Thủ lĩnh Hamas Haniyeh mới bị ám sát tại Iran là người thế nào?

Thủ lĩnh Ismail Haniyeh của tổ chức Hồi giáo cực đoan Hamas tại Palestine, mới bị ám sát thiệt mạng ở Iran, được biết đến với lập trường cứng rắn trong các tình huống ngoại giao, nhưng nhiều nhà ngoại giao quốc tế vẫn coi ông là người ôn hòa so với các thành viên Hamas có đường lối cứng rắn khác ở Dải Gaza.

Qua đời ở Iran

Reuters đưa tin, tổ chức Hồi giáo cực đoan Hamas của Palestine ngày 31/7 tuyên bố thủ lĩnh Ismail Haniyeh của tổ chức này đã bị ám sát ở Iran vào rạng sáng hôm đó, làm dấy lên lo ngại quốc tế về Chiến tranh Gaza và xung đột ngày càng tồi tệ giữa Israel và Hezbollah ở Lebanon, khiến leo thang căng thẳng hơn nữa ở Trung Đông.

• Iran cáo buộc Hoa Kỳ đồng lõa trong vụ ám sát thủ lĩnh Hamas Haniyeh

Vài giờ sau khi ông Haniyeh tham dự lễ tuyên thệ nhậm chức của tân tổng thống Iran, Vệ binh Cách mạng Iran (Revolutionary Guards) xác nhận cái chết của ông và cho biết một cuộc điều tra đang được tiến hành.

Không có bình luận ngay lập tức từ Israel. Quân đội Israel cho biết họ đang đánh giá tình hình, họ chưa ban hành bất kỳ hướng dẫn an ninh mới nào cho dân thường Israel.

• Lãnh tụ tối cao Iran Khamenei thề sẽ ‘trả thù’ vụ thủ lĩnh Hamas Haniyeh bị ám sát

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Austin cho biết Washington sẽ nỗ lực giảm bớt căng thẳng ở Trung Đông, nếu Israel bị tấn công thì Mỹ sẽ giúp bảo vệ an ninh quốc gia của Israel.

Tin tức này xuất hiện chưa đầy 24h sau khi Israel tuyên bố đã giết chết một chỉ huy Hezbollah mà họ cho là đứng sau vụ tấn công chí mạng vào Cao nguyên Golan do Israel chiếm đóng, dường như làm suy yếu khả năng thỏa thuận ngừng bắn được cho là sắp đạt được ở Gaza.

Sami Abu Zuhri, một quan chức cấp cao của Hamas kiểm soát Dải Gaza, nói với Reuters rằng Hamas sẽ tiếp tục đi theo con đường mà họ khẳng định: “Vụ ám sát anh em nhà Haniyeh nhằm phá hủy ý chí của Hamas là một bước leo thang nghiêm trọng. Chúng tôi tự tin vào chiến thắng”.

Trong cuộc phỏng vấn với giới truyền thông, một nguồn tin am hiểu tình hình nội bộ cho biết, cơ quan an ninh hàng đầu của Iran dự kiến ​​sẽ tổ chức một cuộc họp để đưa ra quyết định chiến lược về phản ứng của Iran trước cái chết của Haniyeh, một đồng minh thân cận của Tehran.

Tổng thống Chính quyền Palestine Mahmoud Abbas đã lên án vụ ám sát ông Haniyeh, ông kêu gọi các cuộc tổng đình công và biểu tình rầm rộ của các phe phái Palestine ở Bờ Tây do Israel chiếm đóng.

Vụ ám sát Haniyeh xảy ra khi hoạt động quân sự của Israel ở Dải Gaza sắp bước sang tháng thứ 10. Cuộc chiến đã làm rung chuyển Trung Đông và có nguy cơ biến thành một cuộc xung đột rộng lớn hơn ở Trung Đông. Cuộc chiến ở Gaza hiện nay vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc.

Ông Haniyeh được coi là người ôn hòa của Hamas

Là đại diện ngoại giao quốc tế của tổ chức Hồi giáo cực đoan Hamas tại Palestine, ông Haniyeh, người thường sống ở Qatar, được bổ nhiệm làm lãnh đạo tối cao của Hamas (Chủ tịch Bộ Chính trị) vào năm 2017. Haniyeh thường xuyên đi lại giữa Thổ Nhĩ Kỳ và thủ đô Doha của Qatar, được miễn hạn chế đi lại ở Dải Gaza bị phong tỏa để có thể đóng vai trò là nhà đàm phán về một thỏa thuận ngừng bắn, hoặc đàm phán cùng đồng minh Iran của Hamas.

Khi còn trẻ, ông tham gia phong trào sinh viên tại Đại học Hồi giáo ở thành phố Gaza. Trong phong trào Intifada đầu tiên (First Palestinian intifada) của người Palestine năm 1987, Hamas được thành lập và ông Haniyeh gia nhập Hamas, trở thành đệ tử của người sáng lập Hamas là ông Sheikh Ahmed Yassin – thuộc một gia đình tị nạn từ làng Al Jura gần Ashkelon. Đến năm 2003, ông Haniyeh là trợ lý thân tín của ông Yassin. Năm 2004, ông Yassin bị Israel ám sát.

Haniyeh là người sớm ủng hộ việc Hamas tham gia chính trường Palestine. Năm 1994, ông nói rằng việc thành lập một đảng chính trị “sẽ giúp Hamas có thể ứng phó với những diễn biến mới nổi”. Ban đầu đề nghị này bị lãnh đạo Hamas bác bỏ, sau đó được chấp thuận sau khi Hamas giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc hội Palestine năm 2006, và ông Haniyeh trở thành Thủ tướng Palestine. Năm 2007, Hamas nắm quyền kiểm soát Dải Gaza.

Ngay sau khi Hamas phát động cuộc tấn công quy mô lớn vào Israel ngày 7/10/2023, ông Haniyeh tuyên bố trên đài truyền hình Al Jazeera của Qatar: “Tất cả các thỏa thuận bình thường hóa mà các bạn (các nước Ả Rập) ký kết (với Israel) sẽ không chấm dứt được cuộc xung đột này”.

Trong cuộc chiến tranh Gaza, ông Haniyeh và cựu lãnh đạo Bộ chính trị Hamas là Khaled Meshaal đã đi khắp Trung Đông, đàm phán về một lệnh ngừng bắn với Israel do Qatar làm trung gian, bao gồm việc trao đổi tù nhân Palestine lấy con tin Israel.

Chính phủ Israel coi toàn bộ ban lãnh đạo Hamas là những kẻ khủng bố và cáo buộc ông Haniyeh cùng phe cánh “tiếp tục thao túng tổ chức khủng bố Hamas”.

Không rõ ông Haniyeh đã biết trước được bao nhiêu về kế hoạch tấn công Israel vào ngày 7/10/2023. Kế hoạch do một cánh quân sự của Hamas ở Dải Gaza phát triển, được bảo mật chặt chẽ đến mức một số quan chức Hamas dường như bị sốc trước thời gian và quy mô của cuộc tấn công vào Israel.

Tuy nhiên, ông Haniyeh với tư cách là Chủ tịch Bộ Chính trị đã đóng một vai trò quan trọng trong việc tăng cường khả năng chiến đấu của Hamas, một phần bằng cách tăng cường hợp tác với Iran có bộ máy cầm quyền ủng hộ mạnh mẽ đối với Hamas.

Trong 10 năm ông Haniyeh làm lãnh đạo cao nhất của Hamas, Israel đã cáo buộc đội ngũ lãnh đạo của ông đã giúp chuyển hướng viện trợ nhân đạo quốc tế sang cánh quân sự của Hamas. Nhưng Hamas phủ nhận cáo buộc này.

Ba người con trai của ông Haniyeh thiệt mạng trong các cuộc không kích của Israel. Hamas cho hay ngày 10/4 năm nay, chiếc ô tô do 3 con trai của ông Haniyeh là Hazim, Amir và Mohammed điều khiển đã bị trúng một cuộc không kích của Israel và tất cả đều thiệt mạng. Ông Haniyeh còn mất đi 3 cháu gái và 1 cháu trai trong cuộc không kích này của Israel.

Ông Haniyeh phủ nhận tuyên bố của Israel rằng con trai ông là chiến binh Hamas. Khi được hỏi liệu nó có ảnh hưởng đến các cuộc đàm phán ngừng bắn ở Dải Gaza hay không, ông Haniyeh nói: “Lợi ích của người dân Palestine là trên hết… Tất cả người dân của chúng tôi và tất cả các gia đình ở Gaza đã phải trả giá đắt bằng máu của con cái họ…, tôi là một trong số họ”. Gia đình và người thân ông Haniyeh có ít nhất 60 người chết trong cuộc chiến tranh này.

Tuy nhiên, bất chấp lập trường cứng rắn của Haniyeh trong ngoại giao quốc tế, nhiều nhà ngoại giao quốc tế vẫn cho rằng ông là nhân vật ôn hòa trong Hamas và tương đối thực dụng so với tiếng nói của các thành viên có đường lối cứng rắn ở Dải Gaza. Chuyên gia Adeeb Ziadeh về các vấn đề Palestine tại Đại học Qatar, cho biết: “Ông Haniya đang lãnh đạo cuộc đấu tranh chính trị giữa Hamas và các chính phủ Ả Rập. Ông ấy là bình phong chính trị và ngoại giao của Hamas, có mối quan hệ chặt chẽ với những nhân vật cứng rắn trong bộ phận quân sự của Hamas”.

Văn phòng Công tố của Tòa án Hình sự Quốc tế đã yêu cầu ban hành lệnh bắt giữ 3 thủ lĩnh Hamas, trong đó có ông Haniya, vì nghi ngờ phạm tội ác chiến tranh. Đồng thời cơ quan này cũng đưa ra yêu cầu tương tự đối với Thủ tướng Benjamin Netanyahu của Israel. Lãnh đạo của cả Israel và Hamas cùng phủ nhận cáo buộc đó.

Theo cơ quan y tế của Dải Gaza, các hoạt động quân sự của Israel ở Dải Gaza cho đến nay đã giết chết hơn 39.000 người Palestine, và làm phần lớn vùng đất của người Palestine ở đó đã biến thành đống đổ nát.