Từ tay trống tới chuẩn Thủ tướng: Con đường của bà Takaichi Sanae và cục diện mới của Nhật Bản

Chính trường Nhật Bản đang chứng kiến một thời khắc lịch sử. Bà Takaichi Sanae, 64 tuổi, vừa được bầu làm Chủ tịch mới của Đảng Dân chủ Tự do Nhật Bản (LDP) sau nhiều lần tranh cử, điều này cũng có nghĩa bà rất có thể sẽ trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản. Vị nữ chính trị gia được mệnh danh là “bà đầm thép của Nhật Bản” này gây chú ý lớn trong và ngoài nước bởi lập trường bảo thủ kiên định và kinh nghiệm chính trị dày dạn.

Từ tay trống nhạc rock đến chính trường: Hành trình trưởng thành của bà Takaichi Sanae

Bà sinh năm 1961 tại tỉnh Nara của Nhật Bản, xuất thân hoàn toàn khác biệt so với các gia đình danh tiếng truyền thống trong giới chính trị Nhật. Bố của bà là nhân viên công ty, mẹ là cảnh sát – không hề được hưởng ưu thế xuất thân chính trị. Tuy nhiên, cuộc đời của Takaichi Sanae lại rất nổi loạn và đa dạng. Khi còn trẻ, bà từng là một tay trống cuồng nhiệt của dòng nhạc heavy metal (một dòng nhạc rock), đặc biệt yêu thích các ban nhạc như “Iron Maiden”, “Black Sabbath”, đến mức thường xuyên làm gãy dùi trống khi chơi quá mạnh và luôn mang theo nhiều dùi dự phòng.

Bên cạnh âm nhạc, bà còn mê lặn biển và xe hơi; chiếc xe Toyota Supra bà yêu thích hiện vẫn được trưng bày tại một bảo tàng ở Nara. Những trải nghiệm đó đã góp phần hình thành nên tính cách kiên cường và cá tính của bà.

Nền tảng chính trị của bà bắt đầu từ thập niên 1980, khi Nhật – Mỹ căng thẳng về thương mại. Để hiểu sâu hơn quan điểm của người Mỹ về Nhật, bà từng sang Mỹ làm việc cho nghị sĩ đảng Dân chủ Patricia Schroeder, một nhân vật nổi tiếng vì chỉ trích Nhật. Trong thời gian ấy, bà Takaichi Sanae nhận thấy người Mỹ thường nhầm lẫn ngôn ngữ, ẩm thực của Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc và xếp Nhật chung nhóm với Trung, Hàn. Từ đây, bà đi đến một kết luận sâu sắc: “Nếu Nhật không thể tự bảo vệ mình, số phận của quốc gia này sẽ luôn bị chi phối bởi dư luận hời hợt của Mỹ.” Nhận thức này đã đặt nền tảng chủ nghĩa quốc gia và bảo thủ mạnh mẽ cho sự nghiệp chính trị sau này của bà.

Sự trỗi dậy trong sự nghiệp chính trị và xác lập hình ảnh bảo thủ

Năm 1992, lần đầu tiên ra tranh cử Hạ nghị sĩ với tư cách độc lập, bà không thắng nhưng không nản lòng. Năm sau tiếp tục tranh cử và đắc cử vào Hạ viện, năm 1996 gia nhập Đảng LDP. Từ đó, bà nổi lên trên chính trường Nhật, mười lần liên tiếp được bầu làm nghị sĩ quốc hội (chỉ một lần thất cử). Trong nội bộ đảng, bà nhanh chóng trở thành một trong những đại diện bảo thủ nổi bật và thẳng thắn nhất.

Bà Takaichi Sanae từng giữ nhiều vị trí cấp cao trong chính phủ, trong đó có Bộ trưởng An ninh Kinh tế, Thứ trưởng Bộ Kinh tế Công nghiệp,… Đặc biệt, bà là nữ Bộ trưởng Tổng vụ có thời gian tại nhiệm dài nhất trong lịch sử Nhật, thể hiện năng lực lớn về chính sách và quản lý. Bà được xem là môn đệ trung thành và người kế thừa tư tưởng của cố Thủ tướng Abe Shinzo, với đường lối chính trị chịu ảnh hưởng sâu sắc từ ông, điều này khiến bà được mệnh danh là “Bà Thatcher của Nhật Bản”. Tuy nhiên, Giáo sư Kingston chỉ ra rằng bà khác với bà Thatcher về mặt kỷ luật tài chính và không có nhiều đóng góp trong việc trao quyền cho phụ nữ.

Quá trình tranh cử Chủ tịch LDP của bà cũng không đơn giản. Năm 2021 lần đầu tranh cử nhưng thua ông Kishida Fumio. Năm 2024 tranh cử lần nữa, dẫn đầu vòng một nhưng thua ông Ishiba Shigeru ở vòng hai. Tuy nhiên, bà thể hiện nghị lực bền bỉ, đến năm 2025 lần thứ ba tranh cử mới giành chiến thắng, mở đường trở thành Thủ tướng. Trong chiến dịch tranh cử, bà từng nói với một nhóm học sinh: “Mục tiêu của tôi là trở thành Người phụ nữ thép.” Câu nói này thể hiện rõ tham vọng và quyết tâm chính trị của bà.

Sự kiên định trong lập trường bảo thủ và chủ trương chính sách

Bà luôn kiên định với các quan điểm bảo thủ. Về các vấn đề xã hội, bà lâu nay phản đối luật cho phép phụ nữ đã kết hôn giữ họ gốc, cho rằng như vậy làm xói mòn giá trị gia đình truyền thống. Bà cũng phản đối hôn nhân đồng giới với lý do đi ngược truyền thống gia đình.

Tuy nhiên, gần đây bà đã “mềm hóa” những phát ngôn này: hứa sẽ đưa một phần chi phí bảo mẫu vào diện khấu trừ thuế, đề xuất ưu đãi thuế cho doanh nghiệp có nhà trẻ nội bộ; đồng thời nhấn mạnh các chính sách phù hợp hoàn cảnh cá nhân, mở rộng chăm sóc sức khỏe nữ giới, nâng cao vị thế nhân viên chăm sóc gia đình, và cải thiện chế độ chăm sóc người cao tuổi.

Bà từng nói: “Tôi ba lần trực tiếp trải qua việc chăm sóc, nuôi dưỡng. Đó là lý do tôi càng quyết tâm giảm số người phải bỏ việc vì lý do chăm con, chăm sóc người thân. Tôi muốn xây dựng một xã hội nơi mọi người không phải từ bỏ sự nghiệp.” Điều này cho thấy nỗ lực của bà trong việc đáp ứng nhu cầu của xã hội đương đại trong khuôn khổ bảo thủ.

Về chính sách kinh tế, bà cam kết phục hồi chính sách “Abenomics” – trọng điểm là chi tiêu công lớn và vay với lãi suất thấp. Bà đề ra “Sanaenomics”: đầu tư quản lý khủng hoảng, tăng trưởng để bảo đảm kinh tế ổn định, an sinh cho dân chúng, đồng thời chủ trương Ngân hàng Trung ương Nhật không nên nâng lãi suất quá sớm.

Về chính sách an ninh – đối ngoại, bà chủ trương sửa đổi Điều 9 của Hiến pháp hòa bình hậu chiến, tăng cường sức mạnh quốc phòng, đổi tên Lực lượng Phòng vệ thành “Quân đội Quốc phòng” và xóa bỏ giới hạn không được sở hữu vũ khí tấn công. Những chủ trương này gây nhiều tranh cãi trong nước và quốc tế. Hàng năm, bà cũng bị chỉ trích vì đi viếng Đền Yasukuni tưởng niệm những người đã khuất, bao gồm cả tội phạm chiến tranh, nhưng bà nhấn mạnh đó tự do cá nhân, không nên xem là vấn đề ngoại giao.

Về ngoại giao, bà có thái độ thân thiện với Đài Loan, đề xuất quan điểm “Đài Loan xảy ra chuyện thì Nhật Bản cũng xảy ra chuyện”, nhiều lần nhấn mạnh tầm quan trọng của ổn định hòa bình tại eo biển Đài Loan. Bà đề xuất tăng cường liên minh bán an ninh giữa Nhật – Đài, thúc đẩy hợp tác phòng thủ. Tuy nhiên, với chủ trương dân tộc chủ nghĩa mạnh mẽ và việc đi viếng Đền Yasukuni, bà có thể khiến quan hệ Nhật – Trung, Nhật – Hàn thêm căng thẳng; truyền thông Trung Quốc thậm chí gọi bà là “Thủ tướng chống Trung Quốc”.

Những thách thức chưa từng có và chuyển biến trên chính trường Nhật

Mặc dù bà Takaichi Sanae có cơ hội trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên, bà vẫn đối mặt nhiều thử thách. Từ 1955 đến nay, LDP thống trị chính trường Nhật, nhưng gần đây mất dần ưu thế do kinh tế trì trệ, giảm dân số và bất mãn xã hội gia tăng. Cựu Thủ tướng Ishiba Shigeru thất bại liên tục, khiến liên minh LDP mất đa số ở cả Hạ viện và Thượng viện, phải từ chức – tạo ra thách thức lớn cho thời kỳ của bà Takaichi.

Giáo sư Jeff Kingston, chuyên gia về nghiên cứu châu Á và lịch sử tại Đại học Temple, cơ sở Nhật Bản, chia sẻ với BBC rằng bà Takaichi Sanae “khó có khả năng hàn gắn được những rạn nứt trong nội bộ đảng”. Ông chỉ ra rằng bà Takaichi Sanae thuộc phe “diều hâu” của Đảng Dân chủ Tự do (LDP), phe này tin rằng “lý do khiến tỷ lệ ủng hộ LDP sụp đổ là vì đảng đã xa rời gốc rễ cánh hữu của mình”. Giáo sư Kingston dự đoán thêm: “Tôi nghĩ bà ấy có khả năng thu hút lại cử tri cánh hữu, nhưng nếu bước vào cuộc tổng tuyển cử, bà có thể đánh mất sự ủng hộ từ công chúng rộng rãi hơn.” Điều này cho thấy các chính sách bảo thủ của bà Takaichi Sanae tuy có thể củng cố cơ sở cử tri trung thành, nhưng cũng có nguy cơ đẩy xa những cử tri trung lập.

Về kinh tế, bà phải xử lý tình trạng yếu kém, lạm phát dai dẳng và tiền lương trì trệ. Về đối ngoại, vừa duy trì liên minh Mỹ – Nhật, vừa cân bằng thỏa thuận thuế với chính quyền Trump và quan hệ với các nước láng giềng như Trung Quốc, Hàn Quốc. Đây là nhiệm vụ rất phức tạp và nhạy cảm.

Do LDP hiện tại mất đa số ở cả hai viện, việc bà được bổ nhiệm làm Thủ tướng sẽ không tự động thông qua, mà phải nỗ lực vận động để giành thêm sự ủng hộ trong Quốc hội – đây là phép thử lớn với năng lực lãnh đạo của bà.

Việc bà Takaichi Sanae được chọn là chiến lược của LDP nhằm giành lại cử tri bảo thủ đã bỏ sang Đảng Tham chính cực hữu (Sanseito), vốn chủ trương “Nhật Bản trên hết”, từ 1 ghế tăng lên 15 ghế, kéo theo sự mất đa số của LDP. Sau chiến thắng vòng 1, bà đã nhấn mạnh rằng: “Các cử tri nòng cốt, bảo thủ và đảng viên đều rất nghiêm khắc với chúng ta.” Bà khẳng định: “Vì hiện tại và tương lai nước Nhật, LDP cần thay đổi. Chúng tôi sẽ luôn lấy lợi ích quốc gia làm ưu tiên, quản trị với sự cân bằng.”

Từ một cô gái nổi loạn yêu nhạc rock đến người sắp trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên, Takaichi Sanae đã trở thành một điểm nhấn đặc biệt của chính trường Nhật Bản. Ý chí kiên định, tư tưởng bảo thủ và những khó khăn đối mặt sẽ cùng vẽ nên trang mới cho chính trị Nhật. Liệu bà có thể đoàn kết nội bộ LDP, vực dậy nền kinh tế, dẫn dắt Nhật Bản vượt qua bàn cờ quốc tế phức tạp hay không, cả thế giới đều đang chờ đợi.

Từ một thiếu nữ nổi loạn yêu nhạc rock đến một “bà đầm thép” đầy triển vọng trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản, sự vươn lên của bà Takaichi Sanae chắc chắn là một điểm nhấn độc đáo trên chính trường Nhật Bản. Ý chí kiên định, tư tưởng bảo thủ và những thách thức trong lẫn ngoài nước mà bà đối mặt sẽ cùng nhau viết nên một chương mới cho định hướng chính trị tương lai của Nhật Bản. Liệu bà có thể đoàn kết Đảng Dân chủ Tự do (LDP), vực dậy nền kinh tế Nhật Bản và mở ra con đường mới cho đất nước trong bối cảnh quốc tế phức tạp hay không, cả thế giới đang chờ đợi câu trả lời.