Mỹ: Thêm điều khoản đặc biệt vào hiệp định thương mại Châu Á nhắm vào TQ

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã bổ sung các “điều khoản thuốc độc” vào hai thỏa thuận thương mại mới ký với Malaysia và Campuchia, mở rộng công cụ kinh tế – ngoại giao của Mỹ trong cuộc cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Theo Financial Times, các thỏa thuận ký kết vào tuần đầu tháng 11/2025 cho phép Mỹ đơn phương chấm dứt bất kỳ hiệp định thương mại nào nếu thấy nó “gây phương hại đến lợi ích cốt lõi” hoặc “đe dọa nghiêm trọng đến an ninh quốc gia của Hoa Kỳ”. Đây được xem là bước tiến mới trong chiến lược thương mại có tính ràng buộc chính trị mà Washington áp dụng sau thành công của Hiệp định USMCA (Hoa Kỳ – Mexico – Canada).

Từ USMCA đến Đông Nam Á: mở rộng “vũ khí thương mại”

Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump đã yêu cầu đưa “điều khoản thuốc độc” vào USMCA, quy định rằng nếu một bên ký kết bắt đầu đàm phán thương mại tự do với một “quốc gia phi thị trường”, các bên còn lại có thể rút khỏi hiệp định trong sáu tháng và thiết lập thỏa thuận song phương mới. Khi ấy, điều khoản này được hiểu là hướng thẳng vào Trung Quốc, nền kinh tế phi thị trường lớn nhất thế giới.

Giờ đây, cách tiếp cận tương tự đang được áp dụng với Đông Nam Á. Hai thỏa thuận mới giữa Mỹ – Malaysia và Mỹ – Campuchia mở rộng quyền của Washington, cho phép kiểm soát hoặc chấm dứt bất kỳ thỏa thuận cạnh tranh nào mà Mỹ cho là bất lợi.

“Bài kiểm tra lòng trung thành” của các nước ASEAN

Các chuyên gia thương mại cho rằng điều khoản này không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn là “bài kiểm tra lòng trung thành” đối với những quốc gia vẫn giữ quan hệ thương mại mật thiết với Bắc Kinh.

Giáo sư Simon Evenett của Viện Phát triển Quản lý Quốc tế (IMD, Thụy Sĩ) nhận định rằng các điều khoản thuốc độc đã biến các hiệp định thương mại từ công cụ kinh tế thành công cụ chiến lược để Mỹ quản lý chính sách đối ngoại của đối tác. Theo ông, các thỏa thuận mới với Malaysia và Campuchia trao cho Washington quyền đơn phương rút lui, đồng thời buộc các nước này phải tuân thủ các lệnh trừng phạt và hạn chế kinh tế do Mỹ ban hành.

Evenett đánh giá: “Mỹ đang tìm cách bảo vệ lợi thế tiếp cận thị trường và tái định hình chuỗi cung ứng sản xuất ở châu Á — nơi Trung Quốc từng giữ vai trò trung tâm”. Ông lưu ý thêm rằng, khác với USMCA có cơ chế pháp lý rõ ràng, các thỏa thuận mới lại mang tính bao trùm và linh hoạt hơn, tạo không gian hành động lớn cho Washington.

Đòn đánh vào chủ nghĩa đa phương

Theo Maria Demertzis, Giám đốc Trung tâm Chiến lược Kinh tế thuộc The Conference Board (Brussels), việc Mỹ áp đặt “điều khoản thuốc độc” trong các hiệp định với nước nhỏ là “một đòn giáng mạnh vào chủ nghĩa đa phương toàn cầu”. Bà nhận định, Washington muốn kìm hãm ảnh hưởng của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khu vực, song hiệu quả thực tế của những điều khoản này vẫn cần thời gian kiểm chứng.

Demertzis nói: “Giống như cách Tổng thống Trump thường tuyên bố — ‘Tôi là sếp, và các anh phải nghe lời tôi.’ Vấn đề là, những quốc gia này có lợi gì để từ chối điều khoản thuốc độc? Mục tiêu rõ ràng là ngăn Trung Quốc tiếp cận thị trường Mỹ qua các nước ASEAN”.

Củng cố hàng rào thương mại chống Trung Quốc

Song song với các điều khoản ràng buộc, Mỹ đã tăng thuế “quá cảnh” 40% đối với hàng hóa Trung Quốc vận chuyển qua các cảng Đông Nam Á, coi đây là biện pháp ngăn doanh nghiệp Trung Quốc lách thuế thông qua tái xuất.

Các nhà phân tích cho rằng, “điều khoản thuốc độc” là bước củng cố chiến lược thương mại có điều kiện, khiến các nước Đông Nam Á phải cân nhắc kỹ giữa quan hệ kinh tế với Trung Quốc và lợi ích tiếp cận thị trường Mỹ.

Một quan chức chính quyền Trump cho biết mục tiêu của các biện pháp này là “xóa bỏ thâm hụt thương mại gây thiệt hại và bảo vệ ngành công nghiệp cùng người lao động Mỹ thông qua thuế quan, đàm phán và các thỏa thuận song phương”.

Đàm phán mở rộng và ảnh hưởng khu vực

Hiện Washington đang tiếp tục đàm phán “thuế quan tương hỗ” với các quốc gia khác trong khu vực, bao gồm Thái Lan và Việt Nam, để xem liệu mô hình điều khoản thuốc độc có được áp dụng tiếp hay không.

Ban đầu, Mỹ không ưu tiên thương lượng với các nước này, nhưng sau khi Trump tham gia các cuộc đối thoại hòa bình biên giới giữa Campuchia và Thái Lan, quá trình đàm phán thương mại đã được khởi động lại. Theo điều khoản mới, Mỹ giảm thuế nhập khẩu từ mức tối đa 49% xuống 19% cho hàng hóa Malaysia và Campuchia — một bước nhượng bộ mang tính khuyến khích hợp tác.

Trong khi đó, Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại chủ chốt của phần lớn ASEAN, cung cấp nguyên liệu, linh kiện và máy móc, còn Mỹ là thị trường xuất khẩu hàng đầu. Các quốc gia khu vực vì thế đang nỗ lực duy trì cân bằng tinh tế giữa hai cường quốc.

Tác động chiến lược

Giới quan sát nhận định rằng, việc Mỹ mở rộng “điều khoản thuốc độc” sang Đông Nam Á cho thấy sự kết hợp giữa kinh tế và an ninh trong chính sách đối ngoại của chính quyền Trump. Đây vừa là công cụ kiềm chế Trung Quốc, vừa là cách Mỹ đảm bảo rằng các đối tác không tham gia các hiệp định thương mại có thể làm suy yếu vị thế chiến lược của Washington.

Việc Tập Cận Bình đến thăm một loạt quốc gia Đông Nam Á chỉ vài tuần sau khi Mỹ công bố các mức thuế trả đũa được xem là phản ứng ngoại giao rõ ràng của Bắc Kinh.

Các nhà phân tích cho rằng động thái này mở ra một giai đoạn cạnh tranh thương mại mới tại châu Á, trong đó các hiệp định kinh tế không còn thuần túy về thương mại, mà trở thành công cụ địa chính trị giúp Mỹ và Trung Quốc củng cố phạm vi ảnh hưởng của mình.