Tại sao Syria đóng vai trò then chốt trong kế hoạch hòa bình Trung Đông của Tổng thống Trump

Vào đầu tuần này, Tổng thống Donald Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp bãi bỏ phần lớn các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đối với Syria. Một động thái mà các chuyên gia nhận định phản ánh sự công nhận ngày càng rõ rệt trong nội bộ chính quyền Trump rằng Syria, vốn từng là chiến trường chịu ảnh hưởng của Iran và khủng bố Hồi giáo cực đoan, nay có thể mang lại cơ hội hiếm có để Hoa Kỳ tái lập ảnh hưởng trong khu vực, đối phó với kẻ thù và hậu thuẫn các đồng minh như Israel và Jordan.

Trong một buổi họp báo tại Tòa Bạch Ốc vào thứ Hai (1/7), nữ phát ngôn viên Karoline Leavitt tuyên bố trước báo giới: “Đây là một lời hứa khác đã [đưa ra trong các chiến dịch tranh cử] và đã được tổng thống [Trump] thực hiện. Ông ấy [Trump] cam kết hậu thuẫn một Syria ổn định, thống nhất, và sống trong hòa bình [trong nội bộ đất nước] mình cũng như với các quốc gia láng giềng”.

“Các lệnh trừng phạt đã phát huy tác dụng. Chúng đã gây tê liệt gần như toàn diện. Nền kinh tế [Syria] hầu như không còn chút sức sống nào. Tuy nhiên, Tổng thống Trump đang trao cho Syria một cơ hội để hồi sinh”, ông David Schenker, cựu Trợ lý Ngoại trưởng đặc trách khu vực Cận Đông, nay là học giả cao cấp tại Viện Washington, phát biểu với Fox News. 

Ông Javed Ali, cựu viên chức cao cấp của Hội đồng An ninh Quốc gia và cũng giữ chức giáo sư tại Đại học Michigan, nhận định: “Đây là một toan tính chiến lược. Một Syria không còn là nơi trú ẩn của các tổ chức uỷ nhiệm thân Iran, hợp tác về chống khủng bố và hội nhập với các quốc gia láng giềng Ả Rập lân cận sẽ phục vụ cho lợi ích của Hoa Kỳ trên mọi phương diện”. 

Theo ông Schenker, Syria đã thực hiện những bước đi mà Hoa Kỳ từ lâu vẫn yêu cầu: chấp thuận cho Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và Tổ chức Cấm Vũ khí Hóa học (OPCW) thanh tra, chia sẻ tin tức tình báo về tổ chức ISIS, và hợp tác với các sĩ quan liên lạc Hoa Kỳ trong lĩnh vực chống khủng bố. “Chính các nhóm này đã tuyên bố ông al-Sharaa là kẻ phản đạo. Hiện giờ, chính bản thân họ lại bị ISIS tấn công”, ông Schenker nói thêm.

Đối với Hoa Kỳ, tầm quan trọng của sự kiện này vượt xa vấn đề dỡ bỏ chế tài trừng phạt. Theo ông Schenker, một Syria ổn định, chú trọng đến giáo dục và phúc lợi xã hội thay vì tăng cường vũ trang quân sự, sẽ ít có khả năng trở thành mảnh đất màu mỡ cho ISIS trỗi dậy hay sự can thiệp của Iran. Ông Ali cho rằng thời điểm hiện tại là một phần trong chiến lược rộng lớn hơn của Tổng thống Trump. Ông nói: “Giờ đây khi ông Assad đã ra đi, đây là một đòn giáng nữa vào nước Cộng hòa Hồi giáo Iran. Điều này tạo ra một cơ hội để hợp nhất các quốc gia Ả Rập theo hệ phái Sunni hoặc xung quanh Thỏa ước Abraham, hoặc hình thành một liên minh chống Iran đang lớn mạnh”. 

Hiện tại, quân đội Hoa Kỳ vẫn duy trì một lực lượng nhỏ nhưng quan trọng tại Syria – khoảng 1.000 binh sĩ đồn trú tại ba đến bốn căn cứ ở khu vực đông bắc – nhằm cung cấp tin tức tình báo quan trọng và khả năng phản công nhanh chóng. “Đây là một trong những tiền đồn chống khủng bố quan trọng nhất của chúng ta. Chỉ riêng trong năm nay, chúng ta đã tiến hành nhiều chiến dịch tấn công [chính xác]”, ông Ali nhận định. 

Tuy nhiên, ông Ali cũng cảnh báo rằng sự hợp tác sâu rộng hơn giữa Syria và Hoa Kỳ có thể mang đến những phức tạp mới.

“Luôn có nguy cơ khi mối quan hệ ngày càng khăng khít hơn, hoặc Hoa Kỳ sẽ phải giảm bớt sự hiện diện – hoặc chính ông al-Sharaa có thể yêu cầu chúng tôi thu hẹp quy mô. Điều đó có thể ảnh hưởng đến khả năng giám sát hoạt động thánh chiến hoặc quản lý hàng chục ngàn tù nhân ISIS đang được các lực lượng SDF giam giữ trong các trại giam”, ông Ali cho hay.

Trong khi đó, những hệ quả ngoại giao từ động thái của Tổng thống Trump đang thu hút sự chú ý của toàn cầu. Chính quyền mới của Syria đã công khai tách biệt mình khỏi Iran, được cho là đã ngăn chặn các chuyến hàng vận chuyển vũ khí của Hezbollah, và tháo dỡ nhiều cơ sở quân sự của Iran trên khắp lãnh thổ Syria.

“Tổng thống [Trump] thực sự chú trọng đến việc mở rộng Thỏa ước Abraham. Ông [Trump] xem Syria như một ứng viên tiềm năng tiếp theo”, ông Schenker nói.

Người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia, ông Taylor Rogers, cho biết với Fox News: “Tổng thống Trump đang nỗ lực xây dựng nền hòa bình bền vững tại Trung Đông, trong đó bao gồm việc hậu thuẫn một Syria ổn định, thống nhất, và sống trong hòa bình [trong nội bộ đất nước] mình cũng như các nước láng giềng. Tổng thống đang trao quyền cho Syria bằng cách bãi bỏ chế tài trừng phạt đối với các biện pháp xuất khẩu, trong khi vẫn duy trì các biện pháp chế tài đối với những phần tử khủng bố và mọi mối đe dọa khác đến an ninh quốc gia Hoa Kỳ. Tổng thống đã hứa sẽ cho Syria một cơ hội để phục hồi và phát triển bằng cách dỡ bỏ lệnh trừng phạt, và vị Tổng thống này đã giữ lời hứa”. 

Tuy nhiên, tiến trình bình thường hóa quan hệ giữa Syria với Israel vẫn là một vấn đề chính trị nhạy cảm. Syria hiện vẫn trong tình trạng chiến tranh chính thức với quốc gia Israel, và mặc dù ông Sharaa đã ám chỉ về khả năng chấp thuận đường giới tuyến ngừng bắn trước năm 1974, nhưng các phe phái thánh chiến và Hồi giáo cực đoan trong nước vẫn kiên quyết phản đối. “Đã có những tin tức về các âm mưu ám sát ông Sharaa. Tình hình sẽ trở nên khó khăn hơn nếu ông chuyển từ trạng thái tham chiến sang bình thường hóa hoàn toàn với Israel”, ông Schenker cho biết. 

Ông Charles Lister, Giám đốc chương trình Syria tại Viện Trung Đông, phát biểu với Fox News: “Từ lâu, Syria vẫn là một vết thương hở ở trung tâm khu vực – một cội nguồn bất ổn… Nhưng nếu [quốc gia này] ổn định ngay bây giờ, điều đó sẽ mở ra con đường hội nhập khu vực sâu rộng hơn. Điều này kết nối Israel và Jordan vào một vành đai an ninh vững chắc hơn và giảm bớt nhu cầu can thiệp quân sự mạnh mẽ của Hoa Kỳ”. 

Bất chấp những dấu hiệu đáng khích lệ trên con đường ngoại giao– chẳng hạn như các cuộc đàm phán hậu trường và việc giảm bớt lời lẽ đối đầu – các đợt không kích của Israel vào lãnh thổ Syria vẫn tiếp diễn, với hàng trăm vụ đã được tiến hành chỉ trong năm nay. Chính quyền mới của Syria không đáp trả bằng biện pháp quân sự, nhưng căng thẳng vẫn ở mức cao.

“Những thực tế trên chiến trường hiện chưa phản ánh đúng tiến trình đang diễn ra sau [cánh gà]. Chúng ta chỉ có thể hy vọng rằng hai chiều hướng này sẽ gặp nhau ở điểm giữa, và tình hình trên thực địa sẽ dịu xuống”, ông Lister nói.