Nếp sống cổ truyền của người Amish ở Mỹ

Người Amish – đôi khi gọi là Amish Mennonites – là một nhóm giáo dân truyền thống Thiên Chúa giáo tạo thành một nhánh của giáo phái Mennonite.

Lịch sử nhóm Amish khởi đầu từ sự chia rẽ ở Thụy Sĩ năm 1693 giữa một nhóm người Thụy Sĩ và Alsatian Anabaptists do Jakob Ammann lãnh đạo. Từ đó những người theo Ammann được gọi là Amish.

Đầu TK18, do những nguyên nhân khác nhau, người Amish và Mennonites di cư sang tiểu bang Pennsylvania. Ngày nay hậu duệ truyền thống của người Amish tiếp tục nói tiếng Pennsylvania-German cũng gọi là Pennsylvania-Dutch. Tuy nhiên thổ ngữ Swiss-German thông dụng trong vài cộng đồng Old Order Amish, nhất là ở tiểu bang Indiana.

Tính tới năm 2000, hơn 165,000 người Old Order Amish sống ở Mỹ và chừng 1,500 người sống ở Canada. (Old Order Amish là những người Amish tuyệt đối không dùng những tiện nghi hiện đại, New Order Amish có châm chước đôi chút).

Cuộc khảo sát năm 2008 cho thấy dân số Amish tăng lên tới 227,000 người và cuộc khảo sát 2 năm sau cho thấy tăng 10%.

Người Amish nổi tiếng do đời sống giản dị và sạch sẽ, quần áo không màu sắc sặc sỡ và kiểu cách. Đàn ông để râu sau khi cưới vợ nhưng không để ria mép. Đàn bà và con gái không cắt tóc nhưng búi tó và đội khăn trùm đầu. Cho đến nay phương tiện di chuyển – ngay cả trên xa lộ – vẫn là xe ngựa màu đen 4 bánh.

Đời sống tâm linh

Để trở thành người Amish, bước đầu tiên là người ấy phải được rửa tội. Người Amish không rửa tội khi còn nhỏ (infant) mà phải đợi tới tuổi từ 16 tới 25.

Một vài cộng đồng Amish có tục lệ Rumspringa (thổ ngữ Pennsylvania-Dutch có nghĩa là chạy quanh, sẽ thuật ở đoạn sau) trước khi rửa tội.

Hôn lễ đòi hỏi người phối ngẫu phải cùng một đức tin.

Họ đạo (church district) có từ 20 tới 40 gia đình. Thánh lễ được cử hành 2 chủ nhật 1 lần tại nhà một giáo dân vì không có nhà thờ. Luân phiên, mỗi nhà giáo dân là nơi cử hành thánh lễ.

Họ đạo được điều hành do một giám mục (bishop), các mục sư (ministers) và các trợ tế (deacons).

Luật lệ của họ đạo – ordnung – phải được giáo dân tuân phục. Luật lệ lâu đời đã thấm nhuần mọi mặt của đời sống cộng đồng, gồm cả việc cấm và hạn chế sử dụng điện, điện thoại và xe tự động (automobile). Luật lệ cũng quy định về quần áo và cách ăn mặc của nam và nữ.

Phần lớn người Amish không mua bảo hiểm thương mại hoặc gia nhập An sinh xã hội.

Là những người theo giáo phái Anabaptist, người Amish thực hành nguyên tắc không chống cự (nonresistance) và không thi hành bất kể loại quân dịch nào.

Từ điển American Heritage Dictionary of The English Language định nghĩa nonresistance là nguyên tắc không dùng sức mạnh kể cả chống lại bạo lực để tự vệ.

Người nào không phục tùng đời sống của cộng đồng và không chịu xưng tội sẽ bị rút phép thông công. Ngoài ra người bị rút phép thông công còn bị xa lánh (biện pháp hạn chế sự tiếp xúc xã hội) khiến người lạc đường hổ thẹn phải trở về chính đạo.

Tục lệ Rumspringa

Một vài cộng đồng Amish có tục lệ Rumspringa.

Theo tục lệ này, thiếu niên từ 14 đến 16 tuổi tạm thời rời gia đình để sống với thế giới bên ngoài. Có lẽ đây là cách thử thách đức tin trước khi chịu phép rửa tội.

Chúng sống không xa gia đình lắm nhưng chúng có thể sa ngã khỏi phong tục Amish khi trải nghiệm việc sử dụng những kỹ thuật hiện đại, thậm chí trải nghiệm tình dục, rượu và ma túy.

Rumspringa chấm dứt khi thiếu niên quyết định một trong hai con đường: hoặc trở về với họ đạo để chịu phép rửa tội, hoặc từ bỏ cộng đồng Amish.

Đại đa số thiếu niên chọn trở về họ đạo để được rửa tội.

Giáo dục

Mỗi cộng đồng Amish có một trường học. Trường chỉ có một phòng học và một giáo viên nhưng dạy đủ giáo khoa từ lớp 1 tới lớp 8.

Loại trường một phòng học này thường thấy khắp vùng quê hẻo lánh của nhiều nước như Thổ Nhĩ Kỳ, Na Uy, Thụy Điển, Mỹ, Canada, Úc, New Zealand, Anh, Ireland và Tây Ban Nha.

Người Amish không cho con học quá lớp 8, viện lẽ kiến thức căn bản dạy tới đó là đủ chuẩn bị cho đời sống Amish.

Năm 1972 ở tiểu bang Wisconsin có 3 người Amish bị phạt mỗi người $5 vì từ chối cho con họ từ 14 tới 15 tuổi theo học trung học. Tối cao pháp viện tiểu bang Wisconsin phản bác hình phạt này.

Tối cao pháp viện Liên bang cũng phản bác, viện lẽ lợi ích của nền giáo dục phổ thông không chứng minh được sự từ chối nền giáo dục ấy là vi hiến.

Cách ứng xử của người Amish

Có hai điểm chính yếu trong cách ứng xử của người Amish:

• Loại bỏ sự ngạo mạn.
• Đề cao giá trị của sự khiêm tốn và điềm tĩnh.

Sự điềm tĩnh của người Amish thường được cho là sự miễn cưỡng đối với những hành động có tính tích cực như: tiến thủ (to be forward), tự khởi phát (self-promoting), và tự khẳng định (to assert oneself).

Tuy nhiên qua cách ứng xử, người Amish mong muốn tuân phục ý muốn của Chúa và đối nghịch với chủ nghĩa cá nhân trong văn hóa Mỹ.

Khuynh hướng chống chủ nghĩa cá nhân là động lực khiến họ loại bỏ những kỹ thuật tiết kiệm sức lao động vì những kỹ thuật này gây hậu quả con người ít phụ thuộc vào cộng đồng.

Nếp sống cổ truyền của người Amish ngày càng gia tăng sự phân cách với xã hội hiện đại, đôi khi gây ra sự phân biệt đối xử và thù ghét. Do đó chúng ta không ngạc nhiên khi xe ngựa của người Amish chạy trên đường bị ném đá.

Bùi Quý Chiến
Trích đăng từ Đặc San Lâm Viên (www.dslamvien.com)

Tham khảo: Wikipedia: Amish Mennonite