EU trừng phạt Belarus vì vụ “bắt cóc” máy bay Ryanair nhằm bắt người bất đồng chính kiến

Các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu hôm thứ Hai (24/5) đã nhất trí áp đặt thêm các biện pháp trừng phạt đối với Belarus, bao gồm cả các biện pháp kinh tế, kêu gọi các hãng hàng không của EU tránh bay qua không phận Belarus và cấm các hãng hàng không Belarus đến các sân bay và bầu trời châu Âu.

Tại Brussels, các nhà lãnh đạo 27 quốc gia của khối đã yêu cầu trả tự do ngay lập tức cho nhà báo bất đồng chính kiến ​​Roman Protasevich, cũng như tiến hành một cuộc điều tra của Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế về sự cố hôm Chủ nhật, trong đó Belarus buộc một chuyến bay của Ryanair hạ cánh ở Minsk.

Hôm Chủ nhật, Belarus đã điều máy bay chiến đấu lên chặn một máy bay thương mại của hãng Ryanair đang bay từ Hy Lạp đến Litva, viện cớ nghi ngờ có bom, sau đó bắt nó hạ cánh xuống Minsk, và bắt giữ một nhà báo bất đồng chính kiến trên chuyến bay này. 

Trong một đoạn video được đăng tải trên mạng, blogger Roman Protasevich, 26 tuổi, cho biết anh vẫn có sức khỏe tốt, đang bị giam giữ tại một cơ sở trước khi bị đưa ra xét xử ở Minsk, và thừa nhận đã đóng vai trò tổ chức các vụ gây rối hàng loạt ở thủ đô vào năm ngoái.

Trong video trên ứng dụng nhắn tin Telegram, anh mặc một chiếc áo len sẫm màu và nắm chặt hai tay trước mặt. 

Những tuyên bố của Protasevich ngay lập tức bị các đồng minh của anh bác bỏ, cho rằng chính quyền Belarus đã ép buộc anh phải nói như vậy. 

Là nhà bất đồng chính kiến lưu vong, các tin tức trên Telegram của Protasevich là một trong những nguồn tin độc lập cuối cùng còn lại tại Belarus kể từ khi chính quyền tiến hành đàn áp hàng loạt đối với những người bất đồng chính kiến ​​vào năm ngoái. Sophia Sapega, một sinh viên 23 tuổi đi cùng Protasevich, cũng bị giam giữ.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết: “Chúng tôi đang đóng cửa không phận của mình đối với các máy bay từ Belarus và kêu gọi các hãng hàng không EU không bay qua đất nước này”. “Các biện pháp trừng phạt kinh tế khác sẽ sớm được đưa ra.”

EU hiện đang có lệnh cấm đi lại và đóng băng tài sản đối với 88 người Belarus, bao gồm Tổng thống Alexander Lukashenko và 7 công ty, do Minsk đã đàn áp các cuộc biểu tình sau cuộc bầu cử tổng thống gây tranh cãi năm ngoái.

Các nhà ngoại giao cho biết các biện pháp trừng phạt cá nhân mạnh mẽ hơn nữa có thể nhắm vào các nhà tài phiệt ngân hàng thân tín với ông Lukashenko.

Tổng thống Lithuania Gitanas Nauseda cho biết các hạn chế mới phải được đưa ra ngay lập tức.

Thủ tướng Bỉ Alexander de Croo nói với các nhà báo trước thềm hội nghị thượng đỉnh EU bắt đầu lúc 17h00 GMT rằng EU cần phản ứng nhanh chóng và nghiêm khắc.

Anh cho biết họ đang chỉ thị cho các hãng hàng không của Anh ngừng các chuyến bay qua Belarus và sẽ đình chỉ giấy phép hàng không đối với hãng hàng không quốc gia Belavia của Belarus có hiệu lực ngay lập tức. Hãng tin ANP của Hà Lan đưa tin KLM, chi nhánh Hà Lan của hãng hàng không Air France KLM, sẽ tạm dừng các chuyến bay.

Tuy nhiên, các lựa chọn trả đũa của phương Tây có vẻ hạn chế.

Tổ chức hàng không dân dụng quốc tế ICAO không có quyền quản lý và EU không có thẩm quyền đối với các chuyến bay cất cánh và hạ cánh tại Belarus hoặc bay qua không phận của họ, ngoại trừ các chuyến bay trực tiếp xuất phát hoặc hạ cánh ở châu Âu.

Belarus nằm trên tuyến đường bay trong Châu Âu và giữa Châu Âu và Châu Á. Việc “tránh” bay qua Belarus được cho là sẽ làm chậm một số chuyến bay và khiến các hãng hàng không tốn tiền.

EU và Hoa Kỳ đã áp đặt một số biện pháp trừng phạt tài chính đối với Minsk vào năm ngoái, tuy nhiên điều này không ảnh hưởng đến nhiều đến Tổng thống độc tài Alexander Lukashenko, người đã đàn áp các cuộc biểu tình đông đảo chống lại sự cai trị của ông sau một cuộc bầu cử tranh chấp.

Lukashenko phủ nhận gian lận bầu cử. Kể từ cuộc bỏ phiếu tranh chấp, các nhà chức trách đã vây bắt hàng ngàn người bất đồng chính kiến. Tất cả các nhân vật đối lập lớn hiện đang phải ngồi tù hoặc lưu vong.

NEXTA, một dịch vụ tin tức nơi Protasevich làm việc trước khi thành lập trang blog được theo dõi rộng rãi của riêng mình, đã thực hiện một cuộc phỏng vấn với mẹ của anh. Bà nói rằng ngay sau khi bà nghe báo cáo về một vụ đe dọa đánh bom trên chuyến bay, bà biết ngay đó là một âm mưu để bắt con trai mình.

“Tôi chỉ muốn nói rằng con trai tôi đơn giản là một anh hùng, đơn giản là một anh hùng,” bà Natalia Protasevich bật khóc nói. “Tôi thực sự hy vọng rằng cộng đồng quốc tế sẽ hành động vì nó.”

Belarus cho biết họ đã hành động trước một lời đe dọa đánh bom giả được viết dưới tên của nhóm chiến binh người Palestine Hamas. Người phát ngôn của Hamas, Fawzi Barhoum phủ nhận nhóm của ông có bất kỳ liên quan gì đến vấn đề này.

Truyền thông nhà nước cho biết cuộc can thiệp là do đích thân ông Lukashenko ra lệnh.

Ông chủ của Ryanair (RYA.I), Michael O’Leary, người gọi vụ việc là một vụ “không tặc do nhà nước bảo trợ,” cho biết ông tin rằng các nhân viên an ninh đã có mặt trên chuyến bay.

Các nhà chức trách Litva cho biết 5 hành khách không có mặt tại điểm đến, cho thấy 3 người khác ngoài Protasevich và Sapega đã xuống ở Minsk.

Nga, quốc gia đã hỗ trợ về an ninh, ngoại giao và tài chính cho Lukashenko, đã cáo buộc phương Tây là đạo đức giả.

Lê Xuân (t/h)