NYT: Ý định của Iran trong lần đầu tấn công trực tiếp vào Israel

Iran vào cuối tuần vừa qua đã phát động một cuộc tấn công chưa từng có vào Israel, làm lung lay những giả định của Israel về địch thủ, cũng làm lung lay suy đoán phổ biến của Israel rằng cách tốt nhất để ngăn chặn Iran là Israel trở nên hung hăng hơn.

Trong nhiều năm, các quan chức Israel đã lập luận, cả công khai lẫn riêng tư, rằng Iran càng bị tấn công mạnh thì khả năng đáp trả của nước này càng ít. Logic đó đã bị lật ngược khi Iran phóng hơn 300 máy bay không người lái và tên lửa vào thứ Bảy tuần trước, đây là cuộc tấn công trực tiếp đầu tiên của Iran vào Israel.

Cuộc tấn công nhằm đáp trả cuộc tấn công hồi đầu tháng này của Israel vào sứ quán Iran tại Syria khiến 7 sĩ quan quân đội Iran thiệt mạng. Nhiều phân tích cho rằng điều này cho thấy các nhà lãnh đạo của Tehran không còn bằng lòng chiến đấu với Israel thông qua nhiều lực lượng ủy nhiệm khác nhau, như Hezbollah của Lebanon hay Houthis của Yemen, mà đang chuẩn bị thách thức trực tiếp Israel.

Cựu giám đốc nghiên cứu của Mossad – cơ quan tình báo nước ngoài của Israel – bà Sima Shine cho biết: “Tôi nghĩ chúng tôi đã tính toán sai”.

Bà Shine nói thêm: “Kinh nghiệm tích lũy của Israel là Iran không có phương tiện trả đũa hiệu quả… Trước đây Israel có cảm giác mạnh mẽ rằng Iran không muốn tham gia vào cuộc chiến”.

Trái lại, Iran đã có “một mô hình hoàn toàn mới”, bà Shine nói.

Phản ứng của Iran cuối cùng không gây nhiều thiệt hại cho Israel, phần lớn là do Iran đã gửi tín hiệu trước kịp thời giúp Israel và các đồng minh có nhiều ngày để chuẩn bị phòng thủ vững chắc. Ngay cả trước khi cuộc tấn công kết thúc, Iran đã đưa ra tuyên bố rằng họ không có kế hoạch tấn công thêm Israel.

Tuy nhiên, cuộc tấn công của Iran đã biến cuộc chiến trong bóng tối giữa Israel và Iran kéo dài nhiều năm thành một cuộc đối đầu trực tiếp, mặc dù cuộc đối đầu đó vẫn có thể được kiềm chế – tùy thuộc vào phản ứng của Israel. Màn tấn công của Iran đã cho thấy họ sở hữu hỏa lực đáng kể, Israel phải có hỗ trợ từ các đồng minh như Mỹ mới ngăn chặn được, làm nổi rõ vấn đề nếu không có hỗ trợ bảo vệ thì thiệt hại của Israel là không nhỏ.

• Cách Mỹ và đồng minh giúp Israel đánh chặn 99% tên lửa của Iran

Mối quan hệ giữa Iran và Israel từng tương đối mơ hồ. Trong cuộc chiến tranh Iran-Iraq những năm 1980, Israel thậm chí còn bán vũ khí cho Iran. Nhưng sau chiến tranh, mối quan hệ giữa hai bên rạn nứt. Cách đối xử của Israel với người Palestine đã gây chỉ trích gay gắt từ Iran, trong khi Israel đang ngày càng cảnh giác với nỗ lực quân sự hạt nhân của Iran và hỗ trợ của họ cho Hezbollah.

• Guardian: Israel dùng ‘cỗ máy lãnh khốc’ AI giúp xác định 37.000 mục tiêu tấn công tiềm năng

Hai nước trong hơn một thập kỷ qua đã âm thầm nhắm tới lợi ích của nhau trong khu vực, nhưng hiếm khi công khai công bố bất kỳ hành động cụ thể nào.

Iran đã hỗ trợ Hamas và cung cấp kinh phí cũng như vũ khí cho các lực lượng dân quân khác trong khu vực thù địch với Israel. Kể từ sau ngày 7/10 khi Hamas phát động cuộc tấn công chí mạng vào Israel thì một số dân quân đã tham gia vào những xung đột lẻ tẻ chống Israel. Trong khi đó, Israel cũng thường xuyên nhắm mục tiêu vào các lực lượng ủy nhiệm này và ám sát các quan chức Iran, kể cả ở trong nước Iran, nhưng Israel tránh chính thức nhận trách nhiệm về những vụ giết người này.

Cả hai nước đều nhắm mục tiêu vào các tàu buôn có vấn đề liên quan đến đối phương, tiến hành các cuộc tấn công mạng vào nhau, Israel đã nhiều lần phá hoại chương trình hạt nhân của Iran.

Bây giờ chiến tranh đã thể hiện công khai. Một số nhà phân tích tin rằng điều này phần lớn là do tính toán sai lầm của Israel vào ngày 1/4, khi Israel phá hủy một phần Đại sứ quán Iran ở Damascus – Syria khiến 7 quân nhân Iran thiệt mạng, trong đó có 3 quan chức cấp cao. Syria là một trong những đồng minh và ủy nhiệm thân cận nhất của Iran.

Trước cuộc tấn công, các nhà lãnh đạo Israel đã nhiều lần nói rằng áp lực lớn hơn đối với Iran sẽ khiến Tehran giảm bớt tham vọng ở Trung Đông. Bộ trưởng Quốc phòng Yoav Gallant của Israel cho biết vào tháng Một năm nay: “Việc gia tăng áp lực đối với Iran là rất quan trọng, có thể ngăn chặn tình hình khu vực leo thang ở các khu vực khác”.

Nhưng màn tấn công vào Damascus đã trực tiếp dẫn đến cuộc tấn công đầu tiên của Iran vào lãnh thổ có chủ quyền của Israel.

Có phân tích cho rằng có thể Israel đã hiểu nhầm quan điểm của Iran, vì Iran trước đó không phản ứng vụ Israel ám sát một quan chức cấp cao của Iran.

Mặc dù từ lâu giới chức Israel đã lo ngại một ngày nào đó Iran có thể phóng tên lửa hạt nhân vào Israel, nhưng họ đã quen với việc nhắm mục tiêu vào các quan chức Iran mà không bị Tehran trả đũa trực tiếp.

Năm 2020, Israel đã giết chết nhà khoa học hạt nhân hàng đầu Mohsen Fakhrizadeh của Iran ngay trên đất Iran – một trong những cuộc tấn công táo bạo nhất. Mới tháng 12 năm ngoái, trong một cuộc không kích ở Syria tại nơi các quan chức quân sự Iran đang cố vấn và hỗ trợ chính phủ Syria, Israel bị cáo buộc đã sát hại tướng hàng đầu Saeed Razi Mousavi của Iran. Tuy nhiên Iran đã không tấn công trả đũa những vụ ám sát này và một số vụ ám sát khác của Israel.

Nhà phân tích Ali Vaiz về các vấn đề Iran tại International Crisis Group – một tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Brussels – cho rằng Iran quyết định đáp trả lần này một phần vì một số nhóm trong xã hội Iran tức giận trước sự thụ động trước đây của Iran. Ông nói: “Những gì tôi thấy trong 10 ngày qua là mức độ áp lực từ dưới lên đối với chế độ – điều mà trước đây tôi chưa từng thấy”.

Vaiz cũng cho biết Iran cũng cần cho các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah thấy rằng họ có thể tự bảo vệ mình. Ông nói: “Việc Iran bị tấn công một cách trắng trợn tại cơ sở ngoại giao tại Damascus, nếu họ còn thể hiện không dám đáp trả thì sẽ thiệt hại lớn cho mối quan hệ của đất nước và uy tín của nước này trong mắt các đối tác khu vực”.

Một số nhà phân tích cho rằng trong tính toán sai lầm về vụ tấn công của Israel tại Damascus, có thể không nghiêm trọng như vẻ ban đầu. Các cuộc tấn công của Iran đã đánh lạc hướng chú ý khỏi cuộc chiến đầy rắc rối của Israel chống lại Hamas, cho phép Israel tái khẳng định mối quan hệ với các đồng minh phương Tây và Ả Rập – những nước ngày càng không hài lòng với hành vi của Israel ở Gaza.

Nhà phân tích Michael Koprow của Israel tại Diễn đàn Chính sách Israel – một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại New York, cho biết việc Iran cho Israel khoảng thời gian dài để chuẩn bị cho cuộc tấn công có thể cho thấy động thái của Tehran nhằm răn đe và tránh leo thang lớn, họ chỉ muốn thể hiện mạnh mẽ ở bề ngoài.

“Đối với tôi, vẫn chưa thể khẳng định rõ”, ông Koprow nói. 

Ông cho biết thêm: “Câu hỏi đặt ra là ý định của họ là gây tổn hại thực sự cho Israel hay là để tạo ấn tượng rằng họ đang phản ứng mạnh mẽ, trong khi trên thực tế vấn đề cho thấy rằng họ không muốn như vậy”.

Nhưng tình hình từ Israel có vẻ đã rõ ràng. Nhà phân tích Aaron David Miller tại Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie ở Washington cho biết, Israel đã phạm phải hai sai lầm chiến lược lớn trong vòng chưa đầy một năm: Trước ngày 7/10, các quan chức Israel đã công khai – và một cách sai lầm – kết luận rằng Hamas không dám tấn công Israel.

Sau đó Hamas phát động cuộc tấn công đẫm máu nhất trong lịch sử Israel.

Ông Miller nói: “Có thể cảm nhận Israel đã hai lần thất bại: Vụ việc vào ngày 7/10 cho thấy họ đã không giải thích chính xác khả năng và động cơ của Hamas, và rõ ràng họ đã đánh giá sai phản ứng của Iran đối với cuộc tấn công của Israel ngày 1/4″.