bị thương, chưa có báo cáo tử vong. Thiệt hại tập trung tại 3 khu vực: Aomori (hơn 22 người bị thương), Hokkaido (khoảng 10 người) và Iwate (3 người). Số thương vong tương đối thấp nhờ hệ thống tiêu chuẩn chống động đất nghiêm ngặt, cảnh báo sớm hiệu quả và ý thức phòng chống thiên tai cao của người dân Nhật Bản.

Phần lớn thương tích xảy ra do người dân bị ngã khi tháo chạy, hoặc bị đồ đạc rơi trúng. Do động đất xảy ra vào đêm khuya, nhiều người bị bất ngờ và trong lúc hoảng loạn đã bị thương. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc cố định đồ nội thất và chuẩn bị vật dụng phòng khi khẩn cấp.

Cảnh báo sóng thần và chiến dịch sơ tán quy mô lớn

Ngay sau động đất, cảnh báo sóng thần được kích hoạt. Dựa trên quy mô 7,5 và vị trí ngoài khơi, Nhật Bản phát cảnh báo tại vùng ven biển Aomori, một phần Hokkaido và Iwate, dự đoán sóng có thể cao tới 3m.

Cảnh báo này khiến Nhật triển khai một trong những chiến dịch sơ tán lớn nhất thời hậu chiến, với hơn 90.000 người được lệnh di dời. Thông báo được phát qua loa phát thanh, cảnh báo điện thoại (J-Alert) và hệ thống vô tuyến phòng chống thiên tai. Người dân trong đêm vội vã mang theo nhu yếu phẩm đến nơi tránh nạn như trường học, trung tâm cộng đồng và các khu vực cao.

Tuy nhiên, sóng thần thực tế chỉ cao khoảng 70 cm—gây ảnh hưởng nhỏ cho các tàu thuyền và cảng biển nhưng không gây thiệt hại lớn. Cảnh báo được gỡ vào sáng hôm sau, và người dân bắt đầu trở về nhà.

Thiệt hại cơ sở hạ tầng và quá trình khắc phục

Khoảng 2.700 hộ dân tại Aomori bị mất điện ngay sau động đất. Công ty Điện lực Tohoku huy động khẩn cấp lực lượng sửa chữa, và phần lớn khu vực đã có điện lại vào sáng hôm sau.

Hệ thống giao thông bị gián đoạn: JR East dừng toàn bộ tàu Shinkansen Tohoku và một số tuyến ven biển để kiểm tra an toàn đường ray, cầu, hầm. Một số tuyến đường bộ bị nứt, sụt lún nhưng các tuyến chính vẫn thông suốt.

Vấn đề an toàn hạt nhân được theo dõi sát sao. Tại cơ sở tái xử lý nhiên liệu hạt nhân Rokkasho, một lượng nhỏ nước trong bể làm mát nhiên liệu đã tràn ra nhưng vẫn nằm trong khu vực kiểm soát, không gây rò rỉ phóng xạ. Các cơ sở khác, gồm cả Nhà máy Fukushima Daiichi, đều được xác nhận hoạt động an toàn.

Lần đầu tiên kích hoạt thông tin cảnh báo động đất tiếp theo sau một trận động đất lớn

Điểm đáng chú ý nhất là lần đầu tiên Nhật Bản kích hoạt “thông tin cảnh báo khả năng xảy ra động đất tiếp theo ngoài khơi Sanriku – Hokkaido”. Đây là cột mốc quan trọng trong hệ thống cảnh báo động đất.

Trưởng bộ phận nghiên cứu núi lửa – động đất của Cơ quan Khí tượng, Harada Satoshi, cho biết tại họp báo: “Trong tình huống xấu nhất, có thể xảy ra trận động đất giống thảm họa ngày 11/3/2011. Chúng tôi không thể loại trừ khả năng này, nên cần chuẩn bị trước”.

Ông nhấn mạnh đây không phải dự báo động đất chắc chắn xảy ra, mà là khuyến cáo dựa trên thống kê: Sau động đất trên 7 độ tại khu vực này, trong vòng một tuần, xác suất xảy ra động đất lớn hơn tăng lên khoảng 1%.

Quan chức Nội các Mori Hisashi lưu ý rằng đây là lần đầu tiên ban bố loại thông tin này, có thể gây nhầm lẫn, nhưng không đồng nghĩa sắp có động đất lớn, mà chỉ cho thấy rủi ro tăng. Khả năng thực tế xảy ra một trận động đất cực lớn vẫn rất thấp (khoảng 1/100 mỗi lần ra thông báo).

Bối cảnh khoa học và đánh giá rủi ro dài hạn

Phạm vi cảnh báo trải dài từ Hokkaido đến Chiba, qua 182 đô thị. Đây là vùng ven Thái Bình Dương phía bắc Đông Nhật Bản—khu vực nối giữa rãnh Nhật Bản và rãnh Kuril, nơi tiềm ẩn động đất quy mô cực lớn.

Nghiên cứu cho thấy khu vực này có khả năng xảy ra động đất cấp 9 tương đương hoặc mạnh hơn vụ ngày 11/3/2011. Các nghiên cứu cổ địa chấn cho thấy cứ 300–400 năm lại xảy ra một trận động đất kèm sóng thần lớn; lần gần nhất là thế kỷ 17, tức đã đến giai đoạn rủi ro cao.

Cơ chế “động đất xảy ra tiếp theo” dựa trên lý thuyết biến đổi ứng suất: Một trận động đất lớn có thể kích hoạt đứt gãy lân cận và gây ra một trận lớn hơn.

Biện pháp ứng phó của chính phủ và khuyến cáo người dân

Ngay sau động đất, Chính phủ Nhật đã mở trung tâm đối phó khẩn cấp dưới quyền Thủ tướng, huy động các bộ ngành đánh giá và xử lý tình hình.

Thủ tướng Sanae Takaichi phát biểu toàn quốc, kêu gọi: “Hãy kiểm tra lại chuẩn bị phòng chống động đất hằng ngày, như cố định đồ đạc và sẵn sàng sơ tán ngay khi cảm thấy rung lắc”.

Người dân được khuyến nghị:
– Kiểm tra, bổ sung túi sơ tán khẩn cấp (nước, đồ ăn, thuốc men, đèn pin…);
– Giữ lối thoát hiểm thông suốt, chuẩn bị đèn pin và giày cạnh giường;
– Theo dõi thông tin từ cơ quan chức năng, tránh tin đồn thất thiệt;
– Người ở vùng ven biển cần rà soát lại tuyến đường tránh sóng thần.

Giá trị khoa học và tiến bộ công nghệ

Trận động đất này cung cấp dữ liệu quan trọng, đặc biệt vì lần đầu kích hoạt hệ thống cảnh báo động đất xảy ra tiếp theo. Hệ thống quan trắc dày đặc của Nhật giúp ghi lại chi tiết hoạt động địa chấn, phục vụ cải thiện mô hình dự báo.

Hệ thống cảnh báo khẩn cấp qua điện thoại (J-Alert) hoạt động hiệu quả, gửi cảnh báo gần như tức thời.

Kết luận

Trận động đất 7,5 độ này không gây thiệt hại lớn về người, nhưng có ý nghĩa vượt xa một thiên tai thông thường: Nó thử thách hệ thống phòng chống thảm họa của Nhật và mở ra giai đoạn mới trong quản lý rủi ro động đất. Trong tuần tới và lâu hơn nữa, miền Bắc Nhật Bản sẽ tiếp tục duy trì cảnh giác cao độ.