Khoa học, gã khổng lồ mù (P2)

Trong một cuộc trả lời phỏng vấn, nhà vật lý vũ trụ người Anh Stephen Hawking cảnh báo về Trí thông minh nhân tạo: “Những dạng thử nghiệm sơ khởi cho thấy có thể rất hữu dụng. Tuy nhiên, tôi cho rằng việc phát triển những hệ thống này có thể dẫn đến ngày tàn của nhân loại. Con người bị giới hạn bởi sự tiến hóa chậm chạp về mặt sinh học sẽ không thể cạnh tranh và sẽ bị qua mặt”. Như thế có khác nào là chúng ta đang tạo ra những quái vật (nhân tạo) và khi chúng ta mất kiểm soát nó sẽ tiêu diệt chúng ta?(*)

(*) Chuyên gia Kim Eric Drexler cảnh báo trong cuốn sách Engines of Creation khi công nghệ nano mất kiểm soát: “Hãy tưởng tượng… một chai hóa chất chứa phân tử nano tự tạo ra bản sao của chính nó. Bản sao đầu tiên được tạo trong 1.000 giây, sau đó nhân bốn, nhân tám… Sau 10 giờ, con số nhân bản đã lên tới hàng tỷ. Chưa tới 2 ngày, tổng khối lượng của chúng lớn hơn Trái đất”…

• Tiếp theo phần 1

Khi đọc những lời ấy ba liền nhớ lại ngày xưa nghe chuyện các phù thủy tạo âm binh để sai khiến, nhưng về sau âm binh nổi lên làm phản và cuối cùng giết chủ để làm phù thủy! Tương tự, nếu máy vi tính có khả năng đánh bại một nhà vô địch cờ tướng thì chương trình vi tính có thể tự sáng tạo ra phương cách để phủ quyết (override) công thức của chương trình và những giới hạn đặt sẵn để chống lại con người.

Hiện nay chúng ta không biết trí thông minh nhân tạo sẽ thay đổi quan hệ giữa con người như thế nào, nhưng chắc chắn một điều là thế giới sắp tới sẽ không còn như xưa được nữa.

Đã từng xảy ra trường hợp là có một robot đã bắt đầu suy nghĩ độc lập và tạo ra một thứ ngôn ngữ mới nên các nhà bác học đã sợ hãi và cúp điện.

Có thể là con người tinh khôn (Homo Sapiens) sẽ bị xóa sổ giống như giống người Neanderthalensis, và người kế nhiệm sẽ là người số (Homo Digitalis)?

Có một sự lo lắng bao trùm lên các phòng thí nghiệm: chúng ta đang phát triển những kỹ thuật mà mình chưa có khả năng kiểm soát và liên tưởng đến những tai họa lớn hơn: sự mất điện toàn cầu, điện thoại mất sóng, giao thông, ngân hàng tê liệt hay tồi tệ hơn… nhưng không ai dám nói ra để khỏi làm công chúng hoảng loạn.

Vậy thì kỹ thuật về trí thông minh nhân tạo sẽ đưa ta về đâu? Câu hỏi mà chính những người khai sinh ra nó cũng không thể trả lời. Chúng ta đang mù mờ, không biết có phải mình đang mở cái nút hũ để thả con ác quỷ bị các vị thần giam giữ hay không. Nhưng chắc chắn là một chương mới của nhân loại đang bắt đầu.

Trong bộ phim “How to build a Human” của đạo diễn Stephen Mizela, nữ diễn viên Gemma Chan đã chấp nhận làm mẫu tạo hình cho một nữ robot có trí thông minh nhân tạo (AI), với giọng nói, cử chỉ, thói quen, phản xạ, tri thức… của mình. Cô cùng nữ robot AI đã vượt qua các bài test, đánh lừa được cả những người bạn, cộng sự của mình, khi họ thất bại trong việc nhận ra đang nói chuyện với một robot thay vì với Gemma Chan bằng xương bằng thịt!

Hiện nay còn có dự án tái tạo bộ não người bên trong một máy tính với các mạch điện tử mô phỏng theo mạng lưới thần kinh của não. Nếu thành công, bộ não nhân tạo này có thể nói chuyện và cư xử như một con người thật sự!

Mà đây có phải là một sinh vật sống?

Và sẽ là lần đầu tiên, sau chừng 4 tỉ năm vận động trong thế giới nhỏ bé của các hợp chất hữu cơ, sự sống sẽ bùng phát trong cõi vô cơ bao la, sẵn sàng biến hình và vượt ra ngoài ước mơ ngông cuồng nhất của loài người!(*)

(*) Trong suốt lịch sử tiến hóa, dù virus hay khủng long, mọi sinh vật đều theo quy luật của chọn lọc tự nhiên. Nhưng giờ đây con người có thể thay thế bằng các thiết kế gọi là thông minh và sắp sửa nối dài sự sống từ thế giới hữu cơ sang thế giới vô cơ. Kỹ thuật sắp tới sẽ cho phép cấy con chip công nghệ cao vào não bộ (bằng thủ thuật không xâm lấn, như đội mũ bảo hiểm, gắn vào người hay đưa vào mũi) để giúp con người “thông minh” hơn. Con chip này có thể nối vào mạng internet, thí dụ liên kết với Wikipedia nên khi có ai hỏi, ý nghĩ sẽ cho ngay câu trả lời. Còn về phương diện cảm xúc, cũng như với chuột, sắp tới người ta có thể tạo ra hay tiêu diệt các cảm xúc phức tạp như tình yêu, giận dữ, nỗi sợ hãi và sự trầm cảm bằng cách kích thích các vị trí trong não. Thế thì, ba tự hỏi điều này sẽ ảnh hưởng ra sao đến xã hội loài người? Hay các thứ quyền năng “thần thánh” này sẽ mang đến nguy cơ nhân loại bị hủy diệt bởi chính những sản phẩm do mình làm ra. Như con nhện bi cầm tù trong cái bẫy của chính mình?

Ba nói với con, nhưng con đừng nghĩ rằng đây chỉ là khoa học viễn tưởng!

Trong một cuộc phỏng vấn, điều gì nguy hiểm nhất cho loài người, nhà bác học Stephen Hawking đã làm cho thế giới sững sờ: “Trí thông minh nhân tạo!”.

Có một mối quan hệ liên đới trong thời đại ngày nay giữa tri thức – khoa học – quyền lực. Và khi lòng tham chế ngự thì văn hóa, giáo dục, kể cả khoa học chỉ còn chức năng duy nhất là phục vụ lợi nhuận và quyền lực mà thôi. Mọi thứ phụ thuộc lớn vào đồng tiền. Không tài trợ, hết nghiên cứu!(*) Kẻ giàu có có thể độc quyền chân lý và lúc ấy, bất cứ điều gì gây bất lợi cho họ sẽ bị truyền thông ém nhẹm, gạt bỏ.

(*) Ở Âu châu, nếu không có những nhà tài trợ nghệ sĩ, được gọi là mecenatismo, thì các công trình nghệ thuật, điêu khắc, kiến trúc, hội họa… tuyệt mỹ làm rạng danh nước Ý và Âu Châu thời Phục Hưng đã không thể hình thành, và chắc chắn những tài danh sẽ bị mai một vì không có cơ hội phát triển tài năng. Tương tự ngày nay nếu các nhóm lợi ích không đầu tư nghiên cứu thì các nhà bác học tài giỏi mấy cũng phải bó tay…

Hiện nay các nước mạnh vẫn tiếp tục đầu tư món tiền khổng lồ để phát minh ra vũ khí mới để hủy diệt càng ngày càng nhiều. Ngán ngẩm với kiểu tư duy ấy nên có lần ba đã viết: Nhiều lúc tôi muốn đi vào rừng để báo cho lũ rắn rít, hổ báo và chó sói biết là hãy coi chừng lũ người!

Rồi tự hỏi: Mà đâu rồi những con người nguyên thủy đã học cách làm ra lửa, săn bắn, xây cầu, dẫn thủy, làm nên những con đường, thành lập làng xóm và học cách quản lý? Chúng ta đã văn minh đến đâu?

Khoa học hiện nay ít còn chức năng khám phá mà phần lớn chỉ nhằm phục vụ cho lợi ích kinh tế, thương mại và quân sự. Nó được đặt lên bàn thờ như một tôn giáo và người ta tin tưởng tuyệt đối rằng nó sẽ giải quyết tất thảy mọi thứ. Và chúng ta cứ thế tiếp tục sống trong cái ảo tưởng và xem đó là một mô hình duy nhất có lẽ vì thỉnh thoảng nó ban cho chúng ta một chút sảng khoái.

Vậy thì khoa học sẽ về đâu khi nó tạo thêm bệnh để bán thuốc chữa? Gây hậu quả để giải quyết (cái ngọn) của hậu quả. Tạo ô nhiễm, ngập lụt để tìm cách chống ô nhiễm, khắc phục ngập lụt… Thứ khoa học mù quáng như con rắn cắn cái đuôi, có thể nhân bản đời sống mà không biết cho chúng ta biết đời sống là gì hay phải làm gì cho đời sống. Nó phát minh ra vài loại thuốc có thể dời cái chết thêm một thời gian nhưng không nói cho chúng ta biết điều gì xảy ra trong khoảng thời gian được dời thêm ấy.

Dĩ nhiên khoa học là một công cụ quan trọng của hiểu biết. Nhưng sai lầm khi cho nó là phương tiện duy nhất. Nó có thể làm chủ kỹ thuật hiện đại nhưng mãi mãi không làm chủ được lòng mình. Và quả thật chúng ta đã lên được mặt trăng, vẽ được biểu đồ độ sâu đại dương và hạt nhân của nguyên tử. Nhưng chúng ta vẫn còn sợ hãi nhìn vào nội tâm của mình, mà nơi đó là nơi mọi mâu thuẫn tồn tại.

Nhà văn Mỹ Terence McKenna đã nhận định về tình trạng bấp bênh hiện nay: “Chúng ta đã có những phương tiện vật chất để tiêu diệt văn minh và nhân loại, nhưng chúng ta chưa có những phương tiện tinh thần để chống lại sự tiêu diệt đó”. Và hai ngàn năm trăm trước Platon (khoảng 427 – 347 TCN) cũng đã từng trăn trở: Đạo đức là khoa học cao nhất của con người vì không có đạo đức con người sẽ không thể là con người, càng không thể tạo thành xã hội của loài người.

Con người là một động vật cao cấp, có trí tuệ.

Nhưng ý nghĩ thuộc về loài người khi biết những điều này làm ba hổ thẹn. Ngày xưa lúc còn niên thiếu, ba đã vui mừng vì con người đã đổ bộ lên cung trăng nhưng khi lớn lên ba tự hỏi, ý nghĩa gì đi lên mặt trăng khi trên trái đất chúng và đang tạo nên thảm cảnh như ba vừa thấy trên tivi, những người dân chạy loạn vì chiến tranh ở Siria. Cả thế kỷ trôi qua, cả ngàn năm trôi qua, con người càng tài giỏi hơn để phát minh ra máy móc, bay cao hơn và xa hơn, thế nhưng loài người đó đây vẫn còn dã man như những con vật như lúc chưa biết thắp lên ngọn lửa, lăn vòng một chiếc bánh xe. Tất cả những phung phí về trí tuệ để lên mặt trăng, để làm gì? Nếu chúng ta dùng những tài năng ấy để đừng bắn giết nhau, để đừng biến căn nhà của chúng ta thành nơi không thể sống?

Những đoàn người Siria di tản dưới làn bom, đến nơi nào cũng bị xua đuổi… Bức ảnh em bé Alan Kurdi nằm chết trên bờ biển Bodrum, Thổ Nhĩ Kỳ đã khiến cả thế giới bàng hoàng… Em nằm úp mặt xuống cát trên bãi biển, tay xuôi theo thân, giống như một thiên thần đang say ngủ. Nhưng thiên thần nhỏ ấy sẽ không bao giờ tỉnh lại. Liệu đó có phải chỉ là vấn đề của một vài quốc gia hay đây là một cuộc khủng hoảng nhân đạo mang tính toàn cầu?

Ba muốn nói với con về tính Đạo Đức Giả của thế giới khi ca tụng một ca giải phẫu thành công nhưng lại chấp nhận để hàng nghìn thanh niên có con tim tràn trề sức sống đi vào cõi chết. Từ khi bắt đầu hiểu biết, ba luôn khó chịu với những nhân danh trừu tượng để đưa con người vào cuộc chém giết. Và những vũ khí mới cứ thế ra đời.

Tương lai đang hình thành ngay trước mắt. Con người sẽ phải đón nhận và thích ứng với những bước tiến khoa học với tốc độ vượt qua sức tưởng tượng của mình.

Những vấn nạn mà nó sẽ xảy ra buộc con khi trưởng thành, làm cái gì sẽ phải biết suy xét, định đoạt và chấp nhận hậu quả.

Ba mẹ giờ đây thuộc tầng lớp lạc hậu và không thể nói hay làm thay cho con được nữa!

Ngàn lần xin lỗi con!

Trích đoạn nằm trong cuốn sách “Trò chuyện với thiên thần”
Nhà văn Trương Văn Dân

• Xem thêm: Giấc mơ… phát minh ra bệnh

Đăng tải dưới sự cho phép của tác giả
Cuốn “Trò chuyện với thiên thần” đã được NXB Tổng Hợp xuất bản năm 2020, có thể được tìm đọc tại các nhà sách và nhà sách trực tuyến ở Việt Nam