Điều nào ICE được và không được làm khi bắt giữ di dân bất hợp pháp?

Nhân viên ICE tuy nắm trong tay quyền lực rộng lớn để thẩm vấn, giam giữ và bắt giữ, nhưng luật pháp vẫn đặt ra những giới hạn buộc họ phải tôn trọng, như yêu cầu có sự nghi ngờ cá nhân hóa, đòi hỏi trát tòa khi vào nhà riêng, cấm phân biệt chủng tộc, bắt buộc nhận diện tư cách công vụ và chỉ được phép dùng vũ lực tối thiểu cần thiết.

Những điều nhân viên ICE có thể làm (được luật pháp cho phép)

Quốc hội (sau vụ khủng bố 11/9) đã trao cho ICE thẩm quyền thẩm vấn, lục soát và bắt giữ di dân (hay những người bị nghi là di dân) mà không cần trát tòa nếu có nghi ngờ hợp lý về tình trạng bất hợp pháp và nguy cơ bỏ trốn.

Tương tự lực lượng cảnh sát, ICE có thể thẩm vấn bất cứ ai, nhưng để giam giữ một người, họ phải có lý do rõ ràng, cụ thể và nhắm vào từng cá nhân riêng biệt (căn cứ nghi ngờ cá nhân hóa – individualized suspicion) để tin rằng người đó đang vi phạm luật di trú.

Về vấn đề bắt giữ nơi công cộng hay tại tư gia, ICE có quyền bắt giữ tại các khu vực công cộng như đường phố, hành lang chung cư hay bãi đậu xe, trong khi việc xâm nhập vào nhà riêng hay cơ sở thương mại thì đòi hỏi phải có trát tòa. Riêng tại các trạm kiểm soát biên giới, như phi trường hay cửa khẩu đường bộ, nhân viên ICE được trao thẩm quyền rất rộng để khám xét và thẩm vấn. Luật sư Arulanantham khuyên rằng, nếu bị nhân viên công lực tiếp cận, câu hỏi đầu tiên nên đặt ra là: “Tôi có được quyền rời đi không?” Nếu câu trả lời là “có,” thì nên lập tức rời đi. Nếu nhân viên ICE tránh trả lời, hãy lặp lại câu hỏi cho đến khi nhận được lời xác nhận. Nếu câu trả lời là “không,” thì đương sự không nên chống đối, nhưng cũng không buộc phải hợp tác thêm, kể cả trả lời câu hỏi. Và nếu không có trát, thì đương sự không cần đồng ý để ICE khám xét.

Trong vấn đề sử dụng vũ lực, luật pháp cho phép ICE áp dụng khi có căn cứ hợp lý, nhưng buộc phải dùng mức tối thiểu cần thiết, và chỉ được leo thang khi tình huống thật sự chính đáng.

Những điều nhân viên ICE không được làm (bị luật pháp hạn chế)

Tòa liên bang phán quyết ICE không được dựa vào chủng tộc, ngôn ngữ (như tiếng Tây Ban Nha), y phục lao động, hay địa điểm (như tiệm rửa xe, bãi đậu Home Depot) để làm căn cứ nghi ngờ.

Ngoài ra, tòa án cũng đã cấm hẳn thủ đoạn gọi là “gõ cửa và nói dối (knock and talk),” tức là việc nhân viên ICE giả danh cảnh sát hay quản chế viên để được vào nhà riêng hoặc cơ sở thương mại mà không có trát tòa.

Quy định liên bang đòi hỏi ICE phải tự nhận là nhân viên di trú ngay khi có thể và khi tình thế an toàn cho phép trong lúc bắt giữ (không bắt buộc nêu tên cá nhân). Việc che mặt của nhân viên ICE, vốn được lãnh đạo cơ quan này biện minh là để tránh bị bêu tên hay đe dọa, đã gây nhiều tranh luận, bởi lẽ khó có thể coi tình huống hiện nay là khẩn cấp để biện minh cho việc không tự nhận diện tư cách công vụ.

Chính sách của Bộ An ninh Nội địa (DHS) quy định rằng ICE chỉ được dùng vũ lực ở mức độ “hợp lý khách quan,” khuyến khích giảm căng thẳng và dùng biện pháp ít sát thương (như hơi cay, lựu đạn choáng). Những hành vi quá mức như đập kính xe hay quật ngã ngoài đường đều gây lo ngại pháp lý.

Song song đó, luật liên bang cũng công nhận quyền của người ngoài được phép ghi hình lại việc bắt giữ, miễn là không can thiệp vào công vụ.

Những vùng mờ pháp lý và nhiều vấn đề còn tồn đọng

Từ việc trước đây thường chỉ nhắm vào cá nhân có lệnh trục xuất hoặc tiền án hình sự, ICE đã chuyển sang các cuộc bố ráp quy mô lớn, chặn nhiều người một lúc rồi thẩm vấn để xác định tình trạng, điều này gây ra tranh cãi về tính hợp hiến.

Việc nhân viên ICE đồng loạt đeo mặt nạ được biện minh bằng nỗi lo ngại bị “bêu tên,” (doxxing) nhưng cơ quan này chưa đưa ra bằng chứng cụ thể, khiến nhiều chuyên gia cho rằng điều đó có thể vi phạm quy định về nhận diện công vụ.

Trong vấn đề vũ lực, hiện không có chuẩn mực rõ ràng cho khái niệm “hợp lý khách quan.” Các hành động gần đây, như đập kính xe hay khống chế bằng sức mạnh, dường như vượt ngoài phạm vi khẩn cấp, song ICE chưa có lời giải thích chính thức.

Ngoài ra, mặc dù tòa án đã ra lệnh cấm phân biệt chủng tộc và thủ đoạn lừa gạt để xâm nhập vào nhà, vẫn có những báo cáo cho thấy ICE tiếp tục sử dụng những cách thức này, đôi khi viện dẫn lý do đang chờ phán quyết từ Tối cao Pháp viện.

Thiên Vân