Trump sẽ ảnh hưởng thế nào đến quan hệ Mỹ-Trung nếu ông nhậm chức trở lại?

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2024 ngày càng có nhiều khả năng là cuộc tái đấu giữa cựu Tổng thống Donald Trump và Tổng thống đương nhiệm Joe Biden. Các nhà phân tích đã bắt đầu thảo luận về tác động tiềm tàng của việc ông Trump trở lại nắm quyền đối với quan hệ Mỹ – Trung. 

Một số người tin rằng ông Trump sẽ áp dụng lập trường diều hâu và hung hăng hơn đối với Trung Quốc, từ đó làm trầm trọng thêm căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc; nhưng những người khác lại lo ngại rằng ông sẽ làm suy yếu mối quan hệ giữa Mỹ và các đồng minh ở châu Âu và khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, thêm vào đó, chính sách đối ngoại của ông mang tính thỏa thuận và thiếu chiến lược vĩ mô, đây thực sự có thể là “tin tốt” cho Bắc Kinh.

Đam mê thuế quan

Ông Trump, người khởi xướng cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung vào năm 2018, đã tuyên bố rằng nếu tái đắc cử, ông sẽ áp đặt mức thuế thống nhất từ ​​60% trở lên đối với tất cả hàng hóa Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ. Phân tích của Bloomberg Economics cho thấy nếu biện pháp thuế quan này được thực thi, nó gần như sẽ chặn kênh thương mại Mỹ – Trung trị giá tổng cộng 575 tỷ USD và đây sẽ không phải là biện pháp duy nhất mà ông Trump đang xem xét. Ông nói rằng ông sẽ thực hiện lệnh cấm đầu tư hai chiều mới giữa Mỹ và Trung Quốc.

• Washington Post: Nếu tái đắc cử, ông Trump có thể áp thuế 60% lên hàng Trung Quốc

Ông Matthew Pottinger, người từng là phó cố vấn an ninh quốc gia trong chính quyền Trump, gần đây đã có cuộc phỏng vấn với Jordan Schneider, người dẫn chương trình podcast “China Talk” và là nhà phân tích các vấn đề Trung Quốc tại Rhodium Group Shi. Ông Matthew Pottinger nói rằng nếu ông Trump một lần nữa nhậm chức tổng thống, ông ấy sẽ tập trung trọng điểm chính sách vào các vấn đề thương mại. Ông nói: “Nếu cựu Tổng thống Trump tái đắc cử, nếu ông ấy tiếp tục cuộc điều tra do Đại diện Thương mại Mỹ của Tổng thống Biden, Katherine Tai, khởi xướng nhưng chưa bao giờ hoàn thành, tức là các khoản trợ cấp bất hợp pháp hoặc không công bằng của Trung Quốc và tác động của những khoản trợ cấp này đối với nền kinh tế Mỹ. Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu cuộc điều tra theo Mục 301 được tiến hành.”

Chính quyền Biden nhìn chung vẫn duy trì các mức thuế mà Mỹ áp đặt dưới thời chính quyền Trump đối với hàng xuất khẩu trị giá hơn 300 tỷ USD của Trung Quốc sang Mỹ. Vào tháng 5/2022, chính quyền Biden đã phát động “Cuộc điều tra 301” chống lại Trung Quốc, nhưng cuộc điều tra vẫn chưa hoàn tất. Trang web tin tức chính trị Mỹ Axios đưa tin vào đầu năm nay rằng, sau khi cuộc điều tra hoàn tất, chính quyền Biden dự định giữ lại hầu hết các mức thuế và thậm chí tăng thuế đối với một số hàng hóa của Trung Quốc, như xe điện và một số khoáng sản quan trọng. Các báo cáo cho rằng việc tăng thuế đối với hàng hóa Trung Quốc là một phần trong kế hoạch tái tranh cử của Tổng thống Biden, ông hy vọng sẽ để lại dấu ấn trong vấn đề thuế quan và cho thấy chính sách thương mại của ông đối với Trung Quốc khôn ngoan và hiệu quả hơn chính sách mang tính chiến lược hơn của ông Trump.

Ông Pottinger, hiện là chủ tịch Dự án Trung Quốc tại Quỹ Quốc phòng Dân chủ, một tổ chức tư vấn ở Washington, nói rằng việc cứng rắn với Trung Quốc đã trở thành sự đồng thuận của lưỡng đảng ở Mỹ, điều này được phản ánh qua thực tế là chính quyền Biden đã tiếp tục nhiều chính sách đối với Trung Quốc từ thời chính quyền Trump. Ông nói: “Tôi nghĩ các chính sách của Tổng thống Biden gần với chính sách Trung Quốc của Tổng thống Trump hơn là các chính sách của Tổng thống Obama khi ông ấy (Biden) còn là phó tổng thống. Điều đó thật thú vị và nó cho tôi biết rằng chúng tôi chắc chắn đang làm điều gì đó đúng đắn. Và có những điều hiện được coi là sự đồng thuận – chúng tôi có được lợi ích từ sự đồng thuận của lưỡng đảng.”

Ông Michael Beckley, phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Tufts, nói với Đài tiếng nói Hoa Kỳ (VOA) rằng vì hai đảng có mức độ đồng thuận cao về chính sách đối với Trung Quốc, nên nếu ông Trump đắc cử, ông cũng sẽ tiếp tục nhiều chính sách hiện tại của ông Biden. Thuế quan chắc chắn sẽ trở thành chủ trương chính sách đặc trưng của ông ấy.

“Tôi đoán là xu hướng hạn chế kinh tế, thuế quan và hạn chế đầu tư của Mỹ (đối với Trung Quốc) sẽ tiếp tục vì có rất nhiều sự ủng hộ trong nước. Có rất nhiều tâm lý chống Trung Quốc ở cả hai đảng, bất kể ai là tổng thống, tôi nghĩ xu hướng này sẽ tiếp tục. Nhưng ông Trump có vẻ đặc biệt thích thuế quan.”

Tuy nhiên, ông tin rằng vẫn chưa biết liệu mức thuế có đạt đến mức 60% hay không, bởi vì “có vẻ như nó quá cao”.

Ông Trump đắc cử là tin xấu đối với Bắc Kinh

Cho đến nay, Bắc Kinh vẫn chưa thể hiện khuynh hướng ưu tiên rõ ràng về việc ai sẽ là tổng thống Mỹ tiếp theo giữa ông Biden và ông Trump. Vào cuối tháng 1, khi được hỏi liệu Trung Quốc có lo lắng rằng Mỹ sẽ thay đổi chính sách đối với Trung Quốc nếu ông Trump tái đắc cử hay không, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân nói: “Bất kể ai được bầu làm tổng thống Mỹ tiếp theo, chúng tôi đều hy vọng rằng Mỹ có thể hợp tác với Trung Quốc theo cùng một hướng, chúng ta phải hành động phù hợp với các nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, chung sống hòa bình và hợp tác cùng có lợi để thúc đẩy quan hệ Trung – Mỹ phát triển theo hướng ổn định, lành mạnh và bền vững, để mang lại lợi ích tốt hơn cho cả 2 nước và thế giới.”

Nhưng ông Beckley tin rằng nếu ông Trump đắc cử, nhìn chung sẽ là tin xấu đối với Bắc Kinh. Ông nói: “Tôi nghĩ ông ấy sẽ khá diều hâu với Trung Quốc vì đó là một trong những di sản (chính sách) của ông ấy. Nó cũng có tác dụng tốt với nền tảng dân túy mà ông ấy phục vụ vì ông ấy có thể đổ lỗi cho Trung Quốc mọi vấn đề về thất nghiệp. Về cơ bản, theo quan điểm của ông ấy, bất kỳ vấn đề nào trong nền kinh tế Mỹ đều có thể đổ lỗi cho Trung Quốc.”

Điều hồi hộp duy nhất dường như là mối quan hệ cá nhân được gọi là “tốt” của ông Trump với nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình. Trong một cuộc phỏng vấn gần đây với Fox News, ông Trump nói: “Tôi thực sự hy vọng Trung Quốc làm tốt. Tôi rất thích Chủ tịch Tập. Ông ấy là bạn tốt của tôi trong nhiệm kỳ của tôi”. Năm ngoái, ông Trump gọi nhà lãnh đạo Trung Quốc là “thông minh, tài giỏi, mọi thứ đều hoàn hảo”, dùng “bàn tay sắt” để cai trị [Trung Quốc].

Ông Ali Wyne, cố vấn cấp cao về nghiên cứu và vận động Mỹ – Trung tại “Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế” (International Crisis Group), cho biết cựu tổng thống thay đổi thất thường trong nhiệm kỳ. “Vào một số ngày, ông ấy ca ngợi tình bạn với ông Tập Cận Bình và thúc đẩy các thỏa thuận với ông Tập, trong khi vào những ngày khác, ông ấy tố cáo ông Tập và tuyên bố rằng đàm phán với Trung Quốc là dấu hiệu của sự yếu kém,” ông Ali Wyne nói trong email gửi VOA.

“Ông ấy yêu thích những người khen ngợi ông ấy hoặc làm điều gì đó ông ấy muốn làm, khi họ làm điều đó, ông ấy sẽ khen ngợi họ. Nhưng nếu họ không làm hoặc họ ngừng làm, ông ấy sẽ nhanh chóng trở mặt.” Về sự thất thường của ông Trump, Giáo sư Beckley của Đại học Tufts giải thích: “Tôi có thể thấy một tình huống giống như trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông ấy, chính quyền Trung Quốc đã hùa theo các ý tưởng của ông ấy. Họ đang cố gắng nâng cao lòng tự trọng của ông ấy và cố gắng lôi kéo ông ấy về phía họ.”

Nhưng ông Beckley tin rằng sự ấm áp trở lại trong ngắn hạn trong quan hệ song phương do những cử chỉ thân thiện của Trung Quốc đối với chính quyền Trump nhiệm kỳ thứ hai sẽ khó kéo dài, bởi vì Chính phủ Trung Quốc khó có thể đưa ra bất cứ điều gì mà Mỹ có thể chấp nhận, chẳng hạn như mở cửa kinh tế Trung Quốc theo cách mà chính quyền Trump yêu cầu. Ông nói: “Đây chỉ là bề ngoài. Tôi khó có thể thấy việc tiếp tục tan băng giữa Trung Quốc và Mỹ, và tôi có thể tưởng tượng rằng ngay cả thái độ ban đầu của Chính phủ Trung Quốc cũng khá thân thiện với chính quyền Trump (thì mối quan hệ giữa 2 nước vẫn chưa thể tiếp tục tan băng)”.

Nếu ông Trump thắng cử vào tháng 11, mối quan hệ Mỹ – Trung phát triển như thế nào trong nhiệm kỳ thứ hai của ông ấy cũng sẽ phụ thuộc vào cách Bắc Kinh phản ứng. Cựu phó cố vấn an ninh quốc gia Nhà Trắng Pottinger nói rằng nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình bằng nhiều cách đã giúp thúc đẩy chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc sang chế độ cứng rắn hơn. Ông nói rằng ban đầu ông Trump chỉ áp đặt thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc trị giá khoảng 35 tỷ USD, con số này sẽ chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong hàng trăm tỷ USD thương mại Mỹ – Trung nếu Trung Quốc không trả đũa.

“Họ đã hiểu sai về Tổng thống Trump. Họ nghĩ rằng họ có thể thực hiện một số kiểu bắt nạt bằng cách huy động giới vận động hành lang doanh nghiệp Mỹ để làm suy yếu ông Trump, huy động nhóm vận động hành lang nông trại phản đối ông ấy, từ đó thực hiện kiểu lấn át nào đó. Nhưng tất cả những điều này đối với Trung Quốc mà nói thì lại là phản tác dụng: Chúng ta cuối cùng bị mắc kẹt trong một cuộc chiến thuế quan ngày càng leo thang và vẫn đang tiếp diễn.” ông nói.

Liệu Trung Quốc có được hưởng lợi từ việc cô lập các đồng minh?

Tuy nhiên, điều khiến các nhà phân tích lo lắng nhất là một khi ông Trump trở lại Nhà Trắng đó là ông có thể quay trở lại chính sách đối ngoại biệt lập “Nước Mỹ trên hết”, điều này có thể làm suy yếu hệ thống liên minh được chính quyền Biden củng cố, từ đó Trung Quốc được hưởng lợi.

Ông Wyne thuộc Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế nói với VOA: “Chính quyền Biden đã đều đặn phục hồi các liên minh và đối tác cốt lõi của Mỹ ở châu Âu và khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, đồng thời nỗ lực tích hợp các mối quan hệ này. Với định hướng ‘Nước Mỹ trên hết’ của cựu tổng thống, Chính quyền Trump thứ hai có khả năng làm suy yếu tiến triển ngoại giao này của chính quyền Biden, từ đó làm suy yếu khả năng cạnh tranh của Mỹ với Trung Quốc.”

Vào ngày 23/1/2017, ngày làm việc đầu tiên của ông Trump sau khi trở thành tổng thống, ông đã ký một sắc lệnh hành pháp tuyên bố Mỹ rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), khiến Mỹ xa rời đồng minh Châu Á – Thái Bình Dương ở một mức độ nhất định.

Những nhận xét gần đây của ông Trump về việc liệu các thành viên NATO có nên được bảo vệ hay không đã gây ra tranh cãi gay gắt. Ông nói tại một cuộc mít tinh vận động tranh cử ở Nam Carolina hôm 11/2 rằng nếu các thành viên NATO không đáp ứng các mục tiêu chi tiêu quốc phòng, ông sẽ khuyến khích Nga làm bất cứ điều gì họ (Nga) muốn.

Ông nói về vấn đề “nợ” chi tiêu quân sự của một số nước NATO vào thời điểm đó, và nhớ lại rằng ông đã thảo luận với lãnh đạo một quốc gia lớn của NATO về việc liệu Mỹ có bảo vệ nước này nếu bị Nga tấn công hay không. “Không, tôi sẽ không bảo vệ ông. Trên thực tế, tôi sẽ khuyến khích họ (Nga) làm bất cứ điều gì họ muốn với ông. Ông phải trả tiền. Ông phải thanh toán các hóa đơn của mình”, ông Trump nói. Phát ngôn này đã gây sốc và khiến các nhà lãnh đạo châu Âu lo lắng. Tại một sự kiện tranh cử khác vào tối 15/2, ông Trump đã nhắc lại quan điểm này. “Nếu họ không trả tiền, chúng tôi sẽ không cung cấp sự bảo vệ, được chứ?” ông Trump  nói.

Ông Beckley của Đại học Tufts cho biết: “Ở một khía cạnh nào đó, điều này có thể tốt cho Bắc Kinh vì tôi cũng thấy ông Trump về cơ bản đang phá hủy các liên minh của Mỹ, không chỉ ở châu Âu mà còn ở châu Á, nước Mỹ rất diều hâu, nhưng không có các liên minh đa phương mà Chính phủ Trung Quốc rõ ràng lo ngại”.

Chính sách Đài Loan của ông Trump còn đáng lo ngại hơn

Ông Beckley cũng cho biết điều khiến ông lo lắng nhất chính là Đài Loan. Ông nói: “Tôi nghĩ Trump rất có thể sẽ làm suy yếu các cam kết liên minh của Mỹ ở châu Âu. Và điều đó thực sự sẽ khiến chính sách châu Á của Mỹ trở nên khó khăn hơn, và điều khác thực sự khiến tôi lo lắng là tình hình ở Đài Loan. Tôi thực sự không nghĩ vậy.” Không biết tình hình ở Đài Loan sẽ phát triển như thế nào.” Vào tháng 8/2022, ông Beckley và giáo sư quan hệ quốc tế Hal Brands của Đại học Johns Hopkins đã cùng xuất bản “Khu vực nguy hiểm—Cuộc chiến sắp tới với cuốn sách” Khu vực nguy hiểm: Xung đột sắp xảy ra với Trung Quốc” thảo luận về khả năng xảy ra xung đột quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc về tình hình eo biển Đài Loan trong 5 đến 10 năm tới.

Không giống như ông Biden, ông Trump không sẵn lòng cho biết liệu ông có bảo vệ Đài Loan hay không. Lần cuối cùng ông ấy nói về Đài Loan là trong một cuộc phỏng vấn độc quyền với chuyên mục “Sunday Morning Futures” của Fox News. Lúc đó, ông nói: “Bây giờ tôi sẽ không nói về điều nay vì điều nó thực sự sẽ gây nguy hiểm cho khả năng đàm phán của tôi với Trung Quốc. Vì vậy tôi không nói về những điều này. Thật khó để nói. Họ biết tôi làm gì và họ biết lập trường của tôi”. Ông nói năm ngoái Trong một cuộc phỏng vấn với Fox News vào tháng 7, ông cáo buộc Đài Loan đã lấy đi hoạt động kinh doanh chip của Mỹ.

Ngược lại ông, Biden đã 4 lần nói rõ rằng Mỹ sẽ bảo vệ nếu Trung Quốc xâm chiếm Đài Loan. Tuyên bố của ông đã vượt xa chính sách “mơ hồ chiến lược” thông thường của Mỹ.

Ông Pottinger bảo vệ nhận xét của ông Trump về Đài Loan. Ông nói trên podcast “China Talk” rằng trong những năm qua ông Trump ngày càng nhận ra rằng nếu Đài Loan bị sáp nhập dưới sự ép buộc, đó sẽ là một thảm họa đối với Mỹ, cả về kinh tế lẫn an ninh quốc gia. Ông nói rằng những nhận xét công khai của ông Trump về Đài Loan trong và sau khi rời nhiệm sở là sự quay trở lại với ý tưởng về sự mơ hồ về chiến lược, “và đây thực sự đã là chính sách của Mỹ trong 40 năm”. Ông ấy (Trump) nói: “Ông ấy đã bày tỏ sự không sẵn lòng bảo vệ Đài Loan và sử dụng các liên minh như một chiếc ô bảo vệ, để cho phép các nước nộp phí bảo vệ cho Mỹ. Nếu không đủ tiền, họ sẽ phải tìm nơi khác”.