Công dân giáo dục 1938: Con trẻ ứng xử ngoài xã hội phải thế nào?

Khi ra ngoài phải ăn mặc cho chỉnh tề sạch sẽ. Đi cho khoan thai, chớ có lật đật và xô chen người khác. Không nên chạy nhảy hoặc gào thét ở ngoài đường. Gặp người quen phải chào hỏi. Lúc người ta còn cách xa không nên gọi, đến gần sẽ chào. Không nên nói chuyện lâu vì chỗ đường sá không phải là nơi tiếp khách.

Nếu gặp đám đông người cãi nhau hay làm một việc gì, không nên đứng lại và nhập bọn vì họ làm xằng có khi liên lụy đến mình, nếu không thì những quân gian có thể thừa lúc ồn ào mà bóc lột ta.

Luật đi đường

Khi đi đường, bao giờ ta cũng nhớ đi về bên tay phải. Không được chạy hoặc chơi đùa giữa đường. Nếu muốn rẽ sang bên kia đường, phải đứng lại nhìn xem có xe cộ sắp tới hay không. Lúc tạt ngang phải rảo bước. Khi đang đi, nếu nghe còi báo của ô-tô ở đằng sau, phải tránh luôn vào vệ đường chỗ mình đang đi để nhường lối cho xe vượt, chớ có quay lại nhìn, hay đang ở vệ đường bên trái lại chạy sang bên phải cho đúng luật mà xe đè phải vì sức xe chạy nhanh, ta chỉ chậm bước hoặc sơ ý một chút là bị tai nạn.

Bổn phận đối với kẻ khó, người già, kẻ tàn tật, kẻ yếu đuối và người lạ

Gặp kẻ khó – Khi ra đường gặp kẻ khó đến xin mình, nếu sẵn tiền thì cho ngay, bằng không thì nói tử tế, đừng gắt gỏng khinh bỉ để người ta phải tủi.

Gặp người già – Ta phải coi người già nua tuổi tác như ông bà ta. Khi gặp ở đường ta phải nhường người đi trước. Nếu người có mang xách vật gì nặng hay đánh rơi đánh đổ cái gì, ta nên mang đỡ hoặc nhặt giúp.

Gặp kẻ tàn tật – Tàn tật là người mù, què, câm, điếc: Người ta với mình cũng là một loài người, không may bị tàn tật không làm gì được, đã thiệt thòi đau đớn lắm rồi, ta không nên bỉ bạc, phải động lòng thương và cứu giúp.

Gặp kẻ yếu đuối – Gặp những kẻ yếu đuối, những đàn bà, con trẻ lạ lùng, bỡ ngỡ, ta nên giúp đỡ, bênh vực và chỉ bảo để tỏ tầm lòng từ thiện của ta.

Gặp người lạ – Đối với người không quen biết ta phải cử chỉ cho khiêm tốn, nói năng cho ôn hoà, nghĩa là phải giữ cho có lễ phép. Lễ phép không mất tiền mua mà lại làm cho người ta mến thương.

Cách giao thiệp

Sự đi thăm

Khi đi thăm ai, đến cổng phải bảo cho người nhà biết. Nếu chủ nhân đang ăn hay bận việc thì không nên vào, trừ khi có việc cần lắm hãy xin vào.

Khi nói chuyện phải nói cho rõ ràng, gãy gọn. Lúc người ta nói phải lắng tai nghe đừng nói chen vào. Phải trả lời cho có lễ độ không nên suồng sã. Đừng tranh hơn kém mà cãi lẽ với chủ nhân. Không nên nói tục. Chỗ đông người, không nên nói thầm với ai mà cười để người ta tưởng mình nói xấu người ta.

Khi hết chuyện thì cáo từ, không nên ngồi dai cho người ta chán.

Lúc tiếp khách

Khi khách đến chơi với cha mẹ mình thì sửa sang cách ăn mặc cho chỉnh đốn ra cổng đón chào và mời lên nhà khách, khi cha mẹ tiếp khách thì mình phải đứng hầu để lấy trầu thuốc, pha nước chè hoặc lau cốc rót rượu. Khách cùng cha mẹ có nói truyện kín thì phải lánh đi. Cho ngồi thì ngồi, có hỏi đến thì phải đứng dậy mà thưa, không được nói leo hoặc làm ầm ỹ.

Khi khách về, phải đưa chân ra cổng và vái tiễn. Không nên đóng sầm cửa lại ngay lúc khách vửa ra khỏi cửa.

Nên nhớ rằng lúc đón khách thì mình đi trước để tiện chỉ lối và lúc đưa chân thì để khách đi trước.

Hầu cơm

Cha mẹ có khách đến chơi mà đãi cơm rượu, mình phải qua xuống nhà dưới xem cỗ bàn có tươm tất thiếu thốn gì không.

Đến lúc ăn phải đứng hầu phòng khi sai khiến, thiếu gì thì lấy. Đưa đồ ăn phải bưng hai tay. Không được mắng mỏ đầy tớ trước mặt khách. Khi ăn xong phải lấy tăm nước, nước rửa và khăn lau.

Nếu có đồ tráng miệng phải đặt vào khay sạch sẽ bưng ra.

Trong khi hầu cơm, đứa trẻ tinh ý cũng nên xem cách người trên tiếp đãi thế nào, ăn uống thế nào để mà bắt chước.

Ăn cơm khách

Đi ăn cơm khách phải đến cho đúng giờ. Phải ngồi cho ngay ngắn, chớ có chống khuỷu tay xuống bàn. Trời có bức, chủ nhân có giục hãy bỏ áo ngoài.

Khi ăn cũng được phép nói chuyện cho vui, song mình là trẻ con thì có ai hỏi đến sẽ thưa. Bụng dẫu đói cũng không nên hình ra nét mặt cho người ta biết, không nên gắp luôn tay, đừng và lớn miếng. Món gì mình không thích không nên chê, không nên uống nhiều rượu và ăn quá no.

Người ta có yêu mình mới mời đến, phải ăn uống thực thà không nên làm khách.

Tiệc xong, có đồ quà bánh tráng miệng, ăn rồi không nên lấy phần đem về.

Phép lịch sự

Cất mũ, bắt tay

Mỗi khi chào ai, ta sẽ nghiêng đầu và cất mũ ra rồi lại đặt vào đầu. Nếu nói chuyện với người trên thì phải cầm mũ ở tay, đợi đến khi người trên cho phép đội hay khi cáo từ sẽ đội mũ vào.

Đối với người ngang hàng hay người dưới ta có thể giơ tay (tay phải) ra trước bắt tay người ta.

Đối với người trên thì đợi người trên có đưa tay mình sẽ bắt, nếu giơ tay trước là vô lễ. Khi bắt tay không nên nắm mạnh quá và cũng không nên ơ hờ quá.

Còn lối chào nhà binh giơ bàn tay phải ngang dìa mũ chỉ dành riêng cho binh sĩ, người thường gặp nhau mà giơ tay như thế thì không phải lối.

Lúc nói chuyện

Khi nói chuyện thì đứng cho ngay ngắn, mắt trông thẳng, nói cho rõ ràng, đừng cúi đầu và ấp úng, rụt rè.

Nếu nói chuyện với một người đang đi thì mình tiến lên ngang hàng về bên trái cho dễ nói chuyện, không nên lẽo đẽo theo sau, thành ra hai bên đều khó nghe.

Khi có việc vào bàn giấy người trên thì đứng đối diện để tiện trình bầy hay nộp đơn từ, không nên lén ra bên cạnh hay nép về phía sau.

Khi vào nhà ai phải bỏ mũ, bỏ kính ra (trừ khi có bệnh mắt). Nói xong chuyện thì cáo từ, không nên ngồi lâu làm mất thì giờ của chủ nhân.

…

Hà Mai Anh
Trích Công Dân Giáo Dục, 1938

Đăng lại từ Fanpage Thú Chơi Sách
Mời độc giả ghé thăm

Xem thêm:

• Thầy tôi và bài học công dân giáo dục
• Nền giáo dục miền Nam trước 1975 (trích lược)
• Chuyện một cậu học trò nghèo dưới nền giáo dục Việt Nam Cộng Hòa

Mời xem video: