Tâm lý học: Vì sao bộ não người ta bị nghiện cờ bạc?

Cờ bạc đã có lịch sử từ xa xưa và vẫn một mạch tồn tại cùng với nhân loại cho đến tận hôm nay. Tại sao bài bạc lại có một sức sống dẻo dai đến vậy? Tại sao hàng tỷ người trên thế giới đã từng đánh bạc ít nhất một lần trong đời? Tại sao con người lại thích đánh bạc, thậm chí phát nghiện cờ bạc? Phần đa câu trả lời là: vì niềm vui, vì tiền, hay vì kích thích.

Đây có thể là lý do ban đầu dẫn người ta đến với bài bạc, tuy nhiên các nhà tâm lý học vẫn chưa biết chắc tại sao, với một số trường hợp, bài bạc không còn là một trò giải trí, mà trở thành sự ép buộc. Tại sao người ta vẫn tiếp tục chơi khi nó không còn tạo ra vui vẻ nữa? Tại sao vẫn cứ chơi khi người ta thừa hiểu rằng chúng được tạo ra để họ phải thua cuộc và mất tiền? Liệu có một số người xui xẻo hơn phần còn lại, hay chỉ đơn giản là họ kém tính toán xác suất hơn?

Mike Robinson là một nhà tâm lý học chuyên nghiên cứu các chứng nghiện ngập trong suốt 15 năm qua, ông đã cất công tìm hiểu bộ não người để xem điều gì khiến cờ bạc thôi thúc người ta đến vậy. Từ các nghiên cứu của mình, ông đã phát hiện rất nhiều sự thật bị cố tình giấu diếm về cách thiết kế các trò chơi. Và những kỹ thuật ấy tác động lêni cả những người chơi bạc thông thường và những con nghiện cờ bạc.

Trong bài viết này, hãy cùng Mike Robinson và chúng tôi khám phá bí ẩn ấy – vì sao con người thích đánh bạc?

Tính may rủi tạo nên sự hấp dẫn, và kích thích não bộ

Một trong những điểm nhấn của cờ bạc là tính may rủi của nó – bạn không thể biết trước sẽ thắng (hay thua) bao nhiêu tiền, và tỷ lệ chiến thắng là bao nhiêu. Chính sự không rõ ràng ấy đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra sự hấp dẫn của cờ bạc.

Dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh mà bộ não tiết ra khi con người tận hưởng khoái lạc như ăn uống, quan hệ tình dục hay dùng chất gây nghiện, cũng là chất được tiết ra khi người ta đứng trước một phần thưởng không chắc chắn.

Trên thực tế, lượng dopamine tiết ra tăng lên đặc biệt vào khoảnh khắc ngay trước lúc phân định thắng thua. Hiệu ứng mang tính dự đoán này có thể giải thích tại sao mức dopamine tiết ra cũng tương hợp với mức độ máu me và độ nghiện cờ bạc của một cá nhân. Có thể nó cũng đóng vai trò trong việc tăng cường hành vi chấp nhận rủi ro – hay nói cách khác là tăng độ liều khi đánh bạc.

Các nghiên cứu khoa học cũng đã chỉ ra rằng khi đánh bạc, dopamine được tiết ra tại cùng các vùng não bộ giống với khi nghiện chất kích thích. Trên thực tế, tương tự như ma túy, liên tục tiếp xúc với cờ bạc và những phần thưởng may rủi sẽ tạo ra những thay đổi vĩnh viễn trên não bộ. Các khu vực xuất hiện những thay đổi này, tương tự như với những cá nhân mắc chứng nghiện ma túy, trở nên cực kỳ nhạy cảm. Các nghiên cứu trên động vật cho thấy những thay đổi trên não bộ do sự may rủi gây ra thậm chí có thể làm cho con bạc tăng cường ham mê và khao khát dùng ma túy.

Liên tục tiếp xúc với bài bạc và sự may rủi thậm chí có thể thay đổi thái độ của bạn với việc thắng và thua.

Với những con bạc khát nước, mất tiền dẫn đến việc tiết ra dopamine gần như bằng với khi ăn tiền.

Vì vậy, đối với họ, mất tiền kích hoạt sự thôi thúc phải tiếp tục chơi tiếp, hơn là sự thất vọng có thể khiến họ phải rời bỏ cuộc chơi. Càng thua càng cay cú, càng thua càng muốn chơi tiếp, và phải chơi lớn hơn để gỡ lại phần đã mất (hiện tượng thua lại càng thua – “chasing losses”).

Ánh sáng và âm thanh cổ vũ người chơi

Nhưng cờ bạc không phải chỉ là một trò chơi giữa thắng và thua. Nó có thể còn là một môi trường để bạn chìm đắm trong âm thanh và ánh sáng. Điều này đặc biệt đúng trong những sòng bài tấp nập, nhưng thậm chí một trò chơi hay ứng dụng đánh bạc trên điện thoại với nhiều âm thanh và hình ảnh phụ họa cũng có thể thu hút sự chú ý của bạn.

Nhưng liệu chúng có đơn giản chỉ mang tính phụ họa hay không? Các nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng những hiệu ứng âm thanh và ánh sáng này, khi đi kèm với những phần thưởng may rủi, sẽ trở nên hấp dẫn hơn và thôi thúc con bạc tiếp tục chơi. Đặc biệt, những âm thanh xuất hiện khi chiến thắng – ví dụ như tiếng leng keng của máy đánh bạc tự động – làm tăng cảm giác phấn khích và khiến các con bạc ước đoán sai tỷ lệ chiến thắng của họ. Điều quan trọng là, chúng có thể giữ bạn chơi lâu hơn và khuyến khích bạn chơi nhanh hơn.

Cảm giác như chiến thắng trong khi thực ra đang thua

Các trò chơi may rủi được xây dựng để nhà cái luôn luôn có lợi thế, và người chơi giỏi lắm cũng chỉ có thể thắng được một vài lần. Vậy nên bạn sẽ hiếm khi được thưởng thức âm thanh và ánh sáng xuất hiện mỗi khi ăn được một lần jackpot. Tuy nhiên, những bộ óc thông minh trong ngành công nghiệp cờ bạc đã nghĩ ra một cách để giải quyết vấn đề này.

Trong vài thập kỷ vừa qua, các sòng bài và nhà sản xuất thiết bị đã nâng cấp rất nhiều các máy đánh bạc, loại bỏ các máy cơ khí cũ kỹ để thay bằng phiên bản hiện đại hơn – các máy đánh bạc điện tử. Những máy đánh bạc đời mới và đánh bạc trên mạng có nhiều hiệu ứng âm thanh và ánh sáng rực rỡ hơn. Chúng cũng có nhiều guồng quay hơn, mở đầu cho một thời đại mới của máy đánh bạc nhiều dòng.

>> Công nghệ thao túng tâm trí con người như thế nào?

Có nhiều dòng cho phép người chơi đặt cược nhiều lần cho mỗi lần quay, thường là 20 lần hoặc nhiều hơn. Mặc dù số tiền mỗi lần đặt cược có thể nhỏ, nhưng rất nhiều người chơi thường đặt tối đa số dòng cho mỗi vòng quay. Chiến thuật này đồng nghĩa với việc một người chơi có thể thắng một số dòng vài thua số còn lại. Nhưng nếu cộng tổng số tiền cuối cùng thì có khi bạn còn thắng ít hơn cả cách chơi thông thường. Ngay cả khi bạn “thắng,” bạn vẫn không kiếm được tiền, hiện tượng này có tên là “thua đội lốt thắng.” Thế nhưng với mỗi lần chiến thắng, kể cả khi đó là thua đội lốt thắng, đều sẽ có đèn và nhạc chiến thắng vang lên.

Kết quả là những máy đánh bạc nhiều dòng này tạo ra thêm sự hứng thú và được người chơi yêu thích hơn. Quan trọng là, chúng khiến những con bạc nhầm tưởng về số lần họ thực sự chiến thắng. Sự gia tăng tần số chiến thắng, dù là thắng thật hay giả tạo, đều tạo ra sự phấn kích và kích hoạt các khu vực trong não bộ nhạy cảm với những phần thưởng, từ đó có thể đẩy nhanh tốc độ thay đổi não bộ. Các máy chơi nhiều dòng dường như cũng thúc đẩy sự phát triển của “dark flow” (tạm dịch: dòng chảy đen), một trạng thái say mê trong đó người chơi nhập tâm hoàn toàn vào trò chơi, đôi khi là nhiều giờ đồng hồ.

Hiệu ứng ‘suýt trúng’ và càng thua càng cay cú

Sự nổi lên của các máy đánh bạc điện tử cũng đồng nghĩa với việc kết quả không còn bị hạn chế bởi sự sắp xếp cơ học trên mỗi guồng quay, mà giờ được lập trình trên một guồng quay ảo. Vì vậy, những người thiết kế trò chơi có thể sắp xếp để một số tổ hợp xuất hiện nhiều hơn các tổ hợp khác.

Và một trong các tổ hợp được nhà cái yêu thích nhất là “suýt trúng” – guồng quay dừng lại chỉ một nhịp trước khi ăn được jackpot. Những lần suýt trúng như vậy kích hoạt những khu vực trong não bộ thường phản ứng khi chiến thắng, và làm tăng khao khát được tiếp tục chơi, đặc biệt ở những con nghiện đánh bạc.

Hiện tượng này không chỉ giới hạn trong máy đánh bạc và sòng bài. Suýt trúng đóng một vai trò không thể thiếu trong các trò chơi dễ gây nghiện trên điện thoại di động như trò Candy Crush.

Những lần suýt trúng tạo ra nhiều kích thích hơn những lần thua – mặc dù nó khiến ta thất vọng hơn và mất vui hơn nhiều việc liên tục thua. Nhưng quan trọng là, suýt thắng kích thích sự thôi thúc chơi tiếp hơn cả bản thân sự thắng cuộc. Suýt trúng dường như tạo ra động lực nhiều hơn và gia tăng sự nhập tâm của người chơi, khiến họ chơi lâu hơn dự định. Lượng dopamine tiết ra khi suýt trúng, trên thực tế, có liên hệ với mức độ nghiện đánh bạc của người đó.

>> Vì sao game có ma lực mạnh đến vậy? 8 cơ chế gây nghiện trong game

Đánh bạc và những trò ma mãnh

Khi đánh bạc để giải trí, bạn không đơn giản chỉ là chơi với những xác suất, mà còn là chiến đấu với một đối thủ được huấn luyện nghệ thuật lừa đảo và lẩn tránh. Các trò chơi may rủi có lợi khi thu hút được người chơi chơi lâu hơn và để họ ra đi với cảm giác rằng họ chơi hay hơn cả vận may, từ đó khiến họ nhầm tưởng về kỹ năng của mình.

Với rất nhiều người, những kết quả được tính toán kỹ lưỡng này đã nâng cao sự thỏa mãn của họ khi đánh bạc, khiến người chơi cảm thấy dễ chịu hơn ngay cả khi phải rời đi vì rỗng túi.

Nhưng đánh bạc không chỉ đem lại một khoảng thời gian dễ chịu và có thể là một cơ hội ăn tiền cho ai đó. Có tới 2% dân số Hoa Kỳ là những con nghiện đánh bạc, và theo phân loại mới đây của các nhà khoa học, họ đang mắc phải một dạng bệnh lý có tên là rối loạn cờ bạc.

Đây là một trong số ít các loại nghiện ngập không đòi hỏi phải dùng một chất nào đó, như ma túy chẳng hạn. Nhưng giống như các loại nghiện ngập khác, rối loạn cờ bạc là một dạng trải nghiệm cô độc. Nó khiến người ta lo âu nhiều hơn, và những người nghiện cờ bạc có tỷ lệ tự sát cao hơn.

Đôi khi, lời giải cho một vấn đề nan giải trong cuộc sống của con người có thể đơn giản chỉ là một lần nói: “KHÔNG”.