Việt Nam – Con đường tránh thuế quan Mỹ của công ty Trung Quốc?

Thống kê cho thấy thương mại nhập khẩu của Việt Nam với Trung Quốc đã tăng mạnh khi Mỹ định hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu bằng cách tăng thuế đối với các sản phẩm của Trung Quốc. Các chuyên gia phân tích, doanh nghiệp Trung Quốc xuất khẩu sản phẩm sang Mỹ thông qua Việt Nam để tránh thuế cao.

Mỹ định hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu, thương mại Trung Quốc – Việt Nam – Mỹ tăng vọt

Hôm thứ Ba (14/5), chính quyền Biden tuyên bố áp thuế nhập khẩu cao đối với một số sản phẩm của Trung Quốc. Bảy loại sản phẩm chính sẽ bị ảnh hưởng, bao gồm thép và nhôm, chất bán dẫn, pin, khoáng sản quan trọng, pin mặt trời, cần cẩu từ tàu tới bờ và các sản phẩm y tế.

Kể từ năm 2018, hai chính quyền Mỹ đã phát động cuộc chiến thương mại và cuộc chiến công nghệ Mỹ – Trung nhằm trấn áp các hoạt động thương mại phi thị trường của Trung Quốc (Đảng Cộng sản Trung Quốc, ĐCSTQ) và loại Trung Quốc khỏi chuỗi cung ứng các sản phẩm công nghệ cao cấp.

Khi chiến tranh thương mại Mỹ – Trung leo thang, khối lượng thương mại của Việt Nam với Mỹ tăng cao, sự mất cân bằng thương mại Mỹ – Việt ngày càng gia tăng nhanh chóng.

Năm ngoái, xuất siêu thương mại của Việt Nam với Mỹ là gần 105 tỷ USD, gấp 2,5 lần so với năm 2018 khi chính quyền Trump lần đầu áp thuế cao đối với hàng hóa Trung Quốc.

Hiện xuất siêu thương mại của Việt Nam với Mỹ đứng thứ tư trên thế giới, chỉ sau Trung Quốc, Mexico và Liên minh châu Âu.

Sau khi Reuters tra cứu dữ liệu về thương mại, hải quan và đầu tư từ Liên Hợp Quốc, Mỹ, Việt Nam và Trung Quốc đã tìm thấy mối quan hệ cộng sinh trong thương mại Trung Quốc – Việt Nam – Mỹ, ước tính sơ bộ của Ngân hàng Thế giới và 6 nhà kinh tế và chuyên gia chuỗi cung ứng cũng chứng thực điểm này.

Báo cáo cho thấy xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ có mối liên quan chặt chẽ với nhập khẩu từ Trung Quốc trong những năm gần đây, lượng nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc của Việt Nam hoàn toàn phù hợp với những biến động về lượng và số lượng xuất khẩu sang Mỹ.

Ước tính sơ bộ do Ngân hàng Thế giới cung cấp cho Reuters cho thấy mối tương quan lên tới 96%, tăng từ mức 84% trước khi ông Trump nhậm chức.

• Reuters: Bức tường đánh thuế Trung Quốc của Mỹ có nguy cơ rò rỉ qua Mexico, Việt Nam

Công ty Trung Quốc tránh thuế cao, Mỹ có thể hành động

Khi Tổng thống Mỹ Joe Biden đến thăm Hà Nội vào năm ngoái, ông đã lần đầu tiên nâng cấp quan hệ Mỹ – Việt lên “đối tác chiến lược toàn diện”. Việt Nam đang nỗ lực để đạt được quy chế kinh tế thị trường tại Mỹ.

Ông Darren Tay, chuyên gia kinh tế trưởng tại viện nghiên cứu BMI, cho biết: “Sự gia tăng nhập khẩu sản phẩm Trung Quốc vào Việt Nam trùng hợp với sự gia tăng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ và có thể bị Mỹ coi là các công ty Trung Quốc sử dụng Việt Nam để trốn thuế hàng hóa của họ.” Ông chỉ ra rằng điều này có thể kích hoạt việc áp thuế đối với Việt Nam sau cuộc bầu cử Mỹ.

Năm ngoái, Mỹ đã nhập khẩu hơn 114 tỷ USD hàng hóa từ Việt Nam, cao hơn gấp đôi so với thời điểm bắt đầu cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung năm 2018. Trong khi đó, hàng nhập khẩu của Mỹ từ Trung Quốc đã giảm 110 tỷ USD kể từ năm 2018.

Ông Nguyễn Hùng, chuyên gia về chuỗi cung ứng tại Đại học RMIT Việt Nam, cho biết, trong các ngành công nghiệp chủ chốt như dệt may, thiết bị điện, “hơn 60% khối lượng thương mại giảm sút từ Trung Quốc của Mỹ đã được Việt Nam lấp đầy”.

Thống kê cho thấy phần lớn linh kiện sản phẩm Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ đều có nguồn gốc từ Trung Quốc.

Theo số liệu từ Ngân hàng Phát triển Châu Á, năm 2022, trong số các mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Mỹ, sản phẩm điện tử, sản phẩm lắp ráp từ linh kiện nhập khẩu chiếm khoảng 80%.

Theo số liệu do Việt Nam công bố, 1/3 sản phẩm nhập khẩu của nước này đến từ Trung Quốc, chủ yếu là sản phẩm điện tử và linh kiện, tuy nhiên Việt Nam không cung cấp thêm thông tin chi tiết.

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế ghi nhận trong một báo cáo rằng năm 2020, khoảng 90% sản phẩm trung gian do ngành điện tử và dệt may Việt Nam nhập khẩu sau đó đã được xuất khẩu. Con số này cao hơn một thập kỷ trước và cao hơn nhiều so với mức trung bình của các nước công nghiệp phát triển.

Dữ liệu mới nhất phản ánh mối quan hệ cộng sinh giữa thương mại Trung Quốc – Việt Nam – Mỹ. Trong quý đầu năm nay, nhập khẩu của Mỹ từ Việt Nam là 29 tỷ USD, trong khi tổng nhập khẩu của Việt Nam từ Trung Quốc là 30,5 tỷ USD. Con số này hoàn toàn giống như trong vài quý và năm qua.

Các nhà phân tích chỉ ra rằng Nhà Trắng vẫn giữ im lặng về xuất siêu thương mại khổng lồ của Việt Nam do lạm phát cao, nhưng điều này có thể thay đổi sau cuộc bầu cử tháng 11.

Ông Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia kinh tế trưởng của Văn phòng đại diện Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) Việt Nam, cho biết: “Sau bầu cử Mỹ, dù bên nào thắng cử thì đều có thể thay đổi chính sách đối với Việt Nam”.

Việt Nam liên quan đến xuất khẩu bông Tân Cương và tấm pin mặt trời

Sự gia tăng thương mại Trung Quốc – Việt Nam cũng phản ánh sự gia tăng đầu tư vào các trung tâm sản xuất của Đông Nam Á, bởi vì một số công ty chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Nhiều nhà sản xuất trong số này là các công ty Trung Quốc. Họ đã tăng cường đầu tư vào các nhà máy mới ở miền Bắc Việt Nam nhưng vẫn phụ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng trong nước (Trung Quốc).

Trong cuộc điều tra các tấm pin mặt trời năm ngoái, Bộ Thương mại Mỹ phát hiện trong một số trường hợp, các sản phẩm hoàn chỉnh có nhãn “Made in Vietnam” không tăng thêm giá trị ở Việt Nam.

Bộ Thương mại Mỹ hiện đang tiến hành một cuộc điều tra riêng về các sản phẩm cáp điện nhôm và cuộc điều tra thứ hai về cáo buộc trợ cấp không công bằng cho các tấm pin mặt trời.

Một lý do khác cho việc Mỹ xem xét thương mại đối với Việt Nam là các sản phẩm của Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc có liên quan đến các sản phẩm Tân Cương, vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ đối với ĐCSTQ vì vi phạm nhân quyền.

Tân Cương là nơi sản xuất bông và tấm pin mặt trời chính của Trung Quốc. Đây là những sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Năm ngoái, xuất khẩu quần áo cotton và tấm pin mặt trời của Việt Nam chiếm khoảng 9% xuất khẩu sang Mỹ.

Dữ liệu của Hải quan Mỹ cho thấy, xét về giá trị, Việt Nam là quốc gia có nhiều hàng hóa bị Mỹ từ chối nhập cảnh nhất vì sản phẩm do lao động cưỡng bức người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương sản xuất.

Năm ngoái, nhập khẩu bông thô của Việt Nam từ Trung Quốc đã giảm 11% xuống còn 214.000 tấn, nhưng vẫn gấp khoảng hai lần lượng nhập khẩu vào năm 2018. Trung Quốc xuất khẩu quần áo cotton trị giá hơn 1,5 tỷ USD sang Việt Nam, tăng từ mức gần 1,3 tỷ USD vào năm 2022.

Đồng thời, nhập khẩu quần áo cotton của Mỹ từ Việt Nam đã giảm 25% xuống còn 5,3 tỷ USD vào năm ngoái và dữ liệu cho thấy con số này có thể không bao gồm tất cả các sản phẩm bông được Mỹ nhập khẩu.

Ông Nguyễn Hùng, nhà kinh tế tại Viện Công nghệ Hoàng gia Melbourne, cho biết sự sụt giảm trong nhập khẩu của Mỹ từ Việt Nam là do Việt Nam đã vượt qua Trung Quốc vào năm ngoái để trở thành nước xuất khẩu chính các sản phẩm nằm trong lệnh cấm Tân Cương của Mỹ.