TQ ra mắt thị thực K để cạnh tranh nhân tài với Mỹ – Nhưng liệu có hiệu quả?

Vào ngày 1/10, Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) chính thức ra mắt loại thị thực K mới nhằm thu hút nhân tài khoa học và công nghệ từ nước ngoài. Động thái này được đánh giá là một phần trong nỗ lực cạnh tranh toàn cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong lĩnh vực STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học), khi Hoa Kỳ vừa tăng chi phí thị thực H-1B lên đến 100.000 USD, khiến nhiều lao động nước ngoài lo lắng.

Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định rằng thị thực K khó có thể thay thế sức hút lâu dài của Hoa Kỳ, do hàng loạt rào cản từ chính sách, xã hội cho đến môi trường nghiên cứu và làm việc tại Trung Quốc.

Thị thực K: Mở cửa hay chiến lược tự cứu của Trung Quốc?

Theo phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Khôn, thị thực K hướng đến mục tiêu “thúc đẩy giao lưu và hợp tác giữa các tài năng khoa học trẻ trong và ngoài nước”. Đối tượng được nhắm đến là những chuyên gia trong lĩnh vực STEM đến từ các trường đại học và viện nghiên cứu danh tiếng toàn cầu.

Thị thực K sẽ cung cấp:

• Thời gian nhập cảnh dài hơn

• Hiệu lực thị thực và thời gian cư trú lâu hơn

• Điều kiện lưu trú thuận lợi cho người nước ngoài

Tuy nhiên, chi tiết về tiêu chí xét duyệt và quy trình đăng ký vẫn chưa được công bố rõ ràng, làm dấy lên hoài nghi rằng đây có thể chỉ là chiến lược mang tính biểu tượng nhằm đối phó với tình trạng “chảy máu chất xám” nghiêm trọng, hơn là một chính sách cởi mở thực sự.

Hạn chế trong việc cạnh tranh với thị thực H-1B của Hoa Kỳ

Trong khi Trung Quốc triển khai thị thực K, thì chính quyền Trump lại nâng mức phí xử lý thị thực H-1B lên tới 100.000 USD, một rào cản đáng kể cho nhiều lao động nước ngoài mới. Động thái này diễn ra trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị Mỹ – Trung đang leo thang, khiến thị trường nhân tài công nghệ trở thành chiến trường quan trọng.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Trung Quốc Vương Hạc, thị thực K không thể thay thế vị trí của Hoa Kỳ trong mắt giới tinh hoa công nghệ toàn cầu. Ông cho rằng: “Điều quan trọng nhất đối với những người làm công nghệ cao là triển vọng nghề nghiệp. Hoa Kỳ vẫn là điểm đến hàng đầu về cơ hội việc làm, học thuật và quyền công dân. Làm việc tại Trung Quốc không chỉ khiến họ bị hạn chế cơ hội quay lại Mỹ, mà còn bị đặt trong diện nghi vấn an ninh quốc gia.”

Ngoài ra, nhiều nhà nghiên cứu quốc tế vẫn e ngại việc hợp tác với ĐCSTQ do các vấn đề chính trị nhạy cảm và kiểm soát gắt gao, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ siết chặt an ninh công nghệ.

Văn hóa bài ngoại, luật chống gián điệp và bất ổn trong môi trường làm việc

Một trở ngại khác đối với thị thực K là bầu không khí chính trị và văn hóa trong nước Trung Quốc. Sau khi truyền thông nhà nước đăng tin về thị thực K, nhiều cư dân mạng Trung Quốc để lại bình luận bài ngoại, đặc biệt là với người Ấn Độ – nhóm được kỳ vọng sẽ là nguồn cung nhân tài lớn. Điều này phản ánh tâm lý dân tộc chủ nghĩa ngày càng mạnh trong xã hội Trung Quốc, gây cản trở cho việc quốc tế hóa lực lượng lao động.

Bên cạnh đó, ĐCSTQ vừa ban hành “Luật Chống Gián điệp”, khiến nhiều nhà khoa học và kỹ sư nước ngoài lo ngại về rủi ro pháp lý. Những người từng quay về Trung Quốc theo các chương trình tuyển dụng tài năng đã nhanh chóng quay trở lại phương Tây vì thiếu tự do học thuật, phân biệt đối xử trong hệ sinh thái nghiên cứu, và thiếu bảo vệ quyền cá nhân.

Ông Vương Hạc nhấn mạnh: “Trung Quốc có thể đưa ra những lời mời hấp dẫn, nhưng môi trường làm việc thiếu minh bạch và không đảm bảo tự do là rào cản lớn nhất. Những người đã quen với nền khoa học dân chủ, minh bạch và tự do sẽ rất khó chấp nhận hệ thống tại Trung Quốc.”

Số liệu nhập cư cho thấy Trung Quốc tụt hậu xa so với Mỹ

Theo dữ liệu của Reuters:

• Hoa Kỳ có hơn 51 triệu người nhập cư, chiếm 15% dân số.

• Trong khi đó, Trung Quốc chỉ có khoảng 1 triệu người nước ngoài, chưa đến 1% dân số.

Những con số này cho thấy Trung Quốc không phải điểm đến hấp dẫn về lâu dài cho người lao động và nhà khoa học quốc tế, bất chấp những thay đổi chính sách tạm thời.

Một sinh viên ngành STEM người Trung Quốc cho biết, anh đã từ chối làm việc tại Trung Quốc để nhận lời mời từ một công ty ở Thung lũng Silicon, vì thấy rằng các chính quyền châu Á nói chung – trong đó có Trung Quốc – không thực sự mở cửa với người nước ngoài.

Mỹ vẫn là lựa chọn số một – vì cơ hội, lối sống và con đường định cư

Theo các nhà phân tích, một trong những yếu tố cốt lõi giúp Mỹ duy trì sức hút là:

• Cơ hội việc làm công nghệ cao dồi dào

• Hệ sinh thái nghiên cứu và đổi mới hàng đầu

• Khả năng định cư hợp pháp và trở thành công dân

Trong khi đó, rất ít người nước ngoài muốn có quốc tịch Trung Quốc hoặc thẻ xanh Trung Quốc, do bị giới hạn quyền lợi và bị giám sát chặt chẽ.

Ông Vương Hạc kết luận rằng: “Thị thực K chỉ có thể thu hút những người có kiến thức hoặc kỹ năng đặc biệt vượt trội mà Trung Quốc cần gấp. Ngoài ra, khả năng giữ chân họ rất thấp.”

Kết luận

Mặc dù Trung Quốc đang cố gắng bắt kịp Mỹ trong cuộc đua giành nhân tài công nghệ bằng việc ra mắt thị thực K, sức hút toàn diện của Hoa Kỳ vẫn là lựa chọn vượt trội cho giới tinh hoa toàn cầu. Văn hóa chính trị, môi trường học thuật tự do, và con đường trở thành công dân tại Mỹ là những yếu tố khó có thể thay thế bằng bất kỳ chương trình thị thực nào.

Thị thực K, vì vậy, được xem là biểu hiện của chiến lược tự cứu hơn là một cuộc mở cửa thực sự – một nỗ lực nhằm giữ lại hoặc thu hút tài năng, trong bối cảnh ngày càng nhiều nhân lực chất lượng cao rời khỏi Trung Quốc để tìm kiếm cơ hội tại những nơi tự do hơn, an toàn hơn và công bằng hơn.