Lịch sử trường Quốc Học Huế

Trường Quốc Học Huế ra đời năm 1896, là trường trung học lâu đời thứ 3 Việt Nam và là ngôi trường lâu đời nhất ở Huế. Ngôi trường này nổi tiếng bởi rất nhiều người yêu nước và nhân tài đều được đào tạo tại đây. Ngày nay đây được đánh giá là một trong 3 trường trung học chất lượng nhất của Việt Nam.

Thành lập trường

Dưới thời vua Thành Thái, đất nước đặt dưới sự cai trị của người Pháp. Quan lại Triều đình cần phải biết tiếng Pháp để làm việc với người Pháp, vì nếu phải qua thông ngôn thì có thể diễn đạt không đúng ý, ở địa phương các thông ngôn tiếng Pháp cũng không nhiều. Mặt khác việc canh tân và phát triển đất nước cũng đòi hỏi cần biết tiếng Pháp để hiểu được kỹ thuật phương Tây.

Vì những lý do trên, Triều đình quyết định mở một trường tại Huế dành cho người Việt tới học. Trường bắt đầu hoạt động vào năm 1896 với tên gọi ban đầu là “Pháp tự Quốc học Đường”, người Việt thì quen gọi là trường Quốc Học.

Mặc dù mở trường dưới danh nghĩa dạy chữ Pháp, nhưng vua Thành Thái vốn không muốn bỏ chữ Hán. Ngày 23/10/1896, Vua ra chỉ dụ rằng:

“Lại năm ấy (Thành Thái năm thứ tám) nghị đặt trường Quốc Học, chuyên dạy chữ và nói tiếng Pháp nhưng vẫn không nên bỏ chữ Hán. Học trò từ 15 tuổi đến 20 tuổi mới được vào học. Người nào xét ra am hiểu chữ Hán, có thể theo học được thì cho phép được vào học. Trẻ con từ tám đến mười lăm tuổi trở xuống, cha mẹ có đơn xin cho vào học thì đặt vào lớp học trò ngoại ngạch, đặt riêng ra một lớp để dạy học. Viên chức ở trường này, đặt một, hai, ba, bốn hạng chưởng giáo, mỗi hạng một giáo chức. Một giáo viên dạy học trò trẻ con, hai viên giám thị. Viên chưởng giáo đối hàm quan lại Việt Nam, được quyền chuyên giữ các việc tư báo. Sinh viên học tập, lúc sát hạch được trúng cử, sẽ tuân lệ ban thưởng cho”.

Đại Nam điển lệ

Sau đó có các cuộc họp giữa Triều đình và người Pháp về việc quản lý trường. Hai bên nhất trí để Toàn quyền Đông Dương bổ nhiệm vị trí Chưởng giáo trường Quốc Học.

Sau đó Khâm sứ Trung kỳ Ernest Brière cùng Triều đình đề cử viên Thái Thường tự khanh Ngô Đình Khả vào chức Chưởng giáo trường Quốc Học, Toàn quyền Đông Dương đồng ý. Phía Pháp cũng đề cử một người Pháp là ông Dieudonnat làm Phó Chưởng giáo.

Nhưng sau 2 năm trường đi vào hoạt động 1896 – 1898, người Pháp muốn quản lý ngôi trường này theo ý mình. Toàn quyền Đông Dương đưa ông Nordeman làm Chưởng giáo (directeur) và ông Ngô Đình Khả xuống làm Phó Chưởng giáo (sous directeur).

Học để phụng sự cho dân, cho nước

Khóa học đầu tiên của trường, ông Ngô Đình Khả làm quản giáo dạy chữ Pháp, Phó bảng Nguyễn Văn Mại làm quản giáo dạy chữ Hán. Khóa học này tốt nghiệp năm 1899 (1896 -1899), một số học sinh sau 20 năm bôn ba ngoài xã hội đã quay trở lại trường làm giáo viên như Ưng Dự, Hồ Đắc Hàm.

Chất lượng đào tạo cùng tiếng tăm của trường khiến thêm nhiều học sinh theo học. Vì thế mà chỉ sau 2 năm, trường phải mở rộng thêm. “Đại Nam nhất thống chí” mô tả lại rằng:

“Trường Quốc Học ở nơi công thổ tả doanh Thủy sư, dựng năm Thành Thái thứ tám, có một tòa đốc giáo đường ba gian hai chái, ba tòa cư trú của các viên trợ giáo (mỗi tòa đều ba gian), năm thứ 10 (1898) lại làm thêm hai dãy trường ốc (dãy trước 30 gian, dãy sau 16 gian) để làm chỗ dạy tập học. Sau đốc giáo đường lại làm nhà vuông bốn mặt. Tú vị đều xây la thành, mặt trước xây môn lầu hai tầng, tầng trên có tấm bảng khắc sáu chữ Pháp tự Quốc Học trường môn, son đỏ thếp vàng, dựng năm Thành Thái thứ chín (1897).”

(Bản dịch của Nguyễn Tạo)

Nhiều người đỗ đạt khoa bảng như các tiến sĩ, phó bảng Ngô Đức Kế, Nguyễn Viết Song, Phan Chu Trinh… muốn được bổ nhiệm làm quan cũng phải học từ trường Quốc Học Huế. Trường có hẳn một lớp riêng dành cho những người đã đỗ kỳ thi khoa bảng trước đó, gọi là lớp “Quan viên tử đệ”.

Theo tài liệu lưu trữ của Pháp, từ năm 1897 đến năm 1903, đã có 436 học sinh tốt nghiệp.

Năm 1905, thêm các học viên lớp “Quan viên tử đệ” tốt nghiệp trong đó có Phan Chu Trinh và Đào Nguyên Phổ đều bổ nhiệm làm quan. Đào Nguyên Phổ phụ trách chữ Hán của Đại Việt tân báo, Phan Chu Trinh làm Hành tẩu bộ Lễ. Tuy nhiên chỉ làm quan mấy tháng, Phan Chu Trinh thấy Triều đình thực chất chỉ làm việc cho Pháp, ông liền từ quan, cùng Huỳnh thúc Kháng và Trần Quý Cáp nam du, đi các nơi tìm người cùng chí hướng chống Pháp.

Mặc dù đây là ngôi trường của Pháp, nhiều thanh niên Việt chọn đến đây học tập nhằm mở mang kiến thức, tiếp thu kiến thức từ kỹ thuật phương Tây để giúp dân giúp nước.

Năm 1915, trường đổi tên, gọi là trường trung học, mang tên mới là Collège Quốc Học với 4 lớp là đệ thất, đệ lục, đệ ngũ, đệ tứ.

Năm 1936, trường mở thêm các lớp đệ tam, đệ nhị, đệ nhất và đổi tên trường thành Lycée Khải Định.

Năm 1955, trường mang tên Tổng thống Việt Nam Cộng hòa khi đó là Ngô Đình Diệm, nhưng chỉ 1 năm sau thì đổi tên.

Năm 1956, nhân kỷ niệm 60 năm thành lập, trường đổi tên thành trường Quốc Học, và tên này tồn tại mãi đến ngày nay.

Rất nhiều nhân tài đã tốt nghiệp từ ngôi trường này như bác sĩ Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Ngữ; nhà sử học Đào Duy Anh; nhà toán học Lê Tự Quốc Thắng, chuyên gia hàng đầu thế giới về topo vi phân, đa tạp 3 chiều; những nhà văn, nhà thơ hàng đầu của Việt Nam như Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trọng Lư, Tế Hanh, v.v

Với kiến trúc cổ kính, ngày nay trường Quốc Học Huế là một trong những ngôi trường đẹp nhất Việt Nam, và là công trình kiến trúc đẹp bậc nhất ở Huế, là một trong những điểm tham quan dành cho khách du lịch khi đến cố đô.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Lịch sử sông Hương
• Lịch sử chợ Đông Ba, khu chợ lâu đời nhất ở Huế

Mời xem video: