Cứu chữa một ĐBSCL ‘dễ bị tổn thương’ theo sinh kế ‘thuận thiên’

Đồng bằng sông Cửu Long hiện đang nằm trong top 5 đồng bằng dễ bị tổn thương nhất thế giới khi đối diện với nhiều thách thức như: Biến đổi khí hậu, mất phù sa do các đập thủy điện ở thượng nguồn, khan hiếm nước ngọt, sụt lún đất, xâm nhập mặn, ô nhiễm, sản xuất không bền vững…

• Nông nghiệp sinh thái: Phương thức vượt trội hơn cả nông nghiệp hữu cơ

Thông tin trên được bà Lưu Thị Lan, Quản lý dự án Mekong NbS, Tổ chức Quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF Việt Nam) cho hay tại hội thảo “Phát triển tài nguyên bản địa và kinh tế địa phương qua liên kết vùng trong bối cảnh cạnh tranh mới”, trong khuôn khổ Diễn đàn Mekong Connect 2024 do UBND tỉnh An Giang tổ chức chiều ngày 17/12, theo Viet Nam Plus.

Vùng Đồng bằng sông Cửu Long hiện vẫn tiếp tục là trung tâm sản xuất lúa gạo, thủy sản, trái cây của cả nước khi đóng góp trên 95% lượng gạo xuất khẩu, 60% sản lượng thủy sản cá xuất khẩu và 70% các loại trái cây.

Toàn vùng có diện tích trên 40.000km2, dân số trên 20 triệu người, song cũng đang đối mặt với nhiều nguy cơ, rủi ro tiềm ẩn như xâm nhập mặn, hạn hán, lũ lụt và suy giảm bùn cát cũng như xói lở bờ biển đe dọa đến an ninh lương thực, nguồn nước và sinh kế của hàng chục triệu dân.

Bà Lan cho biết WWF Việt Nam đang triển khai dự án Mekong NbS – “sinh kế thuận thiên”. Dự án hiện giúp nhiều tỉnh khôi phục dòng chảy tự nhiên, tích tụ và bồi lắng phù sa ở vùng đệm, thông qua thực hiện hàng loạt hoạt động trong và xung quanh Rừng tràm Trà Sư (An Giang); xây dựng và thực hiện các giải pháp sinh kế dựa vào tự nhiên (canh tác “thuận thiên”) có tiềm năng mở rộng và khả thi cho đầu tư quy mô lớn cho vùng đầu nguồn khu vực Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên.

Hiện dự án đã triển khai thí điểm 7 mô hình sinh kế dựa vào lũ tại nhiều tỉnh, thành vùng Đồng bằng sông Cửu Long như: trữ cá tự nhiên, nuôi bổ sung cá mùa lũ; nuôi bổ sung cá lóc, trồng sen; nuôi bổ sung cá trê, trồng sen, du lịch sinh thái; trồng lúa ngập sâu mùa lũ; trữ cá tự nhiên, trồng sen và điên điển mùa lũ; lúa ngập sâu và trữ cá tự nhiên.

Với diện tích thí điểm 170 ha, thống kê sơ bộ của WWF cho thấy các mô hình mang lại tỷ suất lợi nhuận 1,2 – 1,5 lần, giảm 20-30% phân bón ở vụ lúa kế tiếp. Các tác động tích cực về môi trường như tăng khả năng bồi lắng phù sa từ 20-30 lần so với canh tác lúa 3 vụ, góp phần vào giảm sụt lún đồng bằng; tăng dinh dưỡng cho đất, cải thiện chất lượng đất; tăng khả năng trữ nước và kết nối với kênh rạch xung quanh; tăng nguồn lợi thủy sản và đa dạng sinh học được cải thiện khi có hơn 35 loài cá bản địa cá di cư có mặt.

Đồng thời, các mô hình này tạo việc làm cho lao động nông thôn trong mùa lũ, giúp khôi phục các giá trị văn hóa mùa nước nổi truyền thống vùng sông nước. “Cũng có hộ tham gia mô hình bị lỗ tùy vào quy mô, điều thiện thời tiết song về mặt môi trường cải thiện rất rõ”, bà Lan nói.

Bên cạnh mô hình lúa mùa nổi của (WWF Việt Nam, ông Trần Lam Sơn – Giám đốc Công ty Thiên Minh nhấn mạnh đến giá trị của cỏ năn tượng – nguồn tài nguyên phong phú, mọc tự nhiên vùng ven biển các tỉnh Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Bến Tre.

Cỏ năn tượng mọc không cần chăm sóc hay gieo giống, rễ cỏ giúp cải tạo đất, cung cấp ôxy, chống mốc, mối, tăng cường “sức khỏe” cho đất. Với quy mô khoảng 1,8 triệu ha ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long, năng suất đạt 10 tấn/ha, ông Sơn ước tính giá trị đóng góp cho phát triển kinh tế nông nghiệp của loài cỏ này lên đến 9 tỷ USD.

Đây là nguồn nguyên liệu lớn tạo ra các sản phẩm thủ công mỹ nghệ xuất khẩu, nguyên liệu sản xuất bột giấy, túi giấy, vật liệu kê lót…; nguồn thức ăn bổ dưỡng cho gia súc.

Giám đốc Công ty Thiên Minh nhận định với tiềm năng to lớn và những ứng dụng đa dạng trong sản xuất và phát triển kinh tế nông nghiệp, cỏ năn tượng hứa hẹn sẽ là nguồn nguyên liệu chiến lược cho ngành nông nghiệp, mang đến giải pháp cho việc khai thác bền vững, tạo ra giá trị kinh tế mới và góp phần bảo vệ môi trường vùng ven biển Đồng bằng sông Cửu Long.

Tại hội thảo, nhiều thành viên tham gia đã chia sẻ các nội dung thiết thực xoay quanh phát triển một Đồng bằng sông Cửu Long “khỏe mạnh”, như khai thác tiềm năng dược liệu tại An Giang, nâng cao giá trị xuất khẩu dừa ở Bến Tre bằng công nghệ mới và mô hình IMO kết hợp nông nghiệp – môi trường – khởi nghiệp tại Đồng Tháp, giới thiệu các công trình nổi bật như chuỗi giá trị cây chống biến đổi khí hậu và mô hình trồng sầu riêng bền vững.