Chính quyền Trump định nghĩa lại băng đảng ma túy từ Mexico, mở đường hành động quân sự?

Theo tờ Los Angeles Times, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump những ngày gần đây đã tăng cường hoạt động do thám bằng máy bay không người lái (UAV) trên bầu trời Mexico, các hoạt động của CIA cũng nâng cấp hơn. Đồng thời Mỹ chính thức định nghĩa các băng đảng ma túy là “tổ chức khủng bố nước ngoài” – động thái pháp lý mở cửa khả năng triển khai quân đội Mỹ ở Mexico để chống lại tội phạm có tổ chức.

Tổng thống Trump đã công khai tuyên bố “thực tế Mexico bị các băng đảng ma túy kiểm soát”, nhấn mạnh Mỹ phải tuyên chiến với các băng đảng này. Thái độ “quân sự hóa” này là chưa từng có trong chính sách của các Chính phủ Mỹ đối với Mexico. Ông Trump cáo buộc Mexico là đồng minh của Mỹ nhưng lại sản xuất fentanyl làm hàng trăm ngàn người Mỹ thiệt mạng. Lập trường này không chỉ đảo lại chính sách của Mỹ trong những năm gần đây, qua đó nhấn mạnh tăng cường luật pháp ở Mexico; lập trường đó cũng đi ngược với chiến lược an ninh hiện tại của Mexico vốn đã dần từ bỏ việc đối đầu quyết liệt với các băng đảng ma túy – do cách làm từng gây ra nhiều vụ việc đổ máu.

Trong bối cảnh đó, Tổng thống Claudia Sheinbaum của Mexico tuyên bố vào thứ Năm (20/2) rằng bà sẽ thúc đẩy cải cách hiến pháp để bảo vệ chủ quyền của đất nước. Đề xuất này được đưa ra khi những lo ngại ngày càng tăng về khả năng Mỹ xâm lược Mexico, nhiều người cho rằng sự can thiệp từ bên ngoài sẽ chỉ gây ra nhiều bạo lực hơn. Bà nhấn mạnh: “Người dân Mexico sẽ không bao giờ chấp nhận bất kỳ hình thức can thiệp nước ngoài nào hoặc bất kỳ hành động nào làm suy yếu toàn vẹn, độc lập và chủ quyền của đất nước”, đồng thời lưu ý rằng điều này bao gồm “hành vi xâm lược [từ Mỹ] diễn ra cả trên bộ, trên biển hoặc trên không”.

Các máy bay không người lái của Mỹ hiện đang bay trên Mexico không được trang bị vũ khí sát thương, nhưng có thông tin từ Mỹ rằng không loại trừ khả năng trong tương lai có thể có hành động thực tế đó. Đặc vụ Todd Zimmerman của Cục Phòng chống Ma túy Mỹ cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng việc chỉ định các băng đảng ma túy thành “tổ chức khủng bố” là một tín hiệu rõ ràng gửi tới các thủ lĩnh của chúng, rằng Mỹ có thể thực hiện hành động quân sự. “Họ sợ vì họ biết sức mạnh của quân đội Mỹ”, ông nói. “Họ biết rằng bất kể họ ở đâu, trong xe hơi hay trong phòng, họ có thể bị xóa sổ ngay lập tức một khi chiến dịch bắt đầu. Họ đã thấy điều đó ở Afghanistan và Iraq, và họ biết tiềm năng của Mỹ”.

Đặc vụ Zimmerman cũng cảnh báo tốc độ sản xuất fentanyl ở Mexico trong những tháng gần đây là “tương đối ổn định”. Ông cũng khen ngợi bà Sheinbaum đã tăng cường cho quân đội truy quét, điều này không chỉ thu giữ được nhiều ma túy hơn mà còn gây thêm áp lực lên các băng đảng ma túy. Ông cho biết: “Chúng tôi đã thấy sự gia tăng rõ rệt trong hành động kể từ khi bà Claudia nhậm chức, đây là một dấu hiệu rất tích cực”. Ông hy vọng các băng đảng ma túy sẽ “từ bỏ fentanyl và quay lại với sở trường cũ: cocaine, methamphetamine và một lượng nhỏ heroin”.

Tuy nhiên, các chuyên gia khác chỉ ra những nỗ lực bằng biện pháp quân sự trước đây đã không hiệu quả trong việc giảm dòng ma túy chảy vào Mỹ. Năm 2006, Chính phủ Mexico tuyên chiến với các băng đảng ma túy và điều quân đội ra đường để trấn áp chúng, nhưng hệ quả đáng chú ý nhất là gia tăng các vụ án mạng. “Cách tiếp cận này không hiệu quả”, Elizabeth Malkin, Phó giám đốc chương trình Mỹ Latin của Tổ chức Quốc tế về Khủng hoảng (International Crisis Organization) – chuyên giải quyết và ngăn chặn các cuộc khủng hoảng toàn cầu – cho biết, “Điều cần thiết là một cách tiếp cận toàn diện: Điều tra triệt để và lập hồ sơ các vụ án có thể đưa ra tòa, qua đó đập tan toàn bộ mạng lưới tội phạm, chứ không chỉ bắt bớ các trùm ma túy cấp cao”.

Các cuộc thảo luận về chiến dịch UAV diễn ra trong bối cảnh chính quyền Trump đã đình chỉ viện trợ nước ngoài trong 90 ngày, tạm dừng các chương trình kéo dài khác được triển khai kín tiếng – chẳng hạn như đào tạo các quan chức Mexico để tìm kiếm và phá hủy các phòng thí nghiệm bí mật và ngăn chặn dòng tiền chất hóa học. Các chính sách cứng rắn của Trump trong khu vực đã khiến ông bất đồng quan điểm với bà Sheinbaum. Chính phủ Mexico thời bà Sheinbaum đã hứa sẽ ưu tiên giải quyết vấn đề thông qua phòng ngừa tội phạm, thu thập thông tin tình báo và cải thiện hệ thống tư pháp. Bà cho biết vào năm ngoái: “Chúng tôi có một chiến lược an ninh đã được chứng minh là sẽ không tái diễn [hậu quả từng thấy] trong cuộc chiến chống ma túy”.

Nhưng kể từ khi bắt giữ một thủ lĩnh băng đảng ma túy lớn ở Mỹ vào mùa hè này, bà Sheinbaum đã buộc phải huy động quân đội để ứng phó với các cuộc đụng độ dữ dội ở tỉnh Sinaloa phía tây bắc Mexico. Bà phải chịu áp lực rất lớn khi phải chứng minh với Trump rằng bà rất coi trọng mối lo ngại về an ninh của ông để tránh việc ông áp thuế cao đối với hàng hóa Mexico, đồng thời xoa dịu tình hình nhạy cảm trong nước về sự can thiệp của Mỹ. Tháng trước, bà đã hứa sẽ gửi 10.000 lính Vệ binh Quốc gia đến biên giới Mỹ-Mexico để giải quyết vấn đề fentanyl và nhập cư bất hợp pháp, và thành lập một lực lượng đặc nhiệm chung với Mỹ để chống buôn bán ma túy, sau động thái đó thì ông Trump mới đình chỉ thuế quan với Mexico.

Tuần này, bà Sheinbaum mô tả hoạt động giám sát bằng UAV của Mỹ là “hợp tác” giữa hai chính phủ đã diễn ra trong nhiều năm – dựa trên yêu cầu của Mexico. Một quan chức Mỹ cũng cho biết, chương trình này được phối hợp với Chính phủ Mexico nhằm mục đích cung cấp hỗ trợ tình báo để giúp các cơ quan thực thi pháp luật của Mexico chống lại các hoạt động ma túy nhanh hơn. Bà còn nhấn mạnh việc hợp tác với CIA theo cách đó không làm suy yếu chủ quyền của Mexico, đồng thời bà cũng phản bác những phát biểu liên tục gần đây của ông Trump rằng “có sự thông đồng không thể chấp nhận được giữa Chính phủ Mexico và các nhóm tội phạm”.

Bà nói: “Họ đang cố gắng tô vẽ chúng tôi thành những người biện hộ cho các băng đảng ma túy, nhưng rõ ràng là không phải vậy”.

Tổng thống Sheinbaum đã nhiều lần đặt câu hỏi về vai trò của Mỹ trong hoạt động buôn bán ma túy, đã công khai kêu gọi người đồng cấp Trump hành động nhiều hơn để giải quyết các vấn đề như tiêu thụ ma túy, rửa tiền và dòng súng bất hợp pháp từ Mỹ vào Mexico. Trong một cuộc gọi gần đây, bà đã gợi ý với Trump rằng ông nên phát động một chiến dịch chống ma túy tại Mỹ, một ý tưởng có vẻ được ông đồng tình. “Đó là một cuộc trò chuyện tuyệt vời, chúng ta sẽ chi hàng trăm triệu đô la để nói với trẻ em về mối nguy hiểm của ma túy, rằng chúng hủy hoại não, răng, da, mọi thứ của các em”, ông Trump nói vào tuần trước, “Tôi đánh giá cao việc bà ấy nêu vấn đề đó”.

Dù ông Trump nhấn mạnh về quân sự hóa, các quan chức Mỹ thừa nhận rằng họ không thể hành động đơn phương. CIA đã nhiều năm theo dõi lộ trình vận chuyển tiền chất fentanyl từ Trung Quốc qua Thái Bình Dương đến các phòng thí nghiệm bí mật ở Mexico. “Việc tìm ra những phòng thí nghiệm này ở Mexico có khó không? Rất khó”, ông Zimmerman của Cục Phòng chống Ma túy Mỹ nói, “Chúng nhỏ và ẩn trong nhà, căn hộ, sân sau và thậm chí dưới bạt”. UAV đã trở thành công cụ chính trong quá trình tìm kiếm, nhưng cuối cùng vẫn chủ yếu dựa vào phản ứng nhanh của các đối tác Mexico – để hành động trước khi bọn buôn bán ma túy phá hủy các cơ sở.

Các quan chức Mỹ cho biết, việc chỉ định các băng đảng ma túy là tổ chức khủng bố toàn cầu nhằm mục đích trao cho chính quyền liên bang quyền hạn lớn hơn để trấn áp các mạng lưới tài chính của chúng. Danh sách mới bao gồm 6 băng đảng ma túy Mexico mà Ngoại trưởng Marco Rubio xác định là mối đe dọa đáng kể đối với an ninh dân sự và kinh tế của Mỹ. Mặc dù việc chỉ định này về mặt pháp lý không trực tiếp khuyến khích can thiệp quân sự, nhưng một số người lo ngại nó có thể tạo cơ sở chính trị cho hành động quân sự. Ông Malkin của Tổ chức Quốc tế về Khủng hoảng cho biết: “Điều này gửi đi tín hiệu rằng các nhóm này là mối đe dọa đối với Mỹ, qua đó Mỹ có cơ sở pháp lý mở đường cho một số hình thức can thiệp quân sự”.

Thành viên Will Freeman nghiên cứu về Mỹ Latin tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR) lưu ý, căng thẳng giữa Mỹ và Mexico trong những tuần gần đây bắt nguồn từ những khác biệt cơ bản trong khái niệm an ninh của hai nước. Ông Trump muốn bằng mọi giá triệt tiêu các băng đảng tội phạm, trong khi Mexico quan tâm nhiều hơn đến an toàn cộng đồng, trong khi tội phạm có tổ chức đang gây ảnh hưởng. Ông Freeman cho biết: “Nhiều nước Mỹ Latin vì mục đích giảm bạo lực, nhưng điều đó đôi khi có nghĩa là tránh đối đầu trực tiếp với các băng đảng ma túy – khác biệt quan điểm đó là nguồn gốc của căng thẳng giữa Mỹ và Mexico”.