Vì sao ông Tập Cận Bình bất hòa với tỷ phú Lý Gia Thành?

Tập đoàn CK Hutchison Holdings của người giàu nhất Hồng Kông Lý Gia Thành đã bán 80% cổ phần của Hutchison Port Holdings (gồm 90% cổ phần của Panama Port Company) cho một tập đoàn do công ty Mỹ BlackRock thành lập. Động thái này rõ ràng đã khiến ông Tập Cận Bình tức giận. Các kênh truyền thông chính phủ của Trung Quốc tại Hồng Kông, như Ta Kung Pao, đã nhiều lần chỉ trích ông Lý Gia Thành.

Trong vài thập kỷ qua, ông Lý Gia Thành là một trong những biểu tượng của công cuộc cải cách và mở cửa ở Trung Quốc. Dù là ông Đặng Tiểu Bình, Giang Trạch Dân hay Hồ Cẩm Đào, không ai trong số họ cắt đứt quan hệ với tỷ phú Lý Gia Thành. Thay vào đó, tất cả đều duy trì “thoả thuận ngầm về chính trị” với ông, dù là công khai hay ngầm hiểu.

Tuy nhiên lần này, ông Tập Cận Bình đã cắt đứt hoàn toàn quan hệ với tỷ phú Lý Gia Thành, và cho phép cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) thẳng thừng tấn công ông.

• Bắc Kinh kín đáo chỉ trích vụ tập đoàn nhà Lý Gia Thành bán cảng cho Mỹ

Vì sao? Điều này không chỉ vì ông Lý Gia Thành đã bán một số cảng biển, mà còn phản ánh những thay đổi to lớn trong mối quan hệ giữa chính quyền ĐCSTQ và doanh nghiệp, cũng như những thay đổi trong logic quyền lực dưới sự cai trị của ông Tập Cận Bình.

Ông Tập Cận Bình không còn kiêng nể tỷ phú Lý Gia Thành

Ông Lý Gia Thành không chỉ là một trong những doanh nhân thành đạt nhất ở Hồng Kông, mà còn là nhà đầu tư quan trọng trong những ngày đầu cải cách và mở cửa của Trung Quốc.

Sau cải cách mở cửa của ông Đặng Tiểu Bình, ông Lý Gia Thành nhanh chóng tiến vào thị trường Đại Lục và đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng, bất động sản, cảng biển và viễn thông của Trung Quốc. Ông có thể xuất hiện ở hầu hết mọi ngành công nghiệp chủ chốt.

Đặng Tiểu Bình, Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào đều biết rằng Lý Gia Thành không chỉ mang lại tiền bạc, mà quan trọng hơn là ông mang lại lòng tin của dòng vốn quốc tế.

Ngay cả sau khi Hồng Kông được trao trả cho Trung Quốc vào năm 1997, ĐCSTQ và các nhà tư bản Hồng Kông vẫn luôn duy trì thỏa thuận ngầm về “hai bên cùng có lợi”– các bạn ủng hộ chúng tôi về mặt kinh tế, và chúng tôi sẽ không gây khó khăn cho các bạn về mặt chính trị.

Tuy nhiên, sự hiểu biết ngầm này đã hoàn toàn bị phá vỡ dưới thời Tập Cận Bình. Sau phong trào “Chiếm Trung tâm” năm 2014 ở Hồng Kông, rõ ràng Bắc Kinh đã bắt đầu nghi ngờ lòng trung thành của các nhóm tư bản Hồng Kông, và tin rằng sự ủng hộ của họ đối với chính quyền trung ương không đủ vững chắc.

Trong phong trào phản đối dẫn độ năm 2019, thậm chí ĐCSTQ còn xác định một số nhà tư bản Hồng Kông đã bí mật ủng hộ phe đối lập. Ông Lý Gia Thành cũng bị truyền thông chính phủ chỉ trích gay gắt vì khẩu hiệu quảng cáo “Dưa trên bục vàng sao lại hái tiếp“ (ý rằng không nên tự làm tổn hại đến lợi ích của mình).

Nhưng dù vậy, Bắc Kinh vẫn chưa hoàn toàn quay lưng lại với ông Lý Gia Thành trong vài năm qua. Xét cho cùng, danh mục đầu tư của ông vẫn trải rộng khắp Trung Quốc, một sự gián đoạn hoàn toàn sẽ ảnh hưởng đến lòng tin của thế giới bên ngoài đối với môi trường kinh doanh của Trung Quốc.

Vậy tại sao lần này ông Tập Cận Bình lại dám cứng rắn như vậy, trực tiếp để truyền thông chính phủ như Ta Kung Pao (Đại Công Báo) chỉ trích tỷ phú Lý Gia Thành “thấy lợi quên nghĩa” và “bán rẻ lợi ích quốc gia”?

• Liệu ĐCSTQ có ngăn được ông Lý Gia Thành bán thương vụ tại kênh đào Panama?

Câu trả lời rất đơn giản: Tập Cận Bình tin rằng ông đã đủ quyền lực và không cần phải lo lắng về ông Lý Gia Thành nữa. Theo logic của ông Tập, các tập đoàn tư bản Hồng Kông đã mất đi ảnh hưởng trước đây và chính quyền trung ương mới là bên thực sự kiểm soát Hồng Kông.

Trong trường hợp này, không cần phải duy trì thỏa thuận ngầm về “thỏa hiệp chính trị và kinh doanh” như trước, giá trị của ông Lý Gia Thành cũng không còn là nhân vật không thể thay thế.

Nói cách khác, lời chỉ trích này đối với Lý Gia Thành không chỉ nhắm vào cá nhân ông, mà còn là một tín hiệu gửi tới tất cả các nhà tư bản Hồng Kông: Bây giờ chúng tôi có tiếng nói cuối cùng và các bạn chỉ cần tuân theo.

Chỉ vài tuần trước, ông Tập Cận Bình đã triệu tập một hội nghị chuyên đề dành cho các doanh nhân tư nhân, nhằm xoa dịu các doanh nhân Trung Quốc và thúc giục họ đầu tư để cứu nền kinh tế. Cảnh này thực sự rất quen thuộc.

• Nguyên nhân Jack Ma “bị lạnh nhạt” tại hội đàm doanh nghiệp tư nhân Trung Quốc

Vào năm 2018 và 2020, bất cứ khi nào nền kinh tế đi xuống, ĐCSTQ sẽ tuyên bố rằng “kinh tế tư nhân là một bộ phận quan trọng của nền kinh tế Trung Quốc”, và hy vọng rằng các doanh nhân sẽ tiếp tục đầu tư, tiếp tục nộp thuế, tiếp tục tạo ra việc làm.

Nhưng vấn đề lần này là khi cố gắng lấy lòng các doanh nhân tại hội nghị chuyên đề, ông Tập Cận Bình lại để các kênh truyền thông chính phủ tấn công ông Lý Gia Thành. Đây không phải là một sự mâu thuẫn sao?

Hãy tưởng tượng xem, nếu hôm nay ông Lý Gia Thành bị chỉ trích là “thấy lợi quên nghĩa“, thì những doanh nhân Trung Quốc khác sẽ nghĩ gì?

Chắc hẳn họ đang nghĩ: “Nếu ngay cả ông Lý Gia Thành cũng có thể bị chỉ trích một cách tuỳ tiện, vậy chúng ta thì sao? Nếu chúng ta đưa ra quyết định đầu tư không đáp ứng được nhu cầu chính trị của Bắc Kinh trong tương lai, liệu sau này chúng ta có bị coi là kẻ phản bội không?”

Việc đàn áp ông Lý Gia Thành chỉ là sự khởi đầu

Quan trọng hơn, mô hình kinh doanh của ông Lý Gia Thành mang tính toàn cầu và không nhiều công ty của ông thực sự dựa vào thị trường Trung Quốc. Nhưng doanh nghiệp tư nhân trong nước lại không thể “rút lui” bất cứ lúc nào như ông.

Nếu họ đầu tư quá nhiều, nếu chính sách thay đổi trong tương lai và họ bị Bắc Kinh “thu hoạch” thì họ sẽ như thế nào? Trong tình hình này, làm thế nào ông Tập Cận Bình có thể thuyết phục các doanh nhân, rằng Bắc Kinh thực sự muốn bảo vệ nền kinh tế tư nhân thay vì coi họ như một chiếc máy ATM?

Từ Evergrande, Ant Financial, đến ông Lý Gia Thành, cho đến trải nghiệm của nhiều doanh nghiệp tư nhân khác, trong vài năm qua, ĐCSTQ đã nhiều lần cho các doanh nhân thấy, các chính sách của họ không bao giờ nhất quán và có thể chống lại người dân bất cứ lúc nào.

Lời chỉ trích này đối với ông Lý Gia Thành một lần nữa nói với tất cả các doanh nhân Trung Quốc, rằng đừng tưởng rằng bạn có thể đạt được an toàn thông qua sự thỏa hiệp. Chỉ có một cách để đạt được sự an toàn thực sự – đó là hoàn toàn tuân thủ ĐCSTQ.

Từ sự bất đồng giữa Tập Cận Bình và Lý Gia Thành, có thể rút ra 2 kết luận:

Thứ nhất, ông Tập Cận Bình không còn quan tâm đến ảnh hưởng của những nhà tư bản Hồng Kông như Lý Gia Thành, và đã hoàn toàn xé bỏ lớp mặt nạ “chính trị và kinh doanh cùng tồn tại” trong vài thập kỷ qua. Điều này cho thấy sự kiểm soát của ĐCSTQ đối với tư bản đã bước vào giai đoạn mạnh mẽ và tàn bạo hơn.

Thứ hai, chính sách của ông Tập Cận Bình không ổn định, một mặt kêu gọi doanh nghiệp tư nhân tìm kiếm đầu tư, mặt khác lại công kích ông Lý Gia Thành, chẳng khác nào tự vả vào mặt mình. Trong tương lai, cuộc đàn áp tư bản của ĐCSTQ có thể sẽ diễn ra thường xuyên hơn và tùy tiện hơn, ông Lý Gia Thành chỉ là sự khởi đầu.