Quan hệ EU-Trung Quốc đổi hướng, chuyên gia: “Thời đại hòa bình lạnh” đang đến

Chính sách của EU đối với Bắc Kinh đang có sự chuyển hướng mang tính chiến lược. Gần đây, từ việc loại Huawei khỏi các thiết bị an ninh, điều tra chống trợ cấp, chính sách khí hậu gắn với thương mại, cho đến các tuyên bố công khai về vấn đề Đài Loan, EU liên tục đưa ra các biện pháp đối phó. Các chuyên gia phân tích rằng, chính sách của EU đối với Trung Quốc ngày càng thể hiện xu hướng lấy phòng vệ làm chủ đạo, siết chặt hợp tác; so với thời Chiến tranh Lạnh, “thời đại hòa bình lạnh” đã đến gần.

EU liên tiếp hành động; Phân tích: Định vị chiến lược mới

Theo Bloomberg ngày 10/11, Ủy ban châu Âu đang nghiên cứu yêu cầu các nước thành viên loại bỏ thiết bị viễn thông sản xuất tại Trung Quốc như Huawei và ZTE. Cùng ngày, AFP đưa tin thuế biên giới carbon sẽ chính thức áp dụng từ năm 2026 đối với các sản phẩm phát thải cao như thép, xi măng, điện lực, đánh vào các quốc gia có lượng phát thải lớn như Trung Quốc khiến nước này phản đối dữ dội. Ngày 6/11, Ủy ban châu Âu mở điều tra chống trợ cấp đối với lốp xe xuất khẩu từ Trung Quốc.

Về điều này, chuyên gia an ninh quốc phòng Đài Loan Tô Tử Vân trong cuộc phỏng vấn với báo Epoch Times nhận định, “các hành động này của EU không phải là những sự kiện đơn lẻ hay bộc phát mà là từ chiến lược tái định vị, đặc biệt sau khi Trung Quốc (ĐCSTQ) ủng hộ Nga trong cuộc chiến Nga – Ukraine, khiến châu Âu cảnh giác hơn với Bắc Kinh.”

Ông Tô Tử Vân nhấn mạnh: “Đây chỉ là biện pháp và chiến thuật, về chiến lược là để kiềm chế ĐCSTQ nhằm làm suy yếu động lực xâm lược của Nga.” Ông cho rằng châu Âu giờ coi ĐCSTQ là nguồn rủi ro địa chính trị. Ông miêu tả hiện trạng là “trạng thái hòa bình lạnh sẽ phân ranh giới rõ ràng ở những vấn đề then chốt, còn lại thì tạm thời hợp tác.”

Trước đó, vào tháng Tư, ĐCSTQ hạn chế xuất khẩu đất hiếm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng cho ngành quốc phòng và ô tô của châu Âu do EU lệ thuộc 98% đất hiếm vào Trung Quốc. Tại Hội nghị Thượng đỉnh G7 tháng 6, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen công khai cáo buộc Bắc Kinh thể hiện mô hình “chi phối và ép buộc”.

Cuối tháng Bảy, bà Ursula von der Leyen thăm Bắc Kinh kỷ niệm 50 năm quan hệ EU – Trung Quốc, nhưng chuyến thăm chỉ diễn ra trong 1 ngày thay vì 2 ngày như dự kiến.

Một bài báo trên tạp chí Asia Europe Journal tháng Chín cho biết, từ sau bầu cử Nghị viện châu Âu năm 2024 và nhiệm kỳ mới của Ủy ban châu Âu, quan hệ với Bắc Kinh đã thay đổi từ “đối tác hợp tác, đối thủ cạnh tranh” sang “đối thủ cạnh tranh và thách thức mang tính hệ thống (cấu trúc)”.

EU chuẩn hóa thương mại nhắm vào mô hình của ĐCSTQ

EU đang tiến hành các biện pháp thể chế để đối phó với tình trạng dư thừa năng lực và cạnh tranh không công bằng từ Trung Quốc. Thuế biên giới carbon (CBAM) là công cụ mới của EU mở rộng chính sách khí hậu sang lĩnh vực thương mại. Hội nghị khí hậu COP30 diễn ra tại Brazil từ ngày 10 – 21/11.

Thuế biên giới carbon áp dụng cho các sản phẩm nhập khẩu vào EU như thép, xi măng, điện năng nhằm buộc nhà nhập khẩu phải mua chứng chỉ carbon với chi phí tương đương các nhà sản xuất trong EU.

Ngành thép Trung Quốc dư thừa sản lượng, Bắc Kinh bán phá giá ra nước ngoài, EU là thị trường trọng điểm nên liên tiếp điều tra chống bán phá giá thép Trung Quốc. Chủ tịch Ursula von der Leyen gần đây đã nhấn mạnh sẽ đề xuất cơ chế mới hạn chế nhập khẩu thép để bảo vệ nhà sản xuất trong nước.

Ông Tô Tử Vân cho rằng, thuế biên giới carbon thể hiện sự đồng thuận của cộng đồng EU về giá trị phát triển bền vững và cạnh tranh công bằng.

Học giả Đài Loan Tôn Quốc Tường phân tích, CBAM là biểu tượng việc EU biến bảo vệ môi trường thành công cụ thương mại thể chế hóa, tác động trực tiếp đến các nền kinh tế định hướng xuất khẩu như Trung Quốc. “Đây không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là chuyển hướng cạnh tranh về quy tắc.”

Ông nhận định, EU đang dần điều chỉnh thể chế để làm suy giảm lợi thế cạnh tranh của hàng hóa Trung Quốc trên thị trường châu Âu, dựng hàng rào kỹ thuật và quy chuẩn từ đầu nguồn.

Chính trị ngoại giao đề cao giá trị dân chủ, nghị viện châu Âu đón quan chức Đài Loan

Ngoài kinh tế, sự thay đổi trong lĩnh vực ngoại giao – chính trị của EU cũng rất rõ rệt.

Nghị viện Châu Âu vào thứ Năm (ngày 13/11) đã thông qua một báo cáo mang tên “Về ứng phó với đàn áp xuyên quốc gia nhắm vào những người bảo vệ nhân quyền”, kêu gọi Liên minh Châu Âu có hành động đối phó với các vụ đàn áp xuyên quốc gia ngày càng gia tăng trong nội khối, bao gồm tấn công cá nhân, giám sát và gây áp lực pháp lý. Báo cáo cũng chỉ đích danh chế độ ĐCSTQ là “kẻ vi phạm tồi tệ nhất”.

Trước đó, Phó Tổng thống Đài Loan Tiêu Mỹ Cầm ngày 7/11 đã được mời phát biểu tại hội nghị IPAC ở Nghị viện châu Âu, là phó tổng thống đương nhiệm đầu tiên của Đài Loan phát biểu trước nghị viện này. Bà nêu chi tiết về áp lực quân sự, tấn công mạng và chèn ép kinh tế mà Đài Loan đối mặt. Bắc Kinh lên tiếng phản đối việc này. 

Nhận định về động thái này của EU, ông Tô Tử Vân chỉ ra đây là sự phản ánh cụ thể của việc EU đánh giá lại quan hệ với Bắc Kinh trong thời gian dài.

Ông nhận định EU “không còn kiêng dè phản ứng của Bắc Kinh, về chiến lược thừa nhận chuỗi giá trị dân chủ của Đài Loan, bao gồm phát triển công nghệ, chiếm 51% thị phần vận tải biển toàn cầu…” Những yếu tố này nâng cao vị thế của Đài Loan.

“Loại tâm lý trước đây —  giữ thể diện cho Bắc Kinh — kể từ cuối năm 2019, sau khi đại dịch bùng phát, đã dần dần phai nhạt.”

Ông bổ sung rằng việc nước Ý, một thành viên G7, rút khỏi sáng kiến “Vành đai và Con đường” vào cuối năm 2023, chính là biểu tượng cho xu thế chuyển hướng của toàn Liên minh Châu Âu. Châu Âu đã tỉnh khỏi sự phụ thuộc kinh tế trước đây và đang từng bước xây dựng hàng rào phòng vệ trước các rủi ro mang tính hệ thống đến từ ĐCSTQ.

Đồng thuận nội bộ EU sâu sắc hơn, hạn chế không gian hợp tác với Bắc Kinh

Về việc EU tái định vị vai trò của Bắc Kinh, cựu đại sứ EU tại Trung Quốc, nhà ngoại giao người Áo H.D. Schweisgut, đã viết trong một bài bình luận vào tháng Chín rằng: Châu Âu ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc trong lĩnh vực nguyên liệu chiến lược và các chuỗi cung ứng then chốt, vì thế phải đồng thời coi trọng an ninh kinh tế, cũng như biến động địa chính trị đang thay đổi một lần nữa kể từ khi nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump bắt đầu.

Ông Tôn Quốc Tường nhận định, “mặc dù EU vẫn nhấn mạnh hợp tác – cạnh tranh – thách thức cùng tồn tại, nhưng trên thực tế xu hướng vận hành mang tính phòng vệ, chiến lược nhiều hơn.”

Ông phân tích, chiến lược với Bắc Kinh của EU trong tương lai có thể có ba hướng: kiểm soát chặt hơn về công nghệ và trợ cấp, giữ hợp tác có điều kiện trong lĩnh vực khí hậu và năng lượng xanh, đồng thời nội bộ sẽ bị chia rẽ khi các nước thành viên có lập trường khác nhau.

Ông cảnh báo: “Trung Quốc có thể cố gắng chia rẽ nội bộ EU, nhưng nếu không tuân thủ quy định mới của EU, xung đột kinh tế sẽ chỉ leo thang.”

Thời đại “hòa bình lạnh” EU – Trung Quốc đã đến

Các chuyên gia đều nhận định, từ lĩnh vực an ninh, thương mại đến ngoại giao, chính sách của EU đối với Trung Quốc đã bước sang kiểu “phòng vệ làm chủ đạo, hợp tác hữu hạn”. Ông Tô Tử Vân mô tả đây là “trạng thái hòa bình lạnh, không tách rời hoàn toàn nhưng cũng không để Bắc Kinh hưởng lợi mọi mặt; sẵn sàng rạch ròi trong vấn đề quan trọng, các mặt khác chỉ hợp tác chừng mực”.

Ông Tôn Quốc Tường đánh giá đây là khởi đầu cho chiến lược EU phòng vệ, thể chế hóa đối với Bắc Kinh, không phải đối đầu toàn diện nhưng chỉ hợp tác khi thỏa điều kiện và tiêu chuẩn cao hơn.