Lịch sử đàn Viola: Giọng nữ trầm của dàn nhạc giao hưởng

Trong thế giới nhạc cụ dây, nếu violin được ví như giọng soprano cao và sáng thì viola lại là giọng alto nữ trầm ấm, sâu lắng. Suốt nhiều thế kỷ, viola khiêm nhường đứng sau ánh hào quang của violin, nhưng cùng với thời gian, nhạc cụ này đã chứng minh giá trị độc đáo, trở thành một tiếng nói giàu biểu cảm của dàn nhạc giao hưởng.

Viola ra đời tại Cremona, Ý, cùng thời với violin và cello. Andrea Amati, Gasparo da Salò và sau này là Antonio Stradivari đã đặt nền móng cho dáng đàn viola mà ta thấy ngày nay. (Xem bài: Cây đàn violin: Hành trình đến biểu tượng âm nhạc cổ điển)

Tuy nhiên, trong các thế kỷ 17-18, viola chủ yếu đảm nhận phần nền hòa âm, ít khi được viết solo. Các bản nhạc của Bach hay Handel mới chỉ khai thác viola như một gam màu bổ sung, chưa phải giọng hát chính.

Năm 1779, Mozart viết bản “Sinfonia Concertante for Violin, Viola and Orchestra” trong đó có 1 phần viola solo. Mặc dù trong phần độc tấu viola này, Mozart yêu cầu cây viola phải được chỉnh dây cao hơn nửa cung để âm thanh có thể nổi bật trong dàn nhạc, nhưng tác phẩm này đã cho thấy viola cũng có thể là một tiếng nói giàu biểu cảm riêng của dàn nhạc.

Khi âm nhạc bước sang thời kỳ Lãng mạn, viola dần thoát khỏi vai trò phụ trợ. Hector Berlioz đã dành cả bản giao hưởng Harold en Italie (1834) cho tiếng đàn viola độc tấu. Brahms, Dvořák và Strauss tiếp nối, mở rộng đất diễn cho cây đàn này. Từ đây, viola trở thành cây cầu nối âm sắc giữa violin và cello, vừa mang sự sâu lắng, vừa giữ được tính giai điệu.

Nếu lịch sử đàn violin có những nghệ sĩ nổi tiếng như Paganini hay Heifetz thì viola cũng có những “ngôi sao” riêng.

William Primrose (1904-1982) là nghệ sĩ huyền thoại đưa viola lên đỉnh cao của sân khấu quốc tế. Ông từng biểu diễn cùng Toscanini và Heifetz, để lại nhiều bản thu âm kinh điển.

Primrose cũng góp phần làm giàu thêm kho tàng biểu diễn của viola khi chuyển thể nhiều bản nhạc kinh điển dành cho violin sang viola, đặc biệt là bản Caprice số 24 của Paganini cho violin.

Mời lắng nghe bản Ave Maria (Schubert) do Primrose biểu diễn:

Primrose biểu diễn Caprice số 24 của Paganini:

Không chỉ là nghệ sĩ, Primrose còn là biểu tượng, khi lập ra cuộc thi quốc tế mang tên mình – ngày nay là giải thưởng cao quý cho nghệ sĩ viola trẻ.

Viola cũng là một trong những nhạc cụ đắt nhất thế giới. Antonio Stradivari, bậc thầy chế tác nhạc cụ, chỉ làm khoảng 10 cây viola trong cuộc đời ông. Cây Macdonald – được đặt theo tên một vị nam tước thế kỷ 19 – là một trong số ít còn nguyên vẹn, và được làm vào thời kỳ hoàng kim trong sự nghiệp của Stradivari.

Năm 2014, cây Macdonald từng được đưa ra đấu giá với mức khởi điểm 45 triệu USD. Dù không tìm được chủ nhân, cây đàn vẫn được xem là món nhạc cụ quý trong giới sưu tập, minh chứng cho giá trị lịch sử của viola.

Từ đảm nhận hòa âm đến biểu diễn độc tấu, viola đã đi một chặng đường dài. Nó không chỉ là cây đàn trung gian trong họ đàn dây, mà còn là nhạc cụ mang linh hồn riêng, được các nghệ sĩ và nhà soạn nhạc sau này nâng niu khai thác. Giờ đây, viola đứng vững như một giọng ca độc lập trong dàn nhạc – một giọng nữ trầm giàu cảm xúc, đủ sức lay động trái tim khán giả trên toàn thế giới.

Quang Minh tổng hợp

Xem thêm:

• Lịch sử thăng trầm của cây sáo recorder

Mời xem video: