Sách xanh 2024: Nhật Bản muốn duy trì mối quan hệ cân bằng với Trung Quốc

Mặc dù Sách xanh Ngoại giao năm 2024 của Nhật Bản, được Bộ Ngoại giao Nhật Bản phát hành gần đây, nhấn mạnh mối quan ngại của bộ này trước mối đe dọa quân sự ngày càng tăng từ Trung Quốc, nhưng Tokyo cũng muốn giảm căng thẳng và khôi phục mối quan hệ “cùng có lợi” với Trung Quốc.

Các nhà quan sát các vấn đề quốc tế chỉ ra rằng sách xanh ngoại giao mới, báo cáo chính sách đối ngoại hàng năm của Nhật Bản, cho thấy rằng Tokyo đang cố gắng áp dụng chiến lược cân bằng:

• Một mặt, nước này liên minh với Hoa Kỳ và các nền dân chủ tự do khác để chống lại chính sách ngoại giao gây hấn và việc tăng cường quân sự của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ)
• Mặt khác, Nhật Bản cũng hy vọng làm giảm căng thẳng trong mối quan hệ Trung – Nhật.

Báo cáo công bố hôm 16/4 của Nhật Bản xác định việc Trung Quốc mở rộng quân sự là “một vấn đề khiến Nhật Bản và cộng đồng quốc tế đặc biệt quan ngại,” điều này là “chưa từng có và là thách thức chiến lược lớn nhất trong việc đảm bảo … hòa bình và an ninh.”

Để đối phó với mối đe dọa ngày càng tăng từ chính quyền cộng sản Trung Quốc, sách xanh nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hợp tác giữa Nhật Bản với các đồng minh và các quốc gia cùng chí hướng.

Trong sách xanh năm nay, “mối quan hệ đôi bên cùng có lợi dựa trên lợi ích chiến lược chung” giữa Nhật Bản và Trung Quốc đã được đề cập lại sau 5 năm.

Thuật ngữ này được Thủ tướng Nhật Bản khi đó là Shinzo Abe đưa ra vào năm 2006 trong chuyến thăm Trung Quốc khi ông gặp lãnh đạo ĐCSTQ lúc bấy giờ là Hồ Cẩm Đào, ám chỉ mục tiêu của ông là Nhật Bản và Trung Quốc cùng theo đuổi các lợi ích kinh tế và chính trị chung. Cụm từ này đã được đưa vào tuyên bố chung năm 2008 giữa hai nước.

Phát biểu với tờ The Epoch Times hôm 19/4, ông Wang He, một nhà quan sát các vấn đề về Trung Quốc ở Hoa Kỳ, nhận định rằng việc Tokyo khôi phục mối quan hệ cùng có lợi giữa Nhật Bản và Trung Quốc là chiến lược cân bằng của xứ sở mặt trời mọc.

Ông giải thích, việc Nhận Bản liên minh với Hoa Kỳ hình thành một biện pháp răn đe hiệu quả đối với ĐCSTQ. “Bởi vì biện pháp răn đe này đã tiến triển rất nhanh, nên Nhật Bản cũng hy vọng giảm bớt căng thẳng giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Suy cho cùng, họ [Tokyo] không muốn xảy ra chiến tranh giữa Trung Quốc và Nhật Bản.”

Ông Wang giải thích thêm, xét cho cùng, Trung Quốc và Nhật Bản là các nước láng giềng. Ông lưu ý: “Về quan hệ song phương với Trung Quốc, Nhật Bản muốn cố gắng hết sức để có thể đàm phán về hợp tác [với Trung Quốc].”

Sách xanh đề cập rằng điều quan trọng là cả “Trung Quốc và Nhật Bản đều nỗ lực xây dựng … mối quan hệ mang tính xây dựng và ổn định.”

Trung Quốc là đối tác thương mại , quốc gia mục tiêu xuất khẩu, và quốc gia nguồn nhập khẩu lớn nhất của Nhật Bản. Theo dữ liệu do Tổng cục Hải quan Trung Quốc công bố, tổng kim ngạch thương mại giữa Trung Quốc và Nhật Bản trong năm 2023 là 318 tỷ đô la, chiếm hơn 1/5 tổng kim ngạch thương mại của Nhật Bản, giảm 10,7% so với năm 2022.

Phát biểu với tờ The Epoch Times hôm 19/4, ông Wu Se-Chih, một nhà nghiên cứu của Hiệp hội Chính sách Xuyên Eo biển ở Đài Loan, lưu ý: “Ở một mức độ nào đó, mối quan hệ chiến lược cùng có lợi này không có nghĩa là cải thiện quan hệ Nhật – Trung. Thay vào đó, bởi vì hai nước này có chiến lược đối ngoại khác nhau và lợi ích quốc gia khác nhau, nên họ hy vọng tìm thấy khả năng cùng có lợi trong chiến lược tương ứng của mình thông qua việc liên lạc và đàm phán liên tục.”

Vấn đề Đài Loan

Vấn đề Đài Loan là trọng tâm của sách xanh Nhật Bản năm nay. Sách này chỉ ra rằng, “hòa bình và ổn định ở Eo biển Đài Loan là rất quan trọng đối với an ninh của Nhật Bản cũng như đối với sự ổn định chung của cộng động quốc tế.”

ĐCSTQ đã gia tăng các mối đe dọa quân sự đối với Đài Loan kể từ năm ngoái, bao gồm việc điều động tàu chiến và máy bay quân sự xung quanh Đài Loan, cũng như tiến hành các cuộc tập trận quân sự trên biển và trên không xung quanh Đài Loan. Các hành động quân sự của ĐCSTQ đã gây ra những lo ngại nghiêm trọng đối với chính phủ Nhật Bản.

Cuộc khủng hoảng Eo biển Đài Loan đã buộc Nhật Bản phải đưa ra những lựa chọn quan trọng và tăng cường hợp tác với Hoa Kỳ.

Ông Wu nhận xét: “Trong những năm gần đây, sự hợp tác giữa Nhật Bản và Hoa Kỳ đã trở nên chặt chẽ hơn, đặc biệt là hợp tác quân sự khi ngày càng có nhiều hành động chung trong các cuộc tập trận quân sự. Điều này chủ yếu là do mối đe dọa từ Trung Quốc.”

“Từ quan điểm của Hoa Kỳ và Nhật Bản, Cuộc chiến ở Eo biển Đài Loan không phải là vấn đề có hay không mà là khi nào [xảy ra] và Hoa Kỳ và Nhật Bản nên phản ứng như thế nào. Họ đang chuẩn bị cho trận chiến thực sự. Về các hoạt động cụ thể, nếu ĐCSTQ sử dụng quân đội để chiếm Đài Loan bằng vũ lực và gây ra mối đe dọa quân sự lớn đối với Nhật Bản, khi đó liên minh [quân sự] Mỹ-Nhật có thể được kích hoạt.”

Đe dọa đối với hòa bình trong khu vực

Sách xanh chỉ trích việc ĐCSTQ quân sự hóa Biển Đông và cố gắng đơn phương thay đổi hiện trạng bằng vũ lực ở Biển Hoa Đông và Biển Đông, bao gồm yêu sách lãnh thổ đối với Quần đảo Điếu Ngư (Nhật Bản gọi Senkaku) đang tranh chấp, gây ra những thách thức đối với sự ổn định trong khu vực. Trong sách xanh, Tokyo cũng bày tỏ mối quan ngại về việc ĐCSTQ hợp tác với Nga để gia tăng các hoạt động quân sự xung quanh Nhật Bản.

Ông Wang lưu ý: “Từ góc độ chiến lược, Nhật Bản hiện đang rất cảnh giác trước ĐCSTQ, coi ĐCSTQ là mối đe dọa chiến lược lớn nhất, do đó, Nhật Bản đang tiến hành cải cách quân sự toàn diện.”

“Việc ĐCSTQ tăng cường quân sự đã gây ra mối đe dọa rất lớn đối với Nhật Bản. Dựa trên chiến lược của riêng mình, Nhật Bản rất khó đối đầu với ĐCSTQ. Vì vậy vào thời điểm này, Nhật Bản đã kéo Hoa Kỳ vào để đưa liên minh quân sự Nhật Bản và Hoa Kỳ vào hoạt động tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương nhằm răn đe ĐCSTQ.”

“Dựa trên điều này, [Nhật Bản] đang thảo luận về hợp tác, đàm phán, và thỏa hiệp với ĐCSTQ.”

Sách xanh cũng chỉ ra rằng ĐCSTQ đã gây ảnh hưởng lớn đến cộng đồng quốc tế trong những năm gần đây về mặt chính trị, kinh tế, và quân sự. Vị thế đối ngoại hiện tại và các xu hướng quân sự của ĐCSTQ là những vấn đề khiến Nhật Bản và cộng đồng quốc tế quan ngại sâu sắc.

Chính quyền cộng sản Trung Quốc chỉ trích sách xanh của Nhật Bản đang phóng đại mối đe dọa của ĐCSTQ.

Sách xanh nhấn mạnh tầm quan trọng ngày càng tăng của sự hợp tác ngoại giao giữa Nhật Bản với các đồng minh và các quốc gia cùng chí hướng, chẳng hạn như các quốc gia G7; diễn đàn an ninh Bộ tứ với Hoa Kỳ, Úc, và Ấn Độ; quan hệ ba bên với Hoa Kỳ và Hàn Quốc Lần đầu tiên sau 14 năm, sách xanh của Nhật Bản mô tả Hàn Quốc là đối tác của xứ sở mặt trời mọc.

Sách xanh cho biết, liên minh Nhật Bản – Hoa Kỳ – Philippines mới được thành lập vừa tổ chức hội nghị thượng đỉnh ba bên đầu tiên vào đầu tháng này, điều này “sẽ tăng cường hơn nữa sự phối hợp của liên minh, và theo đuổi sự hợp tác bền chặt hơn.”

Ông Chen Shih-min, phó giáo sư khoa học chính trị của Đại học Quốc gia Đài Loan, lưu ý với The Epoch Times: “Các quốc gia này rõ ràng có mối quan hệ quân sự và an ninh chặt chẽ hơn và dường như muốn hình thành một phiên bản NATO ở châu Á. Mục tiêu tất nhiên là ĐCSTQ.”