WSJ: Anh hùng cứu Kyiv bị đặc vụ Ukraine xử quyết như gián điệp 2 mặt

Vài giờ trước khi Moscow gửi quân vào Ukraine, một người đàn ông đã mật báo với Kyiv về kế hoạch Nga đánh chiếm thành phố này, lập công lớn giải cứu Kyiv. Nhưng mấy ngày sau đó, người đàn ông ấy bị đặc vụ Ukraine áp giải đi, rồi người ta tìm thấy xác ông bị quăng bên lề đường khu trung tâm Kyiv với một lỗ đạn sau đầu. Xin giới thiệu với độc giả báo cáo và điều tra của Tạp chí Phố Wall (WSJ) hôm 18/1 về câu chuyện đằng sau vụ việc này.

Một cơ quan tình báo cho biết ông ta là gián điệp của Moscow. Một cơ quan tình báo khác cho rằng ông ta đã cứu Kyiv. Denys Kiryeyev là ai? —Tạp chí Phố Wall (WSJ) hôm 18/1.

Người đàn ông đã chết, Denys Kiryeyev (Denis Kireev), doanh nhân ngân hàng 45 tuổi, đã bị hành quyết như một kẻ phản bội. SBU —Cơ quan An ninh Ukraine, cơ quan đặc vụ, tình báo, nội chính, một cơ quan mà nhiều người cho là cánh tay đắc lực của Tổng thống Ukraine Zelensky— đã giết chết ông với lý do ông bị cáo buộc làm gián điệp cho Moscow, một quan chức của cơ quan này cho biết.

• Ukraine bắt giữ các nhân vật cao cấp bị tình nghi làm gián điệp cho Nga

Sau đó, người ta tìm được thi thể của ông Kiryeyev và đưa đi chôn cất như một anh hùng, an táng bên cạnh ngoại trưởng đầu tiên của Ukraine.

Tướng Kyrylo Budanov, người đứng đầu cơ quan tình báo quân đội Ukraine (GUR), cho biết ông Kiryeyev đã mật báo thông tin lấy được từ các đầu mối liên lạc của ông ở Nga. Nhờ đó, quân đội Ukraine đã bảo vệ thành công thủ đô của họ vào tháng 2 năm ngoái.

“Nếu không có ông Kiryeyev, rất có thể Kyiv đã bị chiếm,” Tướng Budanov nói.

“Hành quyết [ông Kiryeyev] là do thực tế lúc đó không có sự phối hợp thống nhất giữa các cơ cấu an ninh. Có một số lời cáo buộc ông ta, và họ không có thời gian để giải quyết những cáo buộc này theo hình thức đối thoại,” — trợ lý của Tổng thống Zelensky cho biết.

Tổng thống Zelensky đã ký các giấy tờ để truy tặng ông Kiryeyev huân chương vì “chức trách đặc biệt trong việc bảo vệ chủ quyền quốc gia và an ninh quốc gia.”

Nhiều năm từ trước chiến tranh, Nga đã đầu tư số tiền tương đương hàng tỷ Mỹ kim để xâm nhập vào giới chính khách và tình báo của Ukraine, tìm cách chia rẽ lòng trung thành trong các cơ quan gián điệp của Ukraine và thiết lập một mạng lưới điệp viên, để sẵn sàng đến khi Điện Kremlin quyết định chiếm lấy đất nước này. Những thập kỷ tham nhũng của giới chính khách cũng làm xói mòn lòng tin của công chúng.

Ông Kiryeyev vào nhiều thời điểm đã có biểu hiện dường như thuộc về phe đối lập trong con mắt của các phe khác nhau.

Ông đã đánh đổi sự nghiệp tại các tổ chức tài chính phương Tây để sang làm quản lý tiền và tài sản cho hai người anh em giàu có, có quan hệ mật thiết với các chính trị gia Ukraine thân Nga. Công việc đã đem lại cho ông Kiryeyev bất động sản, một dàn xe hơi và các kỳ nghỉ ở Hy Lạp và Paris. Nhưng nó cũng phủ bóng đen lên danh tiếng của ông trong giới quan chức và đồng nghiệp lo lắng về ảnh hưởng của Nga.

Trong sự nghiệp giai đoạn sau của ông, tướng Budanov cho biết, ông Kiryeyev đã vun đắp mối quan hệ với các cơ quan tình báo châu Âu, cũng như với các quan chức Chính phủ và quân đội Nga. Ông cũng đồng ý đại diện cho Kyiv trong các cuộc đàm phán ngừng bắn sớm giữa Nga và Ukraine, một nhiệm vụ nguy hiểm và cao cấp.

Ông Kiryeyev “rất thích nhập vai 007,” một người bạn của ông cho biết.

Chiến tranh nổ ra ngày 24/2/2022 đã thử thách sự đầu tư của Nga và và sự kháng cự của Ukraine. Ông Kiryeyev, người có chân ở cả hai quốc gia, bị kẹt ở giữa.

Ông Kiryeyev nói với các vệ sĩ của mình rằng ông có thể bị bắt ở trên đường. “Đừng can thiệp,” ông ấy nói… Cả nhóm lái xe về trung tâm Kyiv và dừng lại gần Nhà thờ Thánh Sophia. Một số minivan chở các đặc vụ SBU ngăn lại… Ông Kiryeyev bị áp giải vào chiếc minivan… Khoảng 90 phút sau, các nhân viên GUR được triệu tập đến nơi, và họ tìm thấy thi thể của ông Kiryeyev.

Bài báo này của Tạp chí Phố Wall dựa trên các tài liệu tài chính và tình báo cũng như các cuộc phỏng vấn với các quan chức Chính phủ Hoa Kỳ và Ukraine, các thành viên hiện tại và trước đây của các cơ quan an ninh Ukraine, cũng như gia đình, bạn bè, vệ sĩ và đối tác kinh doanh của ông Kiryeyev.

Kiếm tiền

Ông Kiryeyev sinh ra ở Kyiv và bắt đầu sự nghiệp chuyên môn trong lĩnh vực tài chính khi làm việc tại các văn phòng địa phương của các ngân hàng phương Tây, trong đó có cả các ngân hàng danh tiếng như Crédit Lyonnais, Citibank và ING.

Theo những người làm việc với ông, ông Kiryeyev là người to cao và hướng ngoại, biết cách xử lý khéo léo các vấn đề với khách hàng. Ông Kiryeyev nói được tiếng Ukraina, tiếng Nga, tiếng Pháp và tiếng Anh.

Một người họ hàng của ông vào năm 2003 đã trở thành phó giám đốc của SBU —cơ quan kế nhiệm KGB khét tiếng của Liên Xô ở Ukraine— theo một cựu lãnh đạo của cơ quan này. Các cộng sự cho biết, mối liên hệ này đã khiến ông Kiryeyev quan tâm đến hoạt động gián điệp. Những người chỉ trích cho rằng SBU, hiện đang phải đối mặt với sự giám sát của chính phủ, bị nghi ngờ rằng từ lâu họ đã chịu ảnh hưởng của Moscow. SBU đã từ chối bình luận với Tạp chí Phố Wall, và bác bỏ cáo buộc này.

Năm 2006, ông Kiryeyev đến làm việc cho Andriy Klyuyev và Serhiy Klyuyev, hai doanh nhân có quan hệ chính trị đến từ Donetsk, một vùng nghiêng về Nga ở miền đông Ukraine. Anh em nhà Klyuyev, những người giàu có nhờ kim loại và bất động sản, rất thân với Viktor Yanukovych, một chính trị gia có quan hệ với Nga, người sau này trở thành tổng thống Ukraine.

Vào năm 2015, Hoa Kỳ đã trừng phạt Andriy Klyuyev vì theo một số cáo buộc ông đã có những nỗ lực phá hoại nền dân chủ ở Ukraine. Cả hai anh em Klyuyev đều không đưa ra bình luận.

Người vợ góa của ông Kiryeyev cho biết chồng bà đã giải thích một cách chung chung cho bà về quyết định làm việc với những người thân cận với ông Yanukovych. “Chúng ta không thể đổi người này lấy người khác. Chúng ta có những gì chúng ta có,” bà nhớ và nhắc lại lời ông nói.

Trong nhiệm kỳ tổng thống của ông Yanukovych, Andriy Klyuyev từng là thư ký của hội đồng quốc phòng và an ninh quốc gia Ukraine, đồng thời là phó thủ tướng thứ nhất. Ông Kiryeyev được hưởng lợi từ các mối quan hệ của Klyuyevs, đảm nhận các vị trí cấp cao tại các ngân hàng thuộc sở hữu nhà nước, và tham gia trò chơi săn lùng lớn với các giám đốc tình báo SBU ở Dãy núi Carpathian Mountains, theo lời các cộng sự. Ông Kiryeyev từng đi các nơi cùng với những vệ sĩ mà ông thuê từ một đơn vị tinh anh của SBU.

Trong nhiều năm, ông Kiryeyev đã thiết lập các mối quan hệ xuyên biên giới. Vào Ngày Hải quân Nga, ông đã tham gia tụ tập ở Crimea với các tướng lĩnh từ các cơ quan an ninh Nga và biết tên của nhiều người trong số họ, theo một người bạn đã tham gia cùng ông ở đó cho biết.

Năm 2014, một cuộc nổi dậy của người dân chống lại ảnh hưởng chính trị của Nga đã khiến Ukraine rơi vào khủng hoảng. Các cuộc biểu tình bạo lực nổ ra ở Kyiv, và ông Yanukovych trốn sang Nga cùng với người đứng đầu SBU và hơn chục quan chức hàng đầu của cơ quan này. Anh em nhà Klyuyev cũng chuyển đến sống ở Nga. Còn ông Kiryeyev ở lại và giúp quản lý một số tài sản của họ từ Kyiv, theo các cộng sự của ông Kiryeyev.

Trong thời kỳ hỗn loạn, Nga chiếm giữ Crimea và kích động cuộc nổi dậy ở miền đông Ukraine. Sau khi chiến tranh nổ ra giữa các lực lượng Ukraine và lực lượng dân quân do Nga hậu thuẫn, ông Kiryeyev đã mua thiết bị cho các lữ đoàn tình nguyện chiến đấu cho Kyiv, theo người đứng đầu cơ quan an ninh của ông. Ông than phiền với bạn bè và gia đình về việc Ukraine không thể phát huy được hết tiềm năng của mình trong khi bị người láng giềng hùng mạnh lấn át.

Khi ông Zelensky được bầu làm tổng thống vào năm 2019, ông Kiryeyev nằm trong danh sách rút gọn để đứng đầu một ngân hàng lớn do nhà nước kiểm soát, nhưng đã trượt vị trí này, theo người vợ góa của ông và các đồng nghiệp ngân hàng cho biết. Các bài báo và bản tin truyền hình đặt ra câu hỏi về lòng trung thành của ông với đất nước. Người vợ góa của ông Kiryeyev cho biết ông bác bỏ các báo cáo, bảo đó là vu khống.

Vào năm 2021, vị trí của ông Kiryeyev trong các lĩnh vực kinh doanh và an ninh giao thoa của Nga và Ukraine đã thu hút sự chú ý của Tướng Budanov, vào thời điểm đó là người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự của Ukraine, thường được biết với cái tên là GUR.

“Tôi sẽ không đi”

Nhiều năm trước đó, Tướng Budanov, một cựu đặc công, đã dành thời gian hồi phục vết thương chiến tranh tại Trung tâm Y tế Quân đội Quốc gia Walter Reed ở Maryland. Ông đã làm quen với các quan chức tình báo Mỹ. Theo thời gian, ông nổi tiếng là một người đối thoại đáng tin cậy và là đối trọng với ảnh hưởng của Nga trong SBU, theo một cựu quan chức cấp cao của Mỹ cho biết.

Khi Nga bắt đầu tập trung quân ở biên giới Ukraine vào mùa xuân năm 2021, Tướng Budanov cho biết ông đã triệu tập ông Kiryeyev đến trụ sở tình báo quân đội Ukraine, một khu phức hợp được gọi là The Island và nằm trên một bán đảo dọc theo sông Dnipro của Kyiv.

Tướng Budanov đã kêu gọi lòng yêu nước của ông Kiryeyev, ông nói, và yêu cầu ông sử dụng các mối quan hệ tài chính và an ninh của mình để cố gắng thâm nhập vào tình báo quân sự của Nga.

“Ông ấy có một vòng quen biết cần thiết. Các giao dịch tài chính được thực hiện thông qua ông ấy,” vị tướng nói. “Đó là lý do tại sao ông ấy giao tiếp với mọi người, kể cả những người có tầm ảnh hưởng rộng.”

Như vậy theo lời của Tướng Budanov, GUR phát hiện ra tiềm năng của doanh nhân Kiryeyev do ông có quan hệ hữu hảo với nhiều nhân vật có tầm hành hưởng, cho nên đã trực tiếp gọi ông tới để ‘nói chuyện’, và đã thành công ‘thuyết phục’ ông trở thành đặc vụ cho họ.

Ông Kiryeyev đồng ý tham gia, được thúc đẩy bởi nghĩa vụ và niềm đam mê của ông với thế giới hoạt động bí mật. Một đội an ninh bắt đầu lái xe đưa ông Kiryeyev đến Kharkiv, cách thủ đô Kyiv 300 dặm về phía đông. Ở đó, ông và một nhân viên tình báo Ukraine khác sẽ đi một chiếc ô tô riêng qua biên giới, theo Tướng Budanov và một trong những vệ sĩ của ông Kiryeyev.

Ông ta thường sẽ quay lại vài ngày sau đó, thường hút một điếu xì gà trong suốt chuyến đi dài để gặp Tướng Budanov, theo một thành viên trong đội an ninh của ông.

“Ông ấy đã lấy được thông tin về mọi thứ,” Tướng Budanov nói. “Thế giới của các dịch vụ đặc biệt và thế giới tài chính luôn được kết nối đan xen với nhau, giống như thế giới tội phạm, ít nhất là ở các quốc gia của chúng ta.”

Vào mùa thu năm 2021, khi các cơ quan tình báo và quân sự của Hoa Kỳ bắt đầu cảnh báo về mối đe dọa từ Nga, ông Kiryeyev biết được từ các nguồn tin của mình rằng Moscow đang sẵn sàng xâm lược, Tướng Budanov cho biết, và trở thành người đầu tiên gióng lên hồi chuông cảnh báo ở Ukraine.

Vào ngày 22/1 năm ngoái, Bộ Ngoại giao Anh cho biết Nga đang xem xét một trong những ông chủ cũ của ông Kiryeyev, Andriy Klyuyev, để tham gia một chính phủ bù nhìn mà Moscow sẽ thành lập ở Ukraine. Vào tháng Hai, với một cuộc xâm lược dường như sắp xảy ra, hàng triệu người Ukraine bắt đầu chạy trốn về phía tây để tị nạn ở nước ngoài.

Vào ngày 18/2, vào đêm trước khi ông Kiryeyev dự định rời Ukraine để đi trượt tuyết hàng năm ở dãy núi Alps của Pháp cùng vợ và con trai, ông đã về nhà muộn. “Tôi sẽ không đi,” ông Kiryeyev nói với vợ. Bà đã cố gắng thay đổi quyết định đó.

“Nếu tôi đi nghỉ,” bà nhớ và nhắc lại lời chồng mình nói, “tôi sẽ không thể nhìn thẳng vào cặp mắt của chính mình.”

Thế là vợ và con của ông đã bay sang Pháp mà không có ông.

Thêm thời gian hòa hoãn

5 ngày sau, chiều 23/2, ông Kiryeyev trao cho Tướng Budanov thông tin tình báo mới: Tổng thống Nga Vladimir Putin vừa phát lệnh tấn công vào sáng sớm.

Ông Kiryeyev cũng biết điểm tấn công chính, Tướng Budanov nói.

Vào lúc 8:00 sáng ngày 24/2, các phi vụ bay thấp của trực thăng tấn công Nga đã đổ quân xuống Sân bay Antonov, cách thủ đô Kyiv vài dặm về phía bắc. Điện Kremlin đã lên kế hoạch điều động sân bay để chuyển binh lính và thiết bị cho một cuộc tấn công vào thủ đô.

Tướng Budanov cho biết, lời khuyên của ông Kiryeyev đã giúp Ukraine có vài giờ quý giá để chuyển quân chống lại cuộc tấn công của Nga. Sau một trận chiến khốc liệt với quân Nga, sân bay đã bị hư hại và quân xâm lược không thể sử dụng được.

Khi kế hoạch tấn công chớp nhoáng của Nga bị thất bại, hai bên đã sắp xếp một cuộc đàm phán ngừng bắn ở Belarus.

Do ông Kiryeyev biết hai thành viên trong phái đoàn Nga nên Tướng Budanov đã hỏi liệu ông có tham dự không. Vị tướng này đã đánh cược rằng các mối quan hệ của ông Kiryeyev có thể giúp tạm dừng giao tranh và cho Ukraine thêm thời gian hòa hoãn để huy động lực lượng phòng thủ.

Ông Kiryeyev biết rằng sẽ rất rủi ro nếu ông đảm nhận vai trò công khai như vậy trong cuộc xung đột, và ông không muốn nhận việc đó. Trong nhiều năm, ông đã vun đắp mối quan hệ ở cả hai bên biên giới. Nhưng mà, chiến tranh buộc ông phải tuyên bố trung thành.

“Chà, chết tiệt,” ông nói với thành viên trong đội an ninh của mình. “Vì tổ quốc đã nói như vậy, tôi sẽ đi.”

Ông Kiryeyev đã cùng với bộ trưởng quốc phòng Ukraine và các quan chức khác trong nhóm đàm phán sẵn sàng rời khỏi nhà ga xe lửa Kyiv, theo một cựu quan chức phản gián SBU, người đã hỗ trợ nhóm.

Hình ảnh ông Kiryeyev ngồi vào bàn đàm phán hôm 28/2 khiến nhiều người biết ông ngạc nhiên, kể cả vợ ông, lúc đó đang ở nước ngoài. Ông đã không nói cho bà biết chuyện này.

“Sau khi ông xuất hiện ở đó, mối liên hệ của ông với các dịch vụ đặc biệt đã trở nên rõ ràng đối với mọi người,” Tướng Budanov nói. “Thật không may, tình hình lúc đó rất nguy cấp và chúng tôi phải chấp nhận rủi ro.”

Ông Kiryeyev trở về từ Belarus và gặp Tướng Budanov trong vài giờ. Ông Kiryeyev nhận thức được sự nguy hiểm của mình và rời cuộc họp với tâm trạng lầm lì, theo một thành viên trong đội an ninh của ông kể lại.

Vài ngày sau, một người bạn đến thăm ông Kiryeyev tại nhà riêng ở ngoại ô phía bắc Kyiv. Cầm khẩu súng săn cỡ nòng lớn, ông Kiryeyev cho biết ông đã dùng nó để bắn vào các đặc vụ Nga đã tiếp cận tài sản của ông vài đêm trước đó, người bạn cho biết.

Khi Nga và Ukraine đồng ý tổ chức vòng đàm phán thứ hai, dự kiến ​​vào ngày 3/3, Tướng Budanov một lần nữa thuyết phục ông Kiryeyev tham dự.

Vào đêm trước cuộc đàm phán ở Belarus, ông Kiryeyev nhận được một cuộc điện thoại từ văn phòng của Oleksandr Poklad, trưởng phòng phản gián của SBU, theo Tướng Budanov. Ông cho biết ông Poklad, phụ trách truy bắt các sĩ quan tình báo và an ninh bị tình nghi làm việc cho Nga, muốn gặp. Ông Poklad từ chối bình luận cho bài báo này, cũng như một phát ngôn viên của SBU, nói rằng đó là theo luật về bí mật nhà nước.

Ông Kiryeyev lái xe đến nhà ga xe lửa Kyiv cùng với đội an ninh cá nhân và các nhân viên tình báo quân sự cho chuyến đi tới Belarus. Ông Kiryeyev nói với các vệ sĩ của mình rằng ông có thể bị bắt ở trên đường. “Đừng can thiệp,” ông ấy nói, theo lời kể của vệ sĩ.

Cả nhóm lái xe về trung tâm Kyiv và dừng lại gần Nhà thờ Thánh Sophia. Một số minivan (xe tải nhỏ) chở các đặc vụ SBU ngăn lại và ra lệnh cho các đặc vụ GUR và vệ sĩ của ông Kiryeyev giao nộp vũ khí. Ông Kiryeyev bị áp giải vào một chiếc minivan. Nhân viên an ninh của ông nằm sấp trên đường khi chiếc xe van chạy đi.

Khoảng 90 phút sau, các nhân viên GUR được triệu tập đến nơi và họ tìm thấy thi thể của ông Kiryeyev. Ukraine báo cáo họ đã mất đi 3 người khi làm nhiệm vụ đặc biệt, trong đó có ông Kiryeyev.

Cục Điều tra Nhà nước Ukraine, nơi xử lý các vụ giết người như vậy, đã từ chối bình luận.

Trong những tháng tiếp theo, Chính phủ ở Kyiv đã loại bỏ tận gốc những kẻ đồng lõa của Nga trong các cơ quan an ninh. “Tôi không có thời gian để đối phó với tất cả những kẻ phản bội,” ông Zelensky nói vào tháng Ba. “Nhưng dần dần tất cả họ sẽ bị trừng phạt.”

Vào tháng 7, ông Zelensky đã sa thải người đứng đầu SBU và cách chức hoặc truy tố hàng chục tướng lĩnh của cơ quan này vì vai trò bị cáo buộc của họ trong việc tạo điều kiện cho cuộc xâm lược của Nga. Ukraine đã mở hơn 650 vụ án phản quốc liên quan đến các quan chức chính phủ.

Thiên Đức