Ác mộng COVID-19 đe dọa chấm dứt giấc mơ không biên giới ở châu Âu

Viên ngọc quý của châu Âu (EU) – mạng lưới biên giới mở trong cộng đồng chung – đã và đang gặp khủng hoảng do vấn đề người tị nạn, thì dịch COVID-19 bùng phát đã giáng một cú đấm mạnh hơn vào chính sách biên giới mở này.

Đối với EU, dịch COVID-19 đã diễn ra vào thời điểm không thể tệ hơn.

Sau khi Brexit hoàn tất, khủng bố suy yếu và cuộc khủng hoảng di cư tạm lắng, EU hy vọng có thể hồi sinh giấc mơ về đường biên giới mở trong nội bộ trong năm nay. 

Thế nhưng, dịch COVID-19 lan đến châu Âu với tốc độ ngày càng nhanh. Ngày qua ngày, thêm nhiều ca nhiễm mới được công bố tại Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Thuỵ Sĩ, Hy Lạp… Nhiều trường hợp trong đó bắt nguồn từ Ý, ổ dịch lớn nhất châu Âu với hơn 1.700 ca nhiễm và 41 ca tử vong.

Khi dịch bệnh lan rộng và số ca nhiễm tăng theo cấp số nhân, rất nhiều lời kêu gọi đóng cửa biên giới ở các nước thành viên EU được đưa ra, chủ yếu đến từ phe cánh hữu và chủ nghĩa dân túy, những người chưa từng ủng hộ chính sách mở cửa biên giới của khối.

Cho đến nay chưa có quốc gia nào thực hiện động thái quyết liệt như vậy, nhưng một số quan chức EU đã mật báo rằng điều này có thể thay đổi nhanh chóng. 

Ngày 26/2, quan chức hàng đầu về bệnh truyền nhiễm của khối cho biết EU cần chuẩn bị một cách toàn diện hơn cho cuộc khủng hoảng tương tự như đang xảy ra ở miền Bắc nước Ý.

“Đánh giá hiện tại của chúng tôi cho thấy tình huống tương tự như Ý sẽ xảy ra ở nhiều quốc gia khác ở châu Âu, nhưng sẽ có sự khác nhau giữa các nước”, Andrea Ammon, giám đốc Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh của EU, nói trong cuộc họp báo tại Rome, Italy.

Tuy vậy, bà Andrea không kêu gọi đóng cửa biên giới. Nhiều chuyên gia y tế khác cũng cho rằng lợi ích mang lại từ hành động đó còn nhiều mơ hồ.

“Hạn chế đi lại sẽ không hiệu quả: mọi người vẫn sẽ tìm cách lách luật. Nó chỉ có thể làm chậm tốc độ lây lan của virus”, tiến sĩ Clare Wenham tại Viện Sáng kiến Sức khỏe Toàn cầu thuộc Đại học Kinh tế London, cho biết.

> Ý tăng 50% ca COVID-19 trong vòng 24 giờ, lên tổng cộng 1.694

Tự do đi lại và lưu thông hàng hóa là nền tảng của EU, hay còn gọi tắt là khối “Schengen.” Năm 1985 tại Luxembourg, một hiệp ước về khu vực đi lại tự do gồm 26 quốc gia đã được ký kết.

Người châu Âu coi đó là một trong những thành tựu lớn nhất của khối. Nhưng nếu điều này đã làm nên sự thịnh vượng và trở thành một bản sắc cơ bản của EU, thì trên thực tế, nó cũng đã phải chịu nhiều vết thương chí mạng.

Gần đây nhất là cuộc khủng hoảng di cư năm 2015, khi một số quốc gia trì hoãn Hiệp ước Schengen để có toàn quyền kiểm soát biên giới và ngăn người tị nạn từ Hy Lạp cũng như nhiều nơi khác tìm cách tới các nước Bắc Âu giàu có.

Các quy định của Schengen cho phép các nước thành viên tái áp đặt biện pháp kiểm soát biên giới tạm thời vì lý do cụ thể, như để đối phó với tấn công khủng bố, các cuộc di cư lớn và tình huống y tế khẩn cấp. 

Tuy nhiên, vấn đề ở đây nằm ở chữ “tạm thời”. Một quốc gia có thể đình chỉ hiệp ước nhưng cần giải thích lý do tại sao lại hành động như vậy. Về lý thuyết, một nước không thể áp đặt kiểm soát biên giới quá 2 năm, theo quy định hiện hành.

Trên thực tế, Đức, Pháp, Đan Mạch, Thụy Điển, Áo và Na Uy đã tạm ngưng Hiệp ước Schengen và kiểm tra hộ chiếu của hành khách đến từ các nước thành viên trong khối suốt 4.5 năm qua bằng cách sử dụng các động thái pháp lý để lách quy định 2 năm của EU.

Bà Marie De Somer, người đứng đầu Chương trình di cư tại Trung tâm chính sách châu Âu, có trụ sở tại Brussels (Bỉ), cho biết việc khôi phục lại chức năng đầy đủ của khối phụ thuộc vào cải tổ các quy định về nhập cư và tị nạn. “Schengen đang ở trong tình trạng tồi tệ và có rất nhiều vấn đề,” bà nói.

Thế nhưng, dịch COVID-19 lại đặt ra một thách thức khác với EU về việc duy trì đường biên giới mở. Những người theo chủ nghĩa dân tộc đã có thêm luận chứng để bảo vệ quan điểm siết chặt hoặc khôi phục kiểm soát biên giới bên trong EU.

Ông Eric Ciotti, Nghị sĩ Pháp đến từ vùng biên giới giáp với Ý và là thành viên Đảng Cộng hòa thuộc phe cánh hữu, đã kêu gọi tăng cường kiểm soát biên giới “trước khi quá muộn”. 

Trong khi đó, bà Marine Le Pen, lãnh đạo đảng cánh hữu Mặt trận Quốc gia, cũng kêu gọi đóng cửa biên giới với Ý.

Tại Thụy Sĩ, quốc gia không phải là thành viên EU nhưng tham gia vào hiệp ước đường biên giới mở, ông Lorenzo Quadri của đảng cánh hữu Lega dei Ticinesi đã yêu cầu thực thi chính sách đóng cửa biên giới. 

“Thật đáng báo động khi các quan điểm về mở cửa biên giới được xem là điều ưu tiên”, ông nói.

Rất lâu trước khi virus corona mới xuất hiện, nhiều người theo chủ nghĩa dân tộc, dẫn đầu là Thủ tướng Hungary Viktor Orban, đã phàn nàn rằng châu Âu không thể có chính sách mở cửa biên giới nội bộ nếu đường biên giới bên ngoài quá yếu, dễ dàng để những người tị nạn có thể vào được các quốc gia thành viên mà không bị kiểm soát.

Ủy ban châu Âu đã cố gắng đưa ra kế hoạch khắc phục hệ thống tiếp nhận người tị nạn, bao gồm việc tăng thêm nhân lực và tài chính cho cơ quan biên phòng châu Âu Frontex, cũng như từng bước đẩy mạnh hoạt động giám sát biên giới bên ngoài khối. 

Tuy vậy, kế hoạch này vấp phải trở ngại bởi nó cũng đồng thời tạo ra hệ thống phân bổ người tị nạn tới các quốc gia thành viên EU, điều mà Hungary sẽ phản đối.

Có rất nhiều ý kiến bất đồng về chính sách trên. Đức muốn tất cả các quốc gia EU phải tiếp nhận người tị nạn dù muốn hay không. Hy Lạp muốn sớm đưa tất cả người tị nạn ra khỏi các trung tâm giam giữ ở nước họ, còn Ý không muốn thuyền cứu hộ đưa người tị nạn cập cảng của mình. Danh sách các nước phản đối chính sách này không ngừng tăng lên.

> Nhiều nước hạn chế đi lại, cấm tập trung đông người khi COVID-19 lan rộng

Bà De Somer cho rằng không thể biết tác động thực sự của việc đình chỉ Hiệp ước Schengen, bởi Đức và nhiều quốc gia EU khác – những nước tái áp đặt kiểm soát biên giới – chia sẻ rất ít thông tin về cách họ thực thi tại những nơi kiểm soát đó và kết quả của việc này.

Bà này nhận định ngay cả khi các thành viên EU tái áp đặt kiểm soát biên giới để ngăn dịch COVID-19 lây lan, đây có thể là cơ hội cho thấy Hiệp ước Schengen là giải pháp linh hoạt và hiệu quả để bảo vệ công dân, còn khi dịch bệnh qua đi, việc kiểm soát biên giới cần được dỡ bỏ theo quy tắc của khối. 

Xuân Lan (theo New York Times)

Xem thêm: