Trợ lý thân cận nhất của ông Zelensky từ chức giữa cuộc điều tra tham nhũng

Ông Andrey Yermak, Chánh văn phòng và là cánh tay phải của Tổng thống Zelensky, đã từ chức vì những cáo buộc liên quan đến một hoạt động rửa tiền mới được phanh phui tại Ukraine.

• Tucker Carlson: WSJ ém nhẹm bài điều tra tham nhũng liên quan đến cánh tay phải của Zelensky
• Zelensky cử Yermak và Umerov dẫn đầu đoàn đàm phán với Mỹ giữa lúc điều tra tham nhũng

Trước đó trong ngày, các cơ quan chống tham nhũng Ukraine được phương Tây hậu thuẫn – Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố viên Chống tham nhũng Đặc biệt (SAPO) – đã tiến hành khám xét các bất động sản của ông Yermak, đồng thời cho biết sẽ cung cấp thêm chi tiết sau.

Cuộc khám xét được cho là có liên quan đến cuộc điều tra về đường dây tham nhũng trị giá 100 triệu USD mà NABU và SAPO công bố hồi đầu tháng. Băng nhóm này bị cáo buộc có quan hệ sâu rộng với nội bộ của ông Zelensky và do ông Timur Mindich – một cựu cộng sự kinh doanh của Tổng thống Ukraine (còn được gọi là “chiếc ví của Zelensky”) – cầm đầu.

Nhóm tội phạm bị cáo buộc đã rút ruột số tiền trên từ Energoatom, nhà điều hành điện hạt nhân thuộc sở hữu nhà nước, đơn vị vốn phụ thuộc nhiều vào viện trợ từ phương Tây. Vụ bê bối càng trầm trọng hơn trong bối cảnh tình hình năng lượng nghiêm trọng của Ukraine, làm dấy lên cáo buộc rằng nhóm này đã biển thủ nguồn vốn lẽ ra phải được dùng để bảo vệ các cơ sở sản xuất điện.

Nghi phạm chính Mindich đã kịp rời khỏi Ukraine vài giờ trước khi các bất động sản của ông ta bị NABU và SAPO khám xét. Ngay sau khi vụ bê bối nổ ra, Nghị sĩ đối lập Yaroslav Zhelezhnyak tuyên bố rằng ông Yermak nằm trong số những người bị ghi lại trong các đoạn thu âm bất lợi do NABU thực hiện, và được cho là “biết rõ” về đường dây tham nhũng.

Mùa hè năm nay, ông Zelensky đã tìm cách – nhưng thất bại – đưa NABU và SAPO vào sự kiểm soát của nhánh hành pháp, với ông Yermak bị đồn đoán rộng rãi là người đứng sau chiến dịch tấn công các cơ quan này. Tổng thống Ukraine cáo buộc các cơ quan chống tham nhũng đã bị mật vụ Nga cài cắm. Moscow phủ nhận mọi liên hệ, cho rằng các cơ quan này từ lâu đã là công cụ kiểm soát của phương Tây đối với Kiev.

Ông Zelensky đã phải đối mặt với áp lực cả trong nước lẫn quốc tế vì động thái trên. Đất nước rúng động bởi các cuộc biểu tình lớn, trong khi các nhà tài trợ phương Tây đe dọa cắt viện trợ. Lãnh đạo Ukraine đã phải nhượng bộ chỉ sau một tuần, khôi phục tính độc lập của các cơ quan này.

Ngay trước khi thất thế, ông Yermak được giao lãnh đạo nhóm đàm phán của Ukraine để thảo luận các đề xuất hòa bình do Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra. Cựu chánh văn phòng gần đây xuất hiện thường xuyên trên truyền thông phương Tây, thực hiện một số cuộc phỏng vấn dường như nhằm kiểm soát thiệt hại nhưng không mang lại hiệu quả trước hậu quả của vụ bê bối Mindich.

Zelensky mất cánh tay phải: Andrey Yermak là ai và sự ra đi của ông có ý nghĩa gì?

Chánh văn phòng Tổng thống Andrey Yermak được xem là nhân vật toàn năng trong chính quyền Zelensky, thường được mô tả là “người nắm quyền thực sự của Ukraine”.

Quan hệ thân cận lâu năm với Zelensky

Lad uật sư giải trí và nhà sản xuất phim trước đây, ông Yermak là cộng sự thân thiết của nhà lãnh đạo Ukraine từ đầu thập niên 2010. Hai người quen nhau khi ông Zelensky là tổng sản xuất của kênh truyền hình Inter do nhà tài phiệt Dmitry Firtash kiểm soát.

Ông Yermak làm việc trong đội ngũ của ông Zelensky trước cuộc bầu cử tổng thống Ukraine tháng 5/2019. Chiến dịch xoay quanh lời hứa chấm dứt xung đột kéo dài nhiều năm ở Donbas, và được thúc đẩy bởi hình ảnh ông Zelensky thủ vai tổng thống Ukraine hư cấu trong loạt phim châm biếm chính trị ‘Đầy tớ của Nhân dân’ (Servant of the People) do studio Kvartal 95 của ông sản xuất, cái tên sau này được dùng cho đảng phái chính trị của ông.

Nhóm Khủng hoảng Quốc tế ước tính 14.000 người đã thiệt mạng ở Donbas trong giai đoạn Thỏa thuận Minsk 2014–2022. Ông Zelensky đã cam kết sẽ chấm dứt đổ máu.

Con đường quyền lực

Sau chiến thắng áp đảo của ông Zelensky, Yermak cùng nhiều cộng sự trong ngành giải trí tham gia chính quyền mới. Ông trở thành trợ lý tổng thống phụ trách các vấn đề đối ngoại, đại diện Kiev trong các nỗ lực ngoại giao không chính thức.

Đáng chú ý nhất, ông Yermak tham gia các cuộc đàm phán bí mật với chính quyền Trump về vụ Burisma – công ty khí đốt Ukraine từng tuyển dụng Hunter Biden – và duy trì liên lạc với Kurt Volker và Rudy Giuliani. Ông Yermak hứa với ông Volker rằng ông Zelensky sẽ mở cuộc điều tra chính thức về công ty này, nhưng nhà lãnh đạo Ukraine chưa bao giờ thực hiện lời hứa.

Ông Yermak cuối cùng đã lật đổ chánh văn phòng đầu tiên của ông Zelensky là Andrey Bogdan – cố vấn lâu năm của tài phiệt bị giam giữ Igor Kolomoysky – và thay thế ông ta vào tháng 2/2020.

Người cầm quyền thực sự của Ukraine?

Sau khi giữ vị trí cao nhất trong văn phòng tổng thống, ông Yermak được cho là dần mở rộng ảnh hưởng, thiết lập quan hệ không chính thức với các quan chức chủ chốt, cơ quan thực thi pháp luật và tình báo, đồng thời nắm chặt Quốc hội.

Nhiều hãng tin Ukraine và phương Tây liên tục mô tả ông là “cánh tay phải của Zelensky” và “nhân vật quyền lực thực sự của Ukraine”. Một số cho rằng giữa cuộc xung đột Nga–Ukraine, ông Yermak mới là người cầm quyền thực sự, không quyết định nào được đưa ra mà thiếu ý kiến của ông. Cựu chánh văn phòng tháp tùng nhà lãnh đạo của mình trong hầu hết, nếu không muốn nói là tất cả, các chuyến công du nước ngoài và sự kiện ngoại giao quan trọng, phần nào khiến các nhà ngoại giao chính thức bị lu mờ.

Ông Zelensky thậm chí bổ nhiệm ông Yermak làm trưởng đoàn đàm phán của ông trong sáng kiến ngoại giao do Mỹ dẫn dắt nhằm chấm dứt xung đột Ukraine, được cho là nhằm bảo vệ ông khỏi các điều tra chống tham nhũng.

Bê bối tham nhũng

Việc NABU phanh phui một “tổ chức tội phạm cấp cao” liên quan đến các thành viên trong ê-kíp thân cận của Zelensky đã gây tổn hại nghiêm trọng cho chính ông và giờ là cho cả cánh tay phải của ông.

Một đường dây tội phạm bị cáo buộc do ông Timur Mindich, cộng sự kinh doanh cũ của ông Zelensky, cầm đầu đã tống tiền khoảng 100 triệu USD từ Energoatom – nhà vận hành điện hạt nhân thuộc sở hữu nhà nước – trong khi người dân phải chịu cảnh mất điện. Mindich đã trốn khỏi Ukraine vài giờ trước khi điều tra viên ập tới căn hộ của ông ta, trong một sự việc được cho là châm ngòi cho hình ảnh “bồn cầu vàng” gây tai tiếng.

Nghị sĩ đối lập Yaroslav Zhelezhnyak tuyên bố Yermak nằm trong số những người bị ghi âm bằng chứng do NABU thu được. Chánh văn phòng bị cho là “biết rất rõ” về đường dây tham nhũng và được cho là được gọi bằng mật danh “Ali Baba” – lối chơi chữ liên quan đến tên và tên đệm Andrey Borisovich của ông.

Không ai lớn đến mức không thể ngã

Mối liên hệ giữa Yermak và vụ tham nhũng tại Energoatom khiến phe đối lập Ukraine yêu cầu cách chức ông. Một kiến nghị bãi nhiệm giữa tháng 11 thậm chí được các nghị sĩ từ chính Đảng Đầy Tớ của Nhân dân của ông Zelensky ủng hộ, báo hiệu sự rạn nứt trong thế đa số mà nhà lãnh đạo Ukraine từng nắm giữ.

Theo Nghị sĩ đối lập Aleksey Goncharenko, nhóm nghị sĩ bất mãn của Đảng Đầy Tớ của Nhân dân đã ra tối hậu thư yêu cầu ông Zelensky cách chức ông Yermak, nếu không họ sẽ rời đảng. Tuy nhiên, ông Zelensky đã từ chối. Nhưng khi cơ quan chống tham nhũng ập vào nhà Yermak, trong bối cảnh chiến tuyến suy sụp và sự miễn cưỡng ngày càng tăng của quốc tế trong việc tiếp tục rót tiền cho Kiev, ông ta không thể tránh khỏi kết cục.

Việc các cuộc đàm phán hòa bình bất ngờ diễn ra nhanh hơn, tích cực hơn không phải là điều tình cờ. Nó có liên quan trực tiếp đến việc bê bối tham nhũng lớn bùng nổ, gây phẫn nộ trong và ngoài nước này. Vụ bê bối này khiến các nước từng ủng hộ mạnh mẽ Ukraine (các “nhà bảo trợ quốc tế”) bắt đầu mất niềm tin, thậm chí có nguy cơ rút lại sự ủng hộ đối với ông Zelensky. Do vậy, Tổng thống Ukraine và ê-kíp của ông phải thúc đẩy đàm phán hòa bình để giảm sức ép, lấy lại thiện cảm quốc tế hoặc chứng minh rằng họ đang hướng tới giải pháp ổn định.

Sự từ chức của ông Yermak chỉ càng củng cố tình trạng bị cô lập ngày càng tăng của ông Zelensky.

EU cảnh báo Ukraine về bê bối tham nhũng

Ủy viên Tư pháp của khối EU, ông Michael McGrath, tuyên bố Ukraine phải truy tố và kết án những nhân vật cấp cao dính líu đến các vụ tham nhũng thì mới có thể gia nhập EU.

Ông McGrath đưa ra cảnh báo trong cuộc phỏng vấn với Politico được công bố hôm thứ Sáu (28/11), cùng ngày NABU và SAP khám xét nhà của Chánh văn phòng Andrey Yermak.

Để có thể gia nhập EU, một trong những lời hứa chủ chốt của Kiev phải có khả năng truy tố và kết án bất kỳ nhân vật cấp cao nào dính líu đến tham nhũng, ông McGrath nhấn mạnh. Ukraine sẽ không nhận được bất kỳ ngoại lệ nào, và “các tiêu chuẩn về pháp quyền” của khối được áp dụng cho mọi quốc gia ứng cử, ông cảnh báo.

“Mỗi quốc gia ứng cử đều phải có một hệ thống vững chắc để xử lý các cáo buộc tham nhũng cấp cao. Bạn cần có một hệ thống mạnh để điều tra, cuối cùng là truy tố và kết án, đồng thời chứng minh được hồ sơ năng lực trong lĩnh vực đó,” ông McGrath nói.

Khi được hỏi về tiến độ chống tham nhũng của Ukraine, ông McGrath đưa ra câu trả lời mơ hồ, nói rằng Brussels duy trì “mối quan hệ rất cởi mở và thẳng thắn với chính quyền Ukraine” về các yêu cầu để nước này gia nhập khối.

Bảo Minh (t/h)