Phản ứng của Mỹ và truyền thông châu Âu đối với cuộc duyệt binh ngày 3/9 của ĐCSTQ

Cuộc duyệt binh ngày 3/9 tại Bắc Kinh của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã thu hút sự chú ý toàn cầu, với nhiều cách nhìn nhận khác nhau từ ngạc nhiên, chỉ trích, đến coi thường, cùng với những lời ca ngợi và ngưỡng mộ. Tuy nhiên, tất cả các phản ứng này đều thể hiện một sự quan tâm đặc biệt, phản ánh sự chuyển dịch của cục diện thế giới từ đơn cực sang đa cực. Trong số đó, phản ứng của Mỹ đối với cuộc duyệt binh này đáng được chú ý nhất.

Phản ứng của Chính phủ và Quân đội Mỹ

Vào ngày duyệt binh 3/9, các nhân viên Lầu Năm Góc đã theo dõi sự kiện suốt đêm, và lượng đặt đồ ăn tối tại các nhà hàng gần đó tăng gấp nhiều lần so với bình thường. Ngày hôm sau, 4/9, Bộ trưởng Quốc phòng Hegseth, trong một cuộc phỏng vấn với FOX, cho biết Tổng thống Trump đã chỉ đạo bộ này thúc đẩy công việc “chấn hưng quân đội Mỹ”. Ông nhấn mạnh rằng động thái này không nhằm tìm kiếm xung đột mà để duy trì thế thượng phong và lợi thế quân sự.

Khi nói về cuộc duyệt binh ngày 3/9 tại Trung Quốc, ông Hegseth bày tỏ: “Thật đáng tiếc, sự yếu kém và bất lực của chính quyền tiền nhiệm đã khiến quan hệ giữa Nga và Trung Quốc ngày càng chặt chẽ. Đây là hậu quả tồi tệ từ sự thiếu năng lực lãnh đạo và thiếu hụt thực lực của Mỹ, ảnh hưởng lan rộng trên toàn cầu, và hình ảnh trên truyền hình tối qua chính là minh chứng cụ thể.”

Ngày 5/9, trang web Politico của Mỹ tiết lộ rằng Lầu Năm Góc đang soạn thảo một bản “Chiến lược Quốc phòng” mới, đã được gửi đến bàn làm việc của Bộ trưởng Hegseth vào tuần trước. Theo ba nguồn tin nội bộ, báo cáo này đề xuất rằng Bộ Quốc phòng Mỹ nên ưu tiên bảo vệ an ninh nội địa và Tây bán cầu, thay vì tiếp tục tập trung vào cái gọi là “mối đe dọa từ Trung Quốc”. Báo cáo này đánh dấu sự tương phản rõ rệt với chính sách của nhiều chính quyền Mỹ trước đây, vốn tập trung vào việc kiềm chế Trung Quốc. Chiến lược mới này phần lớn sẽ lật ngược “Chiến lược Quốc phòng Quốc gia” năm 2018 của chính quyền Trump trong nhiệm kỳ đầu, vốn đặt “kiềm chế Trung Quốc” làm trọng tâm công việc của Lầu Năm Góc.

Ngày 4/9, Reuters dẫn lời hai nguồn tin cho biết Mỹ sẽ dần cắt giảm một số viện trợ an ninh cho các quốc gia châu Âu gần biên giới Nga, bao gồm việc ngừng tài trợ cho các chương trình huấn luyện và trang bị quân đội các nước Đông Âu. Thượng nghị sĩ Jeanne Shaheen, lãnh đạo phe Dân chủ tại Ủy ban Quan hệ Đối ngoại Thượng viện, gọi đây là “một quyết định sai lầm”. Trong một tuyên bố, bà nói: “Yêu cầu các đồng minh nâng cao năng lực của họ trong khi lại làm suy yếu khả năng phòng thủ của họ là điều hoàn toàn vô lý. Nếu chúng ta cắt giảm mạnh mẽ việc huấn luyện các binh sĩ đồng minh chiến đấu bên cạnh quân đội Mỹ, điều này sẽ đặt binh sĩ Mỹ vào nguy hiểm.”

Thay đổi trong chiến lược “Kiềm chế Trung Quốc”

Thực tế, quân đội Mỹ và các tổ chức nghiên cứu liên quan không quá bất ngờ trước sức mạnh quân sự mà ĐCSTQ thể hiện trong cuộc duyệt binh ngày 3/9. Các báo cáo hàng năm từ Bộ Quốc phòng và các tổ chức nghiên cứu cho thấy Mỹ có sự hiểu biết sâu sắc về tiến trình phát triển công nghệ quân sự của ĐCSTQ. Một báo cáo do Viện Nghiên cứu Chiến lược công bố vào tháng 7/2025, có tiêu đề “Quan trọng hơn số lượng: So sánh sức mạnh của quân đội Trung Quốc và Hoa Kỳ ở Thái Bình Dương” (More Than a Numbers Game: Comparing US and Chinese Landpower in the Pacific Requires Context), chỉ ra rằng khi Mỹ và Nga bị cuốn vào các xung đột khu vực, cả Mỹ và Trung Quốc đều đang tái triển khai lực lượng trên các lĩnh vực đa chiều như lục quân, hải quân, không quân, không gian, điện, từ và mạng. Hai bên không chỉ cạnh tranh mà còn học hỏi lẫn nhau, đứng chung trên vạch xuất phát trong việc chuẩn bị cho chiến trường tương lai.

Về lĩnh vực hiện đại hóa trang bị, sau khi rút khỏi “Hiệp ước Tên lửa Tầm trung” (INF), Mỹ đã tích cực phát triển các hệ thống tên lửa tầm xa như “Typhon” và “Dark Eagle”. Tuy nhiên, một quan chức cấp cao của Không quân Mỹ công khai chỉ trích rằng việc lục quân phát triển tên lửa chiến thuật là lãng phí nguồn lực. Trong khi đó, phía Mỹ nhận thấy quân đội ĐCSTQ đang nâng cấp năng lực phòng không thông qua việc triển khai các hệ thống tên lửa Hồng Kỳ, hình thành một lá chắn chiến lược dọc theo bờ biển. Những năm gần đây, Mỹ đã gia tăng sức ép thông qua các cuộc tập trận chung ngày càng được nâng cấp, nhưng nội bộ quân đội Mỹ cũng lo ngại rằng các cuộc tập trận này có thể chỉ mang tính hình thức, chưa đủ để đối phó với một cuộc chiến kéo dài hoặc xung đột quy mô lớn. Báo cáo nhấn mạnh rằng các cuộc diễn tập đối kháng của ĐCSTQ có tính độc lập cao, và lữ đoàn “Sói Chu Nhật Hòa” – lực lượng chuyên nghiệp lớn nhất trong lục quân Trung Quốc – đã thu hút sự chú ý của Mỹ. Kết luận tổng thể của báo cáo là “khái niệm tác chiến của Mỹ và ĐCSTQ ngày càng tương đồng, nhưng lực lượng trên bộ có những khác biệt cơ bản”.

Có ý kiến cho rằng “Mỹ và ĐCSTQ không thể xảy ra chiến tranh nóng” đang trở thành một sự đồng thuận của lưỡng đảng Mỹ. Tuy nhiên, ngay cả khi đạt được sự đồng thuận này, nó cũng không mang lại nhiều ý nghĩa. Điều quan trọng hơn là Mỹ và Trung Quốc phải đạt được sự đồng thuận này, nhưng nền tảng của sự đồng thuận này phải dựa trên sự cân bằng về sức mạnh răn đe chiến lược giữa hai bên. Một khi sự cân bằng này bị phá vỡ – chẳng hạn như một bên đạt được lợi thế quân sự thông qua đột phá công nghệ hoặc tái cấu trúc hệ thống đồng minh – sự đồng thuận này có nguy cơ sụp đổ.

Tường thuật ý thức hệ của truyền thông châu Âu

Hệ thống đồng minh của Mỹ có thể được tái cấu trúc hay không? Chỉ cần nhìn vào những gì các nước EU bận rộn làm sau cuộc duyệt binh ngày 3/9 của ĐCSTQ, chúng ta có thể đoán được phần nào. Truyền thông châu Âu tập trung vào các câu chuyện mang tính ý thức hệ.

Ngày 4/9, Đài Tiếng nói Đức (Deutsche Welle) tổng hợp các ý kiến từ truyền thông Đức về cuộc duyệt binh của ĐCSTQ, đăng bài với tiêu đề “Truyền thông Đức: Cuộc duyệt binh lớn tại Bắc Kinh thách thức giá trị phương Tây”. Bài viết dẫn lời rằng trong bài phát biểu tại lễ duyệt binh, ông Tập Cận Bình nói: “Người Trung Quốc kiên định đứng về phía đúng đắn của lịch sử”. Câu nói này được xem là một tín hiệu gửi đến Tổng thống Trump: “Trung Quốc không còn cần phương Tây, nhưng phương Tây lại cần Trung Quốc”.

Tờ Handelsblatt của Đức, trong bài viết có tựa đề “Câu nói nguy hiểm nhất trong lễ duyệt binh Bắc Kinh”, nhận định rằng câu nói của ông Tập là một tuyên ngôn quyền lực rõ ràng, định hình một cương lĩnh chính trị. Nó ngụ ý rằng một quốc gia hoặc liên minh có khả năng định hướng tương lai, tự định nghĩa lịch sử, và tự động xếp những người phản đối hoặc nghi ngờ vào “phía sai của lịch sử”. Bài báo cho rằng câu nói này mang sức mạnh to lớn của một quan điểm lịch sử ý thức hệ, mang dấu ấn sâu đậm của Mao Trạch Đông. Theo quan điểm này, tương lai đã được định sẵn, và Trung Quốc đang tiến tới tương lai đó; bất kỳ ai không đi theo con đường này đều bị coi là đi ngược lại tiến trình lịch sử. Bài báo viết: “Câu nói này không giống một chính sách ngoại giao thực dụng, cũng không giống đường lối của Đặng Tiểu Bình. Nó giống như một dạng chủ nghĩa đạo đức tuyệt đối , hay thậm chí là độc tài đạo đức, ẩn chứa mối đe dọa: khi một người tự coi mình là người thực thi sứ mệnh lịch sử, đối thoại và thỏa hiệp trở nên không còn quan trọng.” Bối cảnh của cuộc duyệt binh càng củng cố ấn tượng này, khi Bắc Kinh sử dụng dòng chảy thép, khúc quân hành và đồng phục để củng cố quyền giải thích tiến trình lịch sử, lấy câu nói đó làm nền tảng ý thức hệ.

Tờ Süddeutsche Zeitung xuất bản tại Munich, trong bài viết có tiêu đề “Cuộc duyệt binh đầy rẫy chủ nghĩa quân phiệt, kèm theo nụ cười lạnh lùng của các nhà độc tài”, chỉ ra rằng các nhà lãnh đạo Bắc Kinh muốn khiến đối thủ sợ hãi bằng cách phô diễn vũ khí tiên tiến, nhưng điều này có thể chỉ là một hình thức phô trương nhằm che đậy sự yếu kém về ý thức hệ.

Các bài viết từ Pháp cũng tương tự, chủ yếu tập trung vào cách nhìn nhận ý thức hệ. Ví dụ, một bài báo có tiêu đề “Tập Cận Bình tập hợp ‘trục hỗn loạn’ tham dự lễ duyệt binh lịch sử” cho biết: Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tổ chức một lễ duyệt binh hoành tráng tại Quảng trường Thiên An Môn, mời hơn 20 nguyên thủ quốc gia và lãnh đạo chính phủ, bao gồm ông Putin, ông Kim Jong-un, Tổng thống Iran và lãnh đạo chính quyền quân sự Myanmar, để phô diễn sức mạnh quân sự của Trung Quốc (ĐCSTQ), nhấn mạnh sự đoàn kết của “liên minh chống phương Tây”. Điều này cho thấy Trung Quốc không chỉ là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới mà còn là một lực lượng quân sự hàng đầu quyết tâm đối đầu với Mỹ.

Tất nhiên, các tờ báo lớn cánh tả của Mỹ như New York Times cũng tập trung vào cách nhìn nhận ý thức hệ. Tuy nhiên, các phương tiện truyền thông cánh tả không thể ảnh hưởng đến các quyết định của Nhà Trắng.

Từ các phản ứng khác nhau, có thể thấy cuộc duyệt binh ngày 3/9 của ĐCSTQ đã tạo ra tác động tâm lý to lớn đối với các quốc gia láng giềng của Trung Quốc, các đối thủ cạnh tranh, và đặc biệt là các quốc gia có lợi ích liên quan. Mỹ không đề cập đến mâu thuẫn về giá trị, nhưng nhận thức rõ cần phải duy trì lợi thế chiến lược, vì điều này là khả thi.

Các quốc gia như Đức và Pháp chỉ có thể tập trung vào các bài viết về giá trị, vì họ chỉ còn lại “tấm khiên ý thức hệ” đã sờn cũ.

Đài Loan rất quan tâm đến các động thái chính sách của Nhà Trắng đối với Trung Quốc, nhưng đối mặt với một Tổng thống Mỹ như ông Trump – người được Bộ trưởng Tài chính Bessent đánh giá là có “lợi thế lớn nhất là sự không chắc chắn chiến lược” – Đài Loan chỉ có thể theo dõi sát sao và hành động trong khả năng của mình.

Hà Thanh Liên