Ngày 29/4/2025, tại Nghĩa Ô, tỉnh Chiết Giang, một công nhân đang đẩy xe chất hàng xuất khẩu để đưa vào container. Nghĩa Ô là một trong những khu vực tập trung doanh nghiệp sản xuất hàng hóa nhỏ nhất của Trung Quốc. (Ảnh: Kevin Frayer/ Getty Images)
Đến cuối năm 2025, kinh tế Trung Quốc không còn là câu chuyện “tăng trưởng chậm” có thể mô tả nhẹ nhàng, mà đang bộc lộ các đặc trưng suy thoái toàn diện: hệ thống, cấu trúc và dài hạn. Nhiều học giả lâu năm trong và ngoài nước, cùng các cựu doanh nhân, gần như đồng thời sử dụng những cụm từ mạnh mẽ như “phép màu đã kết thúc vĩnh viễn”, “lùi lại 40 năm”, “khủng hoảng 3 niềm tin bùng phát toàn diện” để cảnh báo xã hội.
“Nhiều người nghĩ người Trung Quốc giàu, thực ra là họ có nhà, nhưng nhà đã mất giá trị tài sản,” Tiến sĩ kinh tế học tại Mỹ Trình Hiểu Nông nói thẳng trong chương trình audio gần đây.
Theo quan sát của ông, từ 2021 đến nay giá nhà ở Trung Quốc đã giảm vượt mức 20% mà chính quyền công nhận. Ở một số khu vực phía Đông Bắc Kinh, giá niêm yết hiện chỉ bằng 30–40% giá mua năm 2016–2017, có dự án giảm xuống chỉ còn 1–5%. Khu trung tâm Thượng Hải giảm ít hơn, nhưng giá nhà thứ cấp cũng giảm một nửa so với đỉnh.
“Khoản vay mua nhà được tính theo giá đỉnh, giờ giá trị nhà chỉ còn một nửa hoặc thấp hơn, tức là tài sản của gia đình lập tức âm”. Ông Trình Hiểu Nông cho biết, nhiều chủ nhà chọn “phá sản chiến lược”—ngừng trả nợ, để ngân hàng liệt mình vào danh sách mất tín nhiệm, vì họ không có ý định vay mua nhà, xe, hay đi tàu cao tốc nữa.
Làn sóng ngừng trả nợ này khiến tỷ lệ nợ xấu ngân hàng tăng vọt, chuỗi nợ của các nền tảng tài chính địa phương đổ vỡ, kéo theo khủng hoảng ngân sách địa phương, hình thành vòng xoáy tử thần: “giá nhà giảm → ngừng trả nợ → nợ xấu ngân hàng → ngân sách địa phương cạn kiệt → nhiều dự án dang dở → giá nhà tiếp tục giảm”.
Báo cáo mới nhất của Goldman Sachs dự báo: Nhu cầu nhà mới trong 2 năm tới sẽ giảm 75% so với đỉnh 2017, giá nhà tiếp tục giảm mạnh trong 5–10 năm tới. Ông Trình Hiểu Nông nhận định: “Chỉ cần giá nhà tiếp tục giảm 5–8 năm nữa, kinh tế Trung Quốc sẽ hoàn toàn rơi vào vực thẳm.”
“Trung Quốc hôm nay, dù là công nghệ, sản xuất truyền thống, dịch vụ hay cơ quan công quyền, đều đang giảm lương và sa thải nhân viên.” Ông Trình Hiểu Nông mô tả, “mọi người đều cảm thấy: qua hôm nay, không biết ngày mai có nguy hiểm hơn không”.
Từ đầu 2025, các công ty công nghệ lớn sa thải nhân sự trở thành bình thường; ngành sản xuất truyền thống ngừng sản xuất diện rộng do đơn hàng giảm và vốn ngoại rút; ngay cả cơ quan công quyền trước đây được xem là “bát cơm sắt” cũng bắt đầu giảm lương, cắt thưởng, tinh giản biên chế.
Khu công nhân nhập cư đông ở Long Hoa và Long Cảng, từng tập trung 8 triệu lao động, nay nhà máy đóng cửa, khu công nghiệp cỏ mọc um tùm. Tại khu vực Foxconn Long Hoa, một đợt sa thải hàng vạn nhân viên vào tháng 4 khiến công nhân thất nghiệp không nhận được bồi thường hay trợ cấp thất nghiệp, trở thành những người lang thang trong thành phố.
“Người vô gia cư ở các thành phố Trung Quốc bỗng nhiên xuất hiện nhiều, điều này 5 năm trước là không tưởng,” ông Trình nói.
Chính quyền đã ngừng công bố tỷ lệ thất nghiệp thanh niên, nhưng ước tính dân gian gây sốc: Trong 10 năm qua có khoảng 120 triệu cử nhân, trong đó ít nhất 50 triệu người trong thời gian dài không tìm được việc phù hợp, có người thất nghiệp 6–10 năm.
“Gửi hàng ngàn hồ sơ cũng chẳng ai trả lời, mở rộng việc làm chỉ là trò cười,” ông Trình Hiểu Nông than thở.
Đồng thời, hàng trăm triệu lao động nông thôn buộc phải về quê do nhà máy đóng cửa. Họ về quê không phải vì nơi đó tốt hơn, mà vì thành phố hết việc làm. Dùng tiền tiết kiệm của cha mẹ, cạn kiệt khoản tích lũy cuối cùng trở thành thực trạng sinh tồn của nhiều thanh niên và người trung niên trở về quê.
Cựu doanh nhân Trung Quốc Hồ Lực Nhâm phân tích từng từ bài báo của Tân Hoa Xã ngày 24/11 mang tựa đề “Các hình thái kinh doanh mới giúp phát triển nông thôn – đô thị”, rút ra kết luận gây sốc: Kinh tế Trung Quốc đang từ đô thị hóa, toàn cầu hóa và công nghiệp cao cấp, nhanh chóng lùi về thời “kinh tế huyện, doanh nghiệp làng xã”.
“Một quốc gia bình thường hướng tới hiện đại hóa sẽ liên tục củng cố các đô thị, chuỗi công nghiệp toàn cầu và đổi mới công nghệ.” Ông Hồ Lực Nhâm nói, “Nhưng Tân Hoa Xã lại tôn vinh huyện, làng xã, chứng tỏ kinh tế thành phố đã sụp đổ, quốc gia chỉ có thể lui về cấp thấp hơn để tiếp nhận dân thất nghiệp”.
Ông chỉ ra 40 năm kinh tế Trung Quốc tăng trưởng—từ doanh nghiệp làng xã → đô thị hóa → thu hút vốn nước ngoài → doanh nghiệp tư nhân → tham gia chuỗi toàn cầu → thành công xưởng thế giới—nay trong 7 năm bị đảo ngược hoàn toàn:
“40 năm cải cách bị đẩy lùi về điểm xuất phát năm 1978 chỉ trong 7 năm.” Ông Hồ Lực Nhâm nói, “Khác biệt duy nhất là 1978 đầy hy vọng, còn hôm nay đầy sợ hãi”.
Ông Trình Hiểu Nông so sánh tâm lý xã hội hiện nay với giai đoạn cuối thời Mao 1974–1978, cho rằng “khủng hoảng 3 niềm tin” đã hiện diện:
“Người dân không còn tin chính phủ cứu được kinh tế, lãi suất gửi ngân hàng xuống 1%, dân vẫn không dám chi tiêu, doanh nghiệp không dám đầu tư”. Ông Trình Hiểu Nông nói, “Đây không phải vấn đề thanh khoản, mà là niềm tin hoàn toàn sụp đổ”.
3 năm qua, truyền thông phương Tây liên tục kêu gọi: “Tại sao Chính phủ Trung Quốc không cứu thị trường?” Ông Trình Hiểu Nông phản bác rằng tất cả biện pháp khả thi đều đã dùng—giảm lãi, giảm dự trữ bắt buộc, phát trái phiếu đặc biệt, cải tạo nhà cũ, nhà ở xã hội, cải tạo khu dân cư cũ, danh sách trắng bất động sản, phiếu tiêu dùng, xe cộ, điện gia dụng về nông thôn… kết quả: “Người có tiền không dám chi, người muốn đầu tư không dám đầu tư”.
“Mở rộng việc làm? Chính cơ quan nhà nước còn sa thải, doanh nghiệp tư nhân đóng cửa hàng loạt, ai mà mở rộng được?”
“Tăng phúc lợi xã hội? Ngay cả trợ cấp thất nghiệp cũng không trả, ngân sách đã cạn kiệt, còn nói gì đến tăng phúc lợi?”
Ông Trình Hiểu Nông nhận định, kinh tế Trung Quốc đã rơi vào “bẫy cân bằng kiểu Nhật” và “bẫy thu nhập trung bình kiểu Mỹ Latinh” cùng lúc. Khác Nhật: Trung Quốc chưa tận dụng lợi ích dân số già mà đã suy thoái; khác Mỹ Latinh: Trung Quốc không có cơ chế thị trường thực sự.
Ông Hồ Lực Nhâm lý giải nguyên nhân: “Quyết định chính trị đứng trên quy luật kinh tế”:
“Một quốc gia tách khỏi thế giới cuối cùng chỉ quay vòng trong chu trình nội bộ, và điểm cuối của chu trình này là kinh tế huyện, doanh nghiệp làng xã,” ông Hồ Lực Nhâm nói.
Hai học giả cùng đưa ra kết luận bi quan:
Ông Trình Hiểu Nông: “Phép màu kinh tế Trung Quốc đã kết thúc vĩnh viễn, khả năng phục hồi gần như bằng không. Người dân nên chuẩn bị tâm lý cho suy thoái dài hạn, thậm chí là khó sống sót”.
Ông Hồ Lực Nhâm: “Trung Quốc không hướng tới tương lai, mà đang đi về quá khứ. Chỉ khi hoàn toàn trở lại pháp quyền, tự do và khiêm nhường, mới có thể hạn chế thiệt hại; nếu không, suy thoái văn minh là không tránh khỏi”.
Trong mùa đông 2025, kinh tế Trung Quốc vẫn chìm sâu. Tuyên truyền chính thức vẫn tô hồng, nhưng dân chúng phổ biến tâm lý tuyệt vọng: “Ngày mai chỉ tệ hơn hôm nay”. Vòng xoáy tử thần bất động sản, đứt gãy chuỗi công nghiệp, làn sóng thất nghiệp thanh niên và trung niên, khủng hoảng 3 niềm tin—mọi chỉ số đều chỉ về một hướng: Một cuộc suy thoái kinh tế hệ thống, dài hạn, không thể đảo ngược, đã đến toàn diện.
Trên các mạng xã hội Trung Quốc gần đây xuất hiện một nhóm người tự…
Cái tên Trần Chí (Chen Zhi) trong vài năm gần đây ngày càng được chú…
Gần 1 trong 10 người Mỹ hiện nói rằng họ đã được chẩn đoán mắc…
Một phụ nữ Ấn Độ, sinh tại bang Arunachal Pradesh – khu vực biên giới…
Công ty sữa ByHeart, đang ở tâm điểm của vụ thu hồi sữa công thức…
Một số chuyên gia cảnh báo rằng các công ty Mỹ phải tăng cường thẩm…
